Nieuwsbrief nr: 57 september-oktober 2010 - Siwe

Nr. 57 

september-oktober 

2010 

NIEUWSBRIEF 

Nieuwsbrief van het STEUNPUNT voor 

INDUSTRIEEL en WETENSCHAPPELIJK 

ERFGOED vzw 

ISSN 1379-0420 

Het Zuiderpershuis te Antwerpen bevat een originele smidse met vrijwel intact 

behouden technische uitrusting, die nog steeds regelmatig in gebruik is. Foto: D.Z. 

Redactieadres: SIWE vzw - Stapelhuisstraat 15 – 3000 Leuven. Tel.: 016.584342 

e-mail: info@siwe.be Website: www.siwe.be Verschijnt tweemaandelijks. 

Verantwoordelijke uitgever: Patrick Viaene – Land van Waaslaan 156 – 9040 Gent. 

Redactie: P. Viaene, m.m.v.: L. Boogaerts, R. Engels en K. Haustraete 

Eindredactie: het SIWE-team / Vormgeving: Alex Baerts / Druk: Theo Veugelen, Lubbeek 

Afgiftekantoor: 3360 Bierbeek – erkenningsnr.: P209286 – PB nummer: BC1608 

2 

VOORWOORD 

SIWE NIEUWSBRIEF NR. 57 

Na een kort maar deugddoend zomerreces start SIWE het najaar 2010 met tal 

van boeiende activiteiten en werkt verder als knooppunt en netwerker in het 

brede IWE-veld. SIWE zat deze zomer niet stil, ook niet in de letterlijke 

betekenis: SIWE-bestuurders en –vrijwilligers zwermden uit naar alle kanten 

van Europa om deel te nemen aan zomercongressen, om nieuwe musea in de 

sector te bezoeken om zich rekenschap te geven van het werk van allerhande 

verenigingen en collega’s. Het nuttige werd eens te meer aan het aangename 

verbonden. 

Intussen werd door SIWE ook de omgevingsanalyse van de IWE-sector in 

Vlaanderen en Brussel grondig bijgesteld en verfijnd, ook met aanvullingen 

over private verzamelingen industrieel en wetenschappelijk erfgoed. 

Bovendien worden al die gegevens nu, na analyse, verwerkt in een analyse, 

wat op vrij korte termijn zal resulteren in een rapport. Niet alle gegevens 

kunnen door SIWE publiek gemaakt worden, o.m. omwille van de te eerbiedigen 

privacy-regels, maar het grootste deel van de gegevens en bevindingen 

zal digitaal ontsloten worden. Deze databasis en de getrokken conclusies en 

aanbevelingen zullen ook ten goede komen aan het pas (eind juni jl.) 

opgerichte ETWIE vzw, waarin SIWE totnogtoe, in heel de aanloopfase een 

zeer belangrijke inbreng heeft gehad en o.m. door vertegenwoordiging in de 

ETWIE- raad van bestuur ook zal blijven hebben. Hierop werd ook reeds in het 

voorwoord van de Nieuwsbrief (nr. 56) ingegaan. 

Vandaag staat Open Monumentendag (OMD) voor de deur. SIWE realiseerde 

in het kader van het thema “De vier elementen” een tentoonstelling omtrent het 

Zuiderpershuis te Antwerpen. Deze zal ook nog na OMD 2010 te bezoeken 

zijn, want de tentoonstelling werd in overleg met het Wereldculturencentrum 

Zuiderpershuis vzw gemaakt als start van een intensievere publieke ontsluiting 

van dit buitengewoon monument. Daarbij zullen meer ruimten dan heden op 

regelmatige tijdstippen bezoekbaar zijn via rondleidingen of door activiteiten 

omtrent de geschiedenis, de betekenis en uitstraling van het gebouw en zijn 

(deels behouden) technische uitrusting. Lees hierover meer u in onze rubriek 

activiteiten, waar ook uitgebreid aandacht besteed wordt aan “Habita et 

Labora”, een fototentoonstelling over Catalonië. 

