BEHEERPLAN - Provincie West-Vlaanderen

SAMENVATTING ONTWERP-<strong>BEHEERPLAN</strong> PROVINCIEDOMEIN<br />

BERGELEN<br />

Waarom een beheerplan?<br />

Het Bosdecreet (1990) verplicht zowel de openbare als de privé-boseigenaar een beheerplan op te<br />

stellen voor bossen met een oppervlakte groter dan 5 ha. In het beleidsprogramma “2001-2006 “ is het<br />

opstellen van beheersplannen voor alle provinciedomeinen een beleidsoptie van de provincie <strong>West</strong>-<br />

<strong>Vlaanderen</strong> . Voor de provinciedomeinen Palingbeek , de Gavers en Bulskampveld bestaat er reeds<br />

een goedgekeurd beheerplan .<br />

Procedure<br />

Het beheerplan werd opgesteld in overleg met diverse externe betrokkenen zoals de gemeente<br />

Wevelgem , <strong>West</strong>toer, natuurverenigingen, instituut voor natuur – en bosonderzoek en de ponyhoeve.<br />

In het provinciebestuur werd het plan overlegd met de verschillende provinciale diensten. Een<br />

consultatieronde van 30 dagen wordt ingesteld bij de bevolking na de goedkeuring van het ontwerp<br />

door de provincieraad vanaf 6 maart 2006 . Op 11 maart 2006 om 14u wordt een wandeling<br />

georganiseerd rond het beheerplan. Na de aanpassing van het beheerplan en goedkeuring door Bos en<br />

Groen treedt het beheerplan in werking en kunnen door de provincie subsidies aangevraagd worden<br />

voor beheer. Om de 10 jaar wordt het beheerplan geëvalueerd en indien nodig bijgestuurd.<br />

Situering Bergelen<br />

Het provinciedomein Bergelen is gelegen op grondgebied Wevelgem in de sterk verstedelijkte<br />

Kortrijkse regio. Bergelen ligt vlakbij het kruispunt van de A19 en de E403. In 2006 bedraagt de<br />

oppervlakte van het provinciedomein 47 ha. De zandwinningsput en de omgeving (12 ha) zijn<br />

eigendom van de gemeente Wevelgem. De erfpacht tussen gemeente en provincie ging van start op 1<br />

januari 1999 en loopt tot 31 december 2028.<br />

Het provinciedomein bestaat voor de helft uit bos en voor de andere helft uit open ruimte. De open<br />

ruimte wordt voor een kleine helft gevormd door de zandwinningsput (8 ha). De andere open ruimte<br />

bestaat uit weiden en hooiland langs de Heulebeek.<br />

Het provinciedomein Bergelen is afgezien van de Gavers de belangrijkste groenzone in Zuid-<strong>West</strong>-<br />

<strong>Vlaanderen</strong>.<br />

Ontstaansgeschiedenis en recente evoluties<br />

De naam Bergelen, nu een straatnaam maar vroeger ook een wijknaam, komt van Berghelines, een<br />

heerlijkheid van voor de Franse revolutie. Vanaf de wijk Bergelen liep een belangrijke weg naar het<br />

noorden, richting Izegem. De wijkbewoners van Bergelen gebruikten deze weg o.a. om aan de<br />

overkant van de Heulebeek hun graan te laten malen in de Hondschote molen. Ten oosten van die weg<br />

lag de Bulskamphoeve (nu ponyhoeve), die een eerste maal te Gullegem vermeld werd in 1549. In de<br />

loop van de eeuwen werd de hoeve herbouwd en verbouwd en vele malen door oorlogsgeweld<br />

vernield. De huidige bebouwing zou van 1775 dateren. Halfweg de straat, die van Bergelen naar<br />

Hondschote staan zes lindebomen met in hun midden een groot ijzeren kruis. De mensen van<br />

Gullegem noemen deze plaats “de Meiboom”. Het is recent een beschermd momument geworden.<br />

Samenvatting Ontwerp-Beheerplan Bergelen 2006<br />

1

---

Het landgebruik bleef in Bergelen hetzelfde vanaf einde 18de eeuw tot de jaren zeventig van de 20ste<br />

eeuw . Langs de Heulebeek kwamen meersen voor, op de hoger gelegen gedeelten akkers.<br />