Nog even herhalen dat alle tips over erfgoednieuws in de sector industrieel en 

wetenschappelijk erfgoed zeer welkom blijven en in de mate van het mogelijke 

door ons verwerkt worden. Bij voorbaat dank, beste lezers, voor uw inbreng en 

veel leesgenot ! 

Patrick VIAENE 

voorzitter SIWE vzw

SIWE NIEUWSBRIEF NR. 57 3 

VERSLAG VAN EEN AANTAL RECENTE 

SIWE-ACTIVITEITEN 

Donderdag 27 mei 2010 

SIWE ANIMEERDE OPENSTELLING TENTOONSTELLING 

OVER ELEKTRISCHE ONDERSTATIONS TE GENT 

Foto’s Gert Defever uit http://membres.multimania.fr/architectuur/debondt/de_smetstraat.html 

Op 27 mei jl. opende in “Villa De Bondt”, de voormalige woning van architect 

Johannes-Albert DE BONDT, bouwmeester van talrijke “elektrische onderstations” 

te Gent, een unieke tentoonstelling over het heden leegstaande 

“Elektrisch Onderstation Gebroeders De Smetstraat” (opgericht 1933-1934 in 

de volkse Rabotwijk). SIWE-voorzitter Patrick Viaene gaf er een lyrische 

evocatie over het technisch en vormelijk kunnen van deze veel te weinig 

bekende bouwmeester, schepper van diverse nijverheidsgebouwen in 

Vlaanderen. 

Het elektrisch onderstation in de Gebr. De Smetstraat te Gent behield een 

groot deel van zijn oorspronkelijke technische inboedel en verkeert ondanks 

verwaarlozing in redelijke bouwfysische toestand. Het zal geen sinecure zijn 

om aan het gebouw (deels eigendom van Eandis, deels ook van de Stad Gent) 

een passende herbestemming te geven. Men denkt aan een buurtcentrum in 

de horizontale vleugel en zelfs aan een moskee (in de torenachtige uitbouw). 

De kort lopende tentoonstelling is intussen beëindigd maar op de website 

www.villadebondt.be vindt men heel wat informatie en ook de unieke woning 

van de architect, een meesterwerk uit het interbellum, kan na aanvraag 

bezocht worden op bepaalde tijdstippen. 

Adres van Villa De Bondt: Krijgslaan 124, 9000 Gent, telefoon: 09.221.76.09. 

4 


Vrijdag 28 mei 2010 

PRESENTATIE ONDERZOEK CULTUURHISTORISCH 

ERFGOED VAN HET RECONVERSIEGEBIED VILVOORDE- 

MACHELEN, MEDE BEGELEID DOOR SIWE 

SIWE-voorzitter Patrick Viaene werd vorig jaar door de Provincie Vlaams- 

Brabant uitgenodigd om deel uit te maken van een begeleidingscomité van 

deskundigen om een onderzoek te begeleiden omtrent het cultuurhistorisch 

(grotendeels industrieel) erfgoed in het Reconversiegebied Vilvoorde- 

Machelen. Dit uitgestrekte gebied aan de noordgrens van het Brusselse 

gewest, gekenmerkt door de aanwezigheid van vooral 20 ste eeuwse en recente 

industriële gebouwen, doorsneden door spoorwegen en grote verkeerswegen 

en de Zenne is gekenmerkt door ruimtelijke versnippering en talrijke 

“brownfields”. Het is niet meteen het meest gemakkelijke studiegebied, laat dit 

direct duidelijk zijn. Een deel van het gebied (namelijk het industrieel erfgoed 

van Machelen) werd eigenlijk nooit eerder onderzocht of in kaart gebracht. In 

de loop van 2009 en het voorjaar van 2010 werd het uitvoerend team (D+A 

consult nv, uit Halle) intensief begeleid op het gebied van methodische 

aanpak, de keuze van criteria, het veldwerk, de verwerking van cartografische 

en andere gegevens. Dit resulteerde in een (op beperkte oplage) verspreid 

onderzoeksrapport met een uitgebreide (onroerend) erfgoedinventaris, 

voorgesteld in de lokalen van ‘Watersite’ te Vilvoorde op 28 mei 2010. Hierbij 

wordt nu gehoopt dat de diverse actoren, die betrokken zijn bij de nieuwe 

ruimtelijke inrichting en het ruimtelijk beleid binnen het gebied, met de 

interessante aanbevelingen van het onderzoek rekening zullen houden. 

Zaterdag 5 juni 2010 

WANDELING INDUSTRIEEL ERFGOED TE SINT-TRUIDEN 

Onder een stralende zon verzamelde een groep van SIWE-leden en geïnteresseerden 

uit Sint-Truiden en regio voor een exclusieve wandeling over industriële 

en sociale geschiedenis in Sint-Truiden. Deze tocht werd op deskundige 

manier begeleid door mevrouw Chris Stevens, een in de onderwerpen van de 

wandeling gespecialiseerde Truiense gids. Het eind 2009 verschenen SIWE- 

Magazine 41-42 over het industrieel en wetenschappelijk erfgoed van Sint- 

Truiden vormde de aanleiding voor de intensieve verkenning van dit 

patrimonium ter plaatse. 

Via de karakteristieke stationsbuurt met haar belle époque erfgoed, relicten 

van de houten bouwnijverheid, maar ook van brouwerijen en groothandels, 

van directeurs- en (aan de rand van de wijk) ook arbeiderswoningen, bereikte 

de groep de achterzijde van het station met verdwenen (o.m. Fonderie


Emaillerie Saint-Trond) en nog steeds werkzame metaalbedrijven (FLAM). In 

deze buurt werd ook een exclusief geleid bezoek gebracht aan het bedrijfsmuseum 

van de tegel- en steenfabriek IMPERMO, waarin zowel het vroegere 

productieproces als de actuele bedrijfsactiviteiten van dit bloeiend familiaal 

bedrijf werd belicht, tot en met een bezoek aan de bouwwerf van nieuwe 

magazijnen. 

Impermo Museum Plunjerpomp Stayenwatermolen Foto’s A.B. 

Via het voetbalstadion en omgeving, de plaats van vroegere Gieterij Brialmont 

en vroegere verzamelplaatsen van grote hoeveelheden suikerbieten, bereikte 

de groep de Stayenmolen. Deze watermolen werd recentelijk gerestaureerd en 

doet heden dienst als ruimte voor tentoonstellingen en culturele activiteiten. Na 

deze buitengewoon interessante wandeling van ruim 3,5 uur werd in de tuin 

van het horecabedrijf Belle-Vie, voorbeeldig geïntegreerd in een eind 19 de 

eeuwse dokterswoning, een receptie aangeboden door de stad Sint-Truiden, in 

aanwezigheid van de burgemeester. Dit was voor de SIWE-leden een uitgelezen 

moment om nader kennis te maken met de aanwezige erfgoed-geïnteresseerden 

uit deze sympathieke Haspengouwse stad. 

Zaterdag 12 juni 2010 

SIWE NAM DEEL AAN “ERFGOEDPLEIN” VAN HET FORUM 

VOOR ERFGOEDVERENINGEN 

Op zaterdag 12 juni werd deelgenomen aan het “Toekomstplein”, georganiseerd 

door het Forum voor Erfgoedverenigingen in de Verbeke Foundation te 

Kemzeke. De door Geert Verbeke (met eigen middelen) tot kunstencentrum en 

“artists in residence” herbestemde industriële loodsen vormden voor het 

dagprogramma een zeer geschikte locatie. (www.verbekefoundation.com) 

Karel Dendooven belichtte hoe de drie erfgoedorganisaties, gehuisvest in 

“Huis De Wolsack” te Antwerpen, nl. het Forum, het coördinatiecentrum Open 

6 


Monumentendag en Erfgoed Vlaanderen, in de toekomst hun krachten zullen 

bundelen. Het gaat uiteraard over een besparingsoperatie, maar waarbij 

gehoopt dat bij de nieuwe “bundeling” zowel erfgoedactoren als –beheerders 

en –eigenaars terecht zullen kunnen met hun bekommernissen en vragen over 

het onroerend erfgoed. Over het profiel van het “verruimde” Forum werd 

intensief gedebatteerd. De voorafgaande voordracht door Edith Vermeiren en 

de Workshops “Multimedia”, “Erfgoededucatie” en “Herbestemming” zorgden 

voor inspiratie en uitwisseling van ideeën over de ‘Erfgoed en/in de toekomst’. 