De Bergelenput ontstond in jaren ‘70 door de zandwinning voor de aanleg van de snelweg E403. Toen<br />

de graafwerken stopten werd er gestart met het storten van afval aan de zuidwestkant van de put, waar<br />

zich nu de kijkhut bevindt. Door ingrijpen van de gemeente Wevelgem werd het storten verboden en<br />

in 1989 besliste de gemeente Wevelgem om de Bergelenput en enkele aanpalende percelen aan te<br />

kopen. De gemeente Wevelgem bouwde in 1993 een natuureducatief centrum (NEC de Rand) aan de<br />

westelijke rand van de zandwinningsput. In 1996 kocht het <strong>Provincie</strong>bestuur gronden in de omgeving<br />

van de zandwinningsput aan. De Natuurwerkgroep Bergelen werd opgericht in 1996 en beheerde de<br />

oostelijke oever van de put. In 1998 gaf de gemeente haar eigendom in erfpacht aan de <strong>Provincie</strong>. Zo<br />

ontstond een aaneengesloten gebied van meer dan 40 ha. De meersen langs de Heulebeek bleven<br />

grotendeels onbeplant. De bebossing van de voormalige akkers op het domein verliep in twee fasen.<br />

In 1997 werd de eerste bebossing uitgevoerd van 11 ha. In de winter van 2001-2002 werden nog eens<br />

8 ha bebost . In 2002 en 2003 werden diverse natuurtechnische werken uitgevoerd op het domein:<br />

o.a.herstel van de walgracht ponyhoeve, graven van drie poelen en aanleg van een kleinschalige<br />

waterzuivering.<br />

In 2002 werd een overeenkomst van 9 jaar gesloten tussen Natuurpunt en de provincie voor het<br />

natuurbeheer van 4 ha van Bergelenput.<br />

Fauna en flora<br />

De biologisch waardevolle vegetaties bevinden zich vooral in en rond de Bergelenput. Deze zone kent<br />

immers al het langst een natuurbeheer. In de buurt van het Nec ontstond bloemrijk graslanden door<br />

ecologisch maaibeheer. Door natuurinrichting aan de noordelijke oever ontstonden mooie plasbermen<br />

met riet - en moerasplanten<br />

In het water van de Bergelenput treedt een sterke algenbloei op en zijn er nauwelijks waterplanten<br />

aanwezig. De Bergelenput heeft echter naar Vlaamse normen eerder een lage nutriëntenbelasting. Er<br />

komen zelfs lagere gehaltes voor aan fosfaat en nitraat dan in de Gavers. De Gavers worden<br />

daarentegen gekend door helder water met een zeer rijke waterplantenflora. De oorzaken en<br />

oplossingen voor deze problemen in de Bergelenput zijn jammer genoeg niet gemakkelijk te vinden.<br />

Bij een visstandsopname in 1995 werden blankvoorn, rietvoorn, brasem, zeelt, karper, graskarper,<br />

baars, pos, snoekbaars, snoek en paling aangetroffen. De talrijkste soort was de blankvoorn waarvan<br />

zowel grote en kleine vissen voorkwamen. Bij de visbestandsopname in 2001 werd een<br />

blankvoornbestand waargenomen dat uitsluitend nog bestond uit exemplaren tussen 7 en 10 cm. De<br />

grote vissen zijn blijkbaar verdwenen o.a. door aantasting met vissenlintworm. De verhouding<br />

roofvis/prooivis bedraagt 1/ 2 daar waar de normale verhouding 1/7 bedraagt<br />

De Bergelenput heeft ook een grote aantrekkingskracht op (water)vogels. In de rietzone kwam de zeer<br />

zeldzame wouwaap tot broeden. Dit is een kleine reigersoort. De steile oostelijke zandoever is het<br />

broedbiotoop voor verschillende koppels oeverzwaluw en een koppel ijsvogel. De jonge<br />

bosaanplantingen zorgen voor broedgevallen van minder algemene soorten zoals tortel en grasmus.<br />

In Bergelen worden 20 soorten vlinders jaarlijks waargenomen worden of de helft van het <strong>West</strong>-<br />

Vlaamse soortenaantal . Dit is de dezelfde score als het provinciedomein Bulskampveld-Lippensgoed.<br />

Bergelen is dus op <strong>West</strong>-Vlaamse schaal een van de betere vlindergebieden door de aanwezigheid van<br />

bloemrijke graslanden en ruigtes.<br />

In de laatste 15 jaar werd een tiental poelen gegraven verspreid over het domein. De amfibieën zoals<br />

groene kikker profiteerden hiervan. De populatie groene kikkers gingen de laatste 30 jaar zowat 50%<br />

achteruit in <strong>West</strong>-<strong>Vlaanderen</strong>. Door het aanleggen van poelen in provinciedomeinen wordt geprobeerd<br />

die negatieve trend om te buigen.<br />

Naast de vegetatie werd ook een uitgebreide bosinventarisatie doorgevoerd . In het domein komt 24 ha<br />

jong bos voor. De eerste bestanden werden aangeplant in 1996 en de laatste in 2005. Het bos bestaat<br />

Samenvatting Ontwerp-Beheerplan Bergelen 2006<br />

2

---

uit 90 % inheemse bomen met als hoofdboomsoort zomereik. Spontaan groeiden in de aangeplante<br />

percelen wilg, berk , lijsterbes maar ook Amerikaanse vogelkers. In de recentere aanplantingen<br />

werden ruime struikengordel aangeplant in functie van bosrandontwikkeling.<br />

Zonering van het domein en beheer<br />

De provinciedomeinen hebben verschillende functies te vervullen namelijk duurzame bosbouw,<br />

natuur - en landschapszorg , recreatie en educatie.<br />

Het provinciedomein wordt in een aantal zones opgedeeld volgens de verschillende functies die in<br />

meer of mindere mate aanwezig zijn. Volgende zones komen voor: wandel- en produktiebos, recreatie<br />

en natuur.<br />

Zone natuur en landschap(33 %)<br />

De zones waar de ecologische en landschappelijke functie primeert , zijn de natte hooi - en weilanden<br />

langs de Heulebeek en de Bergelenput .De helft van de Bergelenput (4 ha) wordt beheerd door<br />

Natuurpunt Menen-Wevelgem via een overeenkomst met de provincie. De voorbije jaren werden er<br />

geregeld problemen gemeld met vandalisme en verstoring in dit natuurgedeelte. Voldoende rust<br />

garanderen voor de zeldzame broedvogels zoals wouwaap,ijsvogel en oeverzwaluw in de Bergelenput<br />

blijft een moeilijk punt in de verstedelijkte omgeving van Zuid-<strong>West</strong>-<strong>Vlaanderen</strong>. Het natuurgedeelte<br />

kan ook niet perfect afgesloten worden voor publiek zoals in de Gavers zonder dat een metershoge<br />

afsluiting moet geplaatst worden. Deze afsluiting zou ook ingaan tegen de sfeer van de<br />

provinciedomeinen als toegankelijke gebieden voor zachte recreatie. Bijkomend toezicht in<br />

combinatie met een goede communicatie naar de bezoeker kan eveneens helpen. Zowel Bos en Groen,<br />

de gemeente en de provinciale groendienst kunnen echter op korte termijn niet zorgen voor extra<br />

toezicht. Het voorzien van een zwem - en recreatievijver in de omgeving zou de Bergelenput zeker<br />

rustiger maken.<br />

De weiden worden beheerd in samenwerking met de ponyhoeve en een naburige landbouwer. In de<br />

winter van 2005 werd in de weide langs de Heulebeek een vijver met moeraszones van 0,5 ha<br />

aangelegd. Deze vijver kan in de toekomst interessant worden voor zowel amfibieën als watervogels.<br />

In ongeveer 2 ha bos in het domein worden geen kappingen doorgevoerd. Deze bosgedeelten worden<br />

dus rustzones en bedragen 10 % van de totale bosoppervlakte.<br />

Op het domein worden verschillende natuureducatieve mogelijkheden aangeboden onder de vorm van<br />

infrastructuur (Nec de Rand, vogelkijkhut, kijkwanden, infoborden)en geleide wandelingen en<br />

cursussen i.s.m. de gemeente , vzw de ponyhoeve en de lokale natuurverenigingen<br />