Wordt zeker vervolgd. 

Woensdag 16 juni 2010 

SIWE NAM DEEL AAN FARO-DENKDAG OMTRENT 

ERFGOED IN DE TOEKOMST 

Ook FARO roept regelmatig het erfgoedveld bijeen, o.m. naar aanleiding van 

het project “Prisma” omtrent erfgoedwerking in de toekomst. Op 16 juni werd 

(als vervolg op een “scenario-oefening” van 28 oktober jl.) in werkgroepen 

intensief van gedachten gewisseld over de effecten van diverse maatschappijscenario’s 

of modellen op het culturele erfgoedveld. Er werd gepraat over 

expertisedeling en internationalisering, over zelfregulering, co-regulering en 

subsidiariteit, over financiering, duurzaamheid en publiek-private samenwerking… 

Doel is om vanuit de verschillende scenario’s, die voorgesteld 

werden, en vanuit inhoudelijke stellingen kansen en bedreigingen voor de 

sector te formuleren. 

Zondag 27 juni 2010: 

EXCLUSIEF BEZOEK AAN HET RADIOMUSEUM TE OLEN 

Onder een blakende zon startte op het schaduwrijk terras van het Olens 

Radiomuseum een inleiding door de stichter zelf, de heer Pieter Van Opstal, 

omtrent de groei en de ontwikkeling van de collectie van het museum en over 

de werking van het Olens Radiomuseum, dat niet lang geleden zijn volledige 

verzamelingen (circa 3000 radio’s en aanverwante toestellen) schonk aan de 

gemeente Olen, die zal instaan voor de continuïteit van het initiatief “als de 

generatie van de stichters en pioniers er niet meer zullen zijn”. Bij het bezoek 

doorheen de vele zalen pikte P. Van Opstal telkens één of een paar toestellen 

uit (radio’s, bandopnemers, fonografen, grammofoons) die gedemonstreerd 

werden waarbij ze hun unieke karakteristieken prijsgaven. “Want geen twee 

collectiestukken zijn hier gelijk”, lacht P.Van Opstal, en elke schenking of 

aankoop is een verhaal op zich.


Enkele beelden van de rijke verzameling Foto A.B. 

Het engelengeduld en de enorme deskundigheid, nodig om deze radio’s (uit 

alle perioden) te onderhouden en de collectie -waar mogelijk- nog aan te 

vullen, bleek nog meer bij het bezoek achter de schermen in de depots en de 

werkplaatsen van het museum. Te bedenken dat hier alleen vrijwilligers (met 

een enorme bescheidenheid) werken zonder structurele ondersteuning en met 

een dergelijk uniek museum als resultaat… Het deed bij meer dan één deelnemer 

van de SIWE-groep vragen rijzen over de verdeling van de overheidsmiddelen. 

Dit museum is nu representatief voor de groep van Vlaamse musea 

die staan of vallen met het echte vrijwilligerswerk. 

Een bezoek aan het Olens Radiomuseum kunnen wij alleen warm aanbevelen. 

Adres: Gerheiden 57-59. Open donderdag en zaterdag 13-18 uur, zondag 10- 

12 uur en 14-18 uur. Tel.: 0495/45.36.33 / www.radiomuseum-olen.be / E-mail: 

radiomuseum@telenet.be. Zie ook www.siwe.be/actor.php?id=150 . 

Het museum heeft een eigen tijdschrift : « De Marconist ». Het Olens Radiomuseum 

maakt, wat zeer sympathiek en collegiaal is, ook reclame voor andere 

radiomusea en aanverwanten. We noemen hier slechts het Rotterdams 

Radiomuseum (Ceintuurbaan 104-111, Rotterdam), gelegen vlakbij twee 

andere privémusea in dezelfde straat, nl. “TV-historie” en “Computer-historie” 

www.rotterdamsradiomuseum.nl . 

8 


KOMENDE SIWE–ACTIVITEITEN 

Vrijdag 20 augustus t/m vrijdag 22 oktober 2010 Leuven 

Molens Van Orshoven HABITA et LABORA 

Fototentoonstelling over industriële sites in Catalonië 

Na een heerlijke vakantie aan de Costa Brava, de Costa Daurade of in 

Barcelona, de hoofdstad van Catalonië, is het tijd om de binnenlandse 

landschappen en de architectonische realisaties te bekijken. 

Het MNACTEC (Nationaal Museum van wetenschap en techniek van 

Catalonië) in Terrassa heeft een reizende tentoonstelling georganiseerd met 

foto’s van Lluis Casals over de indrukwekkende landschappen en de 

industriële sites (colonia). Dit past in de opdracht van het museum om de 

herinnering aan deze industriële activiteiten te bewaren en te herwaarderen. 

Dergelijke sites bestonden ook in Vlaanderen: Remy in Herent, Gevaert in 

Mortsel en verschillende textielbedrijven in Gent. 

Rond 1900 hebben industriëlen textielfabrieken opgericht op afgelegen plaatsen 

om waterenergie te gebruiken voor de katoenspinnerijen, -weverijen en - 

ververijen. “La colonia Güell” is hiervan een typisch voorbeeld: opgericht in 

1890 door Eusebi Güell als voortzetting van de fabriek van zijn vader, werd er 

een jaar later al een stoommachine geplaatst en in 1914 geëlektrificeerd. De 

crypte van Gaudi werd geklasseerd als een gebouw van speciale architectonische 

waarde in 1969. Na het sluiten van de fabriek, werd het gebied van 6 

ha in 1990 verdeeld in percelen waar nu 82 firma’s hun activiteiten uitoefenen. 

Het torengebouw van de fabriekseigenaar beheerste de ganse nederzetting. 

Ook het huis van de schooldirecteur, de school, de kerk, de bibliotheek en het 

parochiaal centrum imponeren nog steeds. De arbeiderswoningen, bestonden 

uit twee verdiepingen met een voor- en achtertuin (Güell) en zijn rond een 

plein gebouwd, waar de nutsvoorzieningen gegroepeerd zijn zoals de 

stortbaden en zelfs een viswinkel. De aandrijving gebeurde in het begin door 

waterkracht (turbines) en werd later aangevuld met stoommachines. 

SIWE vzw, het Steunpunt voor industrieel en wetenschappelijk erfgoed, heeft 

als opdracht de herinnering aan deze industriële nederzettingen te bewaren en 

te herwaarderen. Dit gebeurt door publicaties (SIWE nieuwsbrief en SIWE 

magazine ), colloquia (Leuven, Gent, Antwerpen en Sint-Niklaas), tentoonstellingen 

(Remy in Leuven, ’s Hertogenmolens in Aarschot) en rondleidingen 

(Leuven, Gent, Antwerpen en St.-Truiden). Ook de klassering van de Molens 

van Orshoven is gebeurd door actieve medewerking van SIWE; de interventies 

betreffende de Scheepsdalebrug te Bugge hebben geen positief resultaat 

gehad. 

Zie www.museucoloniavidal.org Museu de la Colonia Vidal de Puig-reig 

Barcelona en www.coloniaguellbarcelona.com . (R.H.)


10 


Enkele foto’s van Lluis Casals uit de tentoonstelling ”Habita et Labora” 

de Molens Van Orshoven Leuven


Vanaf zaterdag 21 augustus 2010 HAASRODE 

BEZOEK het BRABANTS RADIOMUSEUM 

Vanaf 21 augustus 2010 is het 

Brabants Radiomuseum te 

bezoeken voor iedereen. 

Openingsuren zijn: 

- vrijdag van 18u tot 24u, 

- zaterdag van 14u tot 24u 

- zondag van 14u tot 23u. 

Groepen op afspraak: 

tel.: 016 40 19 45 

U kan eventueel uw auto 

parkeren aan het Sportcomplex 

Haasrode ingang via de 

Verbindingsstraat, vlak in de buurt 

van het Brabants Radiomuseum. 

André Janssens, initiatiefnemer en eigenaar van het museum, hoopt U allen 

van harte welkom te mogen heten. 