Zone wandel - en produktiebos (26 %)<br />

De bosgedeelten binnen deze zone zijn toegankelijk via de paden. In totaal bedraagt deze zone 50 %<br />

van de beboste oppervlakte.<br />

Aangezien het bos voor 90 % uit inheemse bomen bestaat, moet er geen omvorming naar meer<br />

inheems bos doorgevoerd worden. De beperkte oppervlakte aan uitheemse bomen ( tamme kastanje,<br />

robinia en moeraseik ) wordt bewaard omwille van hun esthetische , functionele en sociale<br />

kwaliteiten.Vanaf 2008 wordt gestart met de eerste kappingen in de oudste aanplantingen . De meest<br />

waardevolle bomen en de best gevormde bomen worden bevoordeligd ten opzichte van minder<br />

waardevolle exemplaren . De jongere bosbestanden komen in 2011 aan bod. De overgebleven bomen<br />

kunnen op lange termijn (50 à 100 jaar) waardevol en duurzaam timmerhout opleveren. In tussentijd<br />

leveren de dunningsprodukten brandhout op.Deze kappingen gebeuren buiten het broedseizoen en met<br />

respect voor de bosbodem..<br />

Samenvatting Ontwerp-Beheerplan Bergelen 2006<br />

3

---

Zone recreatie (40 %)<br />

De helft van de Bergelenput (5 ha) is ingericht als viswater . Er kan gevist worden vanaf de oever. In<br />

samenwerking met de Visserijcommissie en het instituut voor bos- en natuuronderzoek worden de<br />

problemen rond de algenbloei, ontbreken van waterplanten en onevenwichtige visbestand verder<br />

onderzocht en worden diverse maatregelen uitgeprobeerd.<br />

Het speelbos bevindt zich in het zuidoostelijk gedeelte van het domein en heeft een oppervlakte van 9<br />

ha of 40 % van de totale bosoppervlakte. De speelzone werd op deze plaats gekozen omdat het in<br />

nabijheid ligt van de ponyhoeve en de parking. De speelzone bevindt zich ook het dichtst bij het<br />

centrum van Gullegem. De helft van het speelbos wordt pas opengesteld in 2010 wanneer de bomen<br />

groot genoeg zijn. De centrale weide krijgt de functie van speelweide. In het speelbos kunnen<br />

jeugdverenigingen vrij spelen zonder vooraf toelating te moeten vragen aan het provinciebestuur.<br />

Aan de rand van het domein kan een vast pad gebruikt worden door ruiters en mountainbikers.<br />

Gebruikmakend van de geluidsbermen langs de A17 en de Aardappelhoek kan op die manier een<br />

circuit afgelegd worden van bijna 4 km.<br />

In 2006 worden diverse recreatieve werken uitgevoerd in het domein :aanleg van parking van 20<br />

plaatsen aan de ponyhoeve en het voorzien van een verhard pad uit recuperatiemateriaal voor minder<br />

mobiele bezoekers tussen het Nec, de vogelkijkhut en de ponyhoeve<br />

De binnenkoer van de ponyhoeve wordt heraangelegd. In de toekomst wordt een parking voorzien<br />

voor 50 à 100 wagens op wandelafstand van de ponyhoeve.<br />

Uitbreiding van het domein<br />

Bergelen werd in het gewestelijk rup ingekleurd als randstedelijk groengebied. In het ontwerp van<br />

deze RUP worden de bestemmingen van het gewestplan parkgebied, bosuitbreidingsgebied en<br />

recreatief parkgebied omgezet in één bestemming namelijk randstedelijk groengebied.<br />

Het agrarisch gebied tussen het provinciedomein en de straat Bergelen wordt gedeeltelijk omgezet in<br />

randstedelijk groengebied.<br />

Het provinciebestuur wenst in een periode van 20 jaar het domein uit te breiden tot 80 ha.<br />

Bij de uitbreiding van Bergelen wordt gekozen voor bebossing rekening houdend met de zichtassen<br />

(b.v. op kerk Gullegem) en het vrijwaren van de Heulebeekvallei. Binnen de uitbreiding zou ongeveer<br />

de helft of ongeveer 20 ha bijkomend bebost worden met inheemse bomen en struiken..<br />

27-1-2006<br />

Wim Marichal<br />

Dienst Milieu-, Natuur- en Waterbeleid<br />

<strong>Provincie</strong> <strong>West</strong>-<strong>Vlaanderen</strong><br />

Samenvatting Ontwerp-Beheerplan Bergelen 2006<br />

4