Gezien op ROB TV 

Zie ook http://www.siwe.be/actor.php?id=317 . 

Dinsdag 24 en woensdag 25 augustus 2010 (ter herinnering) 

ZOMERCURSUS INDUSTRIËLE ARCHEOLOGIE TE GENT 

ORGANISATIE: AMARANT vzw in samenwerking met SIWE 

De cursus omvat vier lesmomenten waarin op een kernachtige manier aandacht 

wordt gegeven aan het onroerend, roerend en immaterieel industrieel en 

technologisch erfgoed. Er zal geantwoord worden op diverse kernvragen: 

waar, wanneer en hoe ontstond de industriële archeologie? Hoe ontwikkelde 

zich deze dynamische onderzoeken erfgoedsector? Wat is het verschil in 

aanpak in de verschillende landen en regio’s? Welke zijn de grote uitdagingen 

van de “industriële archeologie” in de 21 ste eeuw? De lessen worden geïllustreerd 

met ‘powerpoints’ en documentaire filmfragmenten. Alle deelnemers 

ontvangen een syllabus. 

Het programma van de cursus, alsook alle organisatorische en praktische 

informatie in verband met inschrijvingen, kan men vinden op website 

www.amarant.be . 

12 


Zaterdag 28 en zondag 29 augustus 2010 (ter herinnering) 

TWEEDAAGSE REIS INDUSTRIËLE CULTUUR EN INDU- 

STRIEEL ERFGOED IN HET ROERGEBIED (DUITSLAND) 

Een initiatief van AMARANT in samenwerking met SIWE 

Deze reis is zowel bestemd voor degenen die bovenstaande cursus volgden 

als andere geïnteresseerden die enkel aan deze reis wensen deel te nemen. 

In 2010 fungeert het volledige Roergebied (Ruhrgebiet) als “Europese Culturele 

Hoofdstad”. Alle steden en gemeenten doen hieraan mee, een primeur in 

Europa! De duizenden manifestaties die er gedurende heel het jaar 2010 

plaatsvinden vormen samen het grootste festival van industriële cultuur, dat 

ooit gehouden werd! Tijdens de tweedaagse uitstap per autobus, die inhoudelijk 

volledig door SIWE met de grootste zorg werd uitgewerkt, zal door 

Patrick Viaene worden begeleid. Tijdens deze reis, die de link legt tussen 

cultuur en technologie en dus ook mooi kadert in de programmering van 

AMARANT, krijgen de deelnemers een beeld van wat de jongste jaren in het 

Roergebied is gerealiseerd. Dit zal gebeuren door bezoeken aan industriële 

collecties, aan tal van herbestemde en nog niet herbestemde industriegebouwen 

en landschappen. Registratie, behoud, onderzoek, restauratie en 

ontsluiting van het industrieel en technisch – wetenschappelijk erfgoed zullen 

aan bod komen. Hoe (en met welke middelen) zijn onze oosterburen er als 

geen ander Europees land in geslaagd om een zeer breed maatschappelijk 

draagvlak te creëren voor dit erfgoed? 

Zondag 12 september 2010 ANTWERPEN 

SIWE-TENTOONSTELLING IN HET ZUIDERPERSHUIS 

Op 12 september is het Open Monumentendag. Dan kunt u een exclusieve 

tentoonstelling “Het Zuiderpershuis en de Vier Elementen” bezoeken in het 

Zuiderpershuis, Waalse Kaai 14 te 2000 Antwerpen. Het thema van OMD (de 

vier elementen: aarde lucht vuur en water) past naadloos bij dit uitzonderlijk 

industrieel en technisch monument van de Antwerpse haven. 

Met de kracht van WATER werden vanuit dit, in 1882-1883 opgerichte, 

“Zuiderpershuis” via persleidingen (omstreeks 1910) 156 kranen, 6 sluisdeuren, 

3 draaibruggen, 3 rioolschuiven, 30 kaapstaanders in de haven van 

energie voorzien en bediend. WATER was uiteraard alomtegenwoordig in de 

haven, maar was ook vereist om via stoomketels stoom te leveren voor de 

krachtige stoommachines in het pershuis.


LUCHT was eveneens overal nodig in het Zuiderpershuis, tot in de (integraal 

behouden) smidse, waar (vroeger) blaasbalgen en (later) elektrisch het VUUR 

werd aangewakkerd. 

VUUR was ook present, in de ovens van de stoomketels maar ook in de 

kettinggloeiovens, een fascinerend en tot op heden behouden relict binnen het 

pershuis. 

Het Zuiderpershuis, een ontwerp van Paul De Wit en wellicht ook van Ernest 

Dieltiens, werd grotendeels opgebouwd uit baksteen en is voorzien met een 

indrukwekkende voorbouw en een gevel in natuursteen, waarvan het ruwe 

bossagewerk verwijst naar de AARDE, naar de steengroeve, die uitdrukking 

geeft aan de kracht van het pershuis en zijn (bewaarde) accumulatoren. 

Het complex bleef in bedrijf tot in 1976 (op het laatste voor het bedienen van 

de Nassaubrug, gelegen tussen het Willem- en Bonapartedok). Kort daarop 

werd het gebouw integraal beschermd als monument. Het WATER van de 

Zuiderdokken was toen reeds ruim tien jaar verdwenen, toen de dokken met 

een ontelbare hoeveelheid AARDE werden gedempt en een nieuw langgerekt 

plein ontstond. 

Sedert het midden van de jaren 1980 werd het gebouwencomplex op voorbeeldige 

en respectvolle wijze hergebruikt als theater- en cultuurcentrum, 

aanvankelijk door het “Kollektief Internationale Nieuwe Scène”, daarna (tot op 

heden ) door het “Wereldculturencentrum Zuiderpershuis vzw”. Van 1992 tot 

1997 werden tal van restauratiewerken uitgevoerd. Merkwaardig is dat heel 

wat roerend erfgoed behouden is gebleven en dat dit, samen met de 

“immateriële erfgoedwaarde” van deze legendarische plek, door de gebruikers 

en bezoekers als een meerwaarde ervaren wordt. 

Het succesvol behoud van het Zuiderpershuis en de uitstraling van deze 

unieke plek vormde ongetwijfeld een stimulans voor de herleving van de rond 

1970 ingeslapen omgeving, een buurt die vandaag een zeer florissant en 

trendy stadsdeel is geworden, mede door de aanwezigheid van belangrijke 

nieuwe musea, waarbij gelukkig het effect van “gentrificatie” enigszins ingeperkt 

bleef. De buurt blijft intussen niet stilzitten. Er bestaan heden plannen om 

de Zuiderdokken (geheel of gedeeltelijk) opnieuw vrij te maken, om er het 

wonen en de vele functies in de 21 ste eeuw nog aantrekkelijker te maken. 

Op 12 september 2010 kan u er van 10 tot 18 uur doorlopend terecht voor 

bezoek aan de tentoonstelling en aan (bijna) alle ruimten van het Zuiderpershuis. 

Toegang en deelname aan rondleidingen is gratis. Doel is om na OMD 

de tentoonstelling in een nog niet bepaalde locatie binnen het Zuiderpershuis 

een plaats te geven. Van harte welkom ! 

14 


20 X GENIAAL: EEN NIEUWE KOFFERTENTOONSTELLING 

VAN SIWE IN SAMENWERKING MET MOOSS 

20 X GENIAAL is een koffertentoonstelling die in opdracht van SIWE uitgewerkt 

en vormgegeven werd door Mooss vzw, een organisatie voor actieve 

kunsten erfgoededucatie (www.mooss.org). Jongeren kunnen hiermee met 

twintig Belgische ingenieurs uit verschillende vakgebieden en met hun belangrijkste 

verwezenlijkingen kennismaken. Aldus krijgt de SIWE-publicatie van 

einde 2009 “Ingenieurs en hun erfgoed” een bijzonder verlengstuk naar de 

jongeren, meer bepaald de derde graad ASO of TSO. 

Deze leeftijdsgroep kijkt (net als de ingenieurs) vooral naar de toekomst. 

Boodschap van onze koffertentoonstelling is dat het heden en de invloed van 

actuele beslissingen op de toekomst best kunnen begrepen worden door enige 

kennis en begrip over voorbije ontwikkelingen en ontdekkingen. Het verleden 

van industrie en technologie kennen levert dus een meerwaarde en verrijking 

op. De uitvoering van de activiteiten, gekoppeld aan de tentoonstelling nemen 

ongeveer 2 lesuren in beslag, men leest hierover meer op de SIWE-website. 

Zaterdag 16 oktober 2010 

SIWE BEZOEKT CHARLEROI 

Wie is er bang van “le pays noir”? Wie zal deelnemen aan deze uitstap mag 

zich verwachten aan een heel ander beeld dan de gedoodverfde stereotiepen 

over Charleroi. Na een diepe crisis probeert de stad er bovenop te komen. Ook 

het cultureel erfgoed wordt er gekoesterd, dat zal u met eigen ogen kunnen 

zien. 

Foto uit www.de.morgen.be


We spreken af om 11.00 uur stipt in “Le Bois du Cazier” in de deelgemeente 

Marcinelle. Zie http://www.leboisducazier.be/index_nl.htm . 

De weg naar “Le Bois du Cazier” (circa 5 km zuidelijk van Charleroi) is langs 

alle invalswegen goed aangeduid. 

Afspraak dus om 11.00 uur aan het HEKKEN van de mijn (dus voor de ingang, 

zie foto). Na een introductie is er vrij bezoek voorzien aan zowel het mijnrampmemoriaal, 

het industrie- als het glasmuseum. In de namiddag volgt, na een 

lunch in een pizzeria, een rondrit doorheen diverse industriewijken, voerend 

naar het Fotografiemuseum te Mont-sur-Marchienne. Daar volgt een groepsbezoek. 

Daarna volgt een nabespreking in een onvervalst volkscafé. 

Deelname is gratis voor SIWE-leden. Iedereen betaalt zijn eigen lunchuitgaven. 

Niet SIWE-leden betalen bij de aanvang van de bezoekactiviteiten 12 

euro. Wie wil meerijden met één der SIWE-bestuurders kan dit melden bij de 

verplichte aanmelding per mail naar info@siwe.be . 

November 2010 

SIWE-TENTOONSTELLING EN SIWE-ACTIVITEITEN i.v.m. de 

‘WEEK VAN DE SMAAK’ 

Naar aanleiding van “Week van de Smaak 2010” bereidt SIWE een tentoonstelling 

en diverse activiteiten voor. Deze zullen focussen op de “Belle de 

Louvain”, een ooit zeer bekende maar vandaag in de vergeethoek geraakte 

pruimenvariëteit in onze contreien. Er zullen linken gelegd worden met de teelt, 

gastronomie en het wetenschappelijk onderzoek. Meer binnenkort op onze 

website en in volgende SIWE-Nieuwsbrief. 

Mocht u zelf nog over informatie beschikken over de ‘Belle de Louvain’, in de 

volksmond benoemd met de term ‘Paterskloten’, of over Professor Van Mons, 

aan wie de pruimensoort werd toegeschreven, aarzel dan niet met ons contact 

op te nemen. Al uw weetjes, ideeën, bruikbaar materiaal of vrijwillige inzet zijn 

zeer welkom. Mail lore.boogaerts@siwe.be of bel 016/58.43.42. 

16 

O P R O E P E N 


INFORMATIE OVER BELGISCHE CONSERVENNIJVERHEID 

WELKOM 

Wie specifieke informatie heeft over de conservenindustrie in Vlaanderen en 

België kan Benoit Vanhees contacteren. SIWE beantwoordden reeds bepaalde 

van zijn vragen, meer informatie is welkom. 

Contact: vanheesbenoit@hotmail.com . 

WIE WIL ER EEN VUURTOREN? 

Het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen (Universiteit Gent) 

schenkt (de kop van) een vuurtoren, daterend van 1893, gebouwd door Henry- 

Lepoutre, Parijs. Geïnteresseerden nemen contact met Prof. Danny Segers 

( danny.segers@ugent.be ). 

ERFGOEDNIEUWS UIT DE REGIO’S 

B E L G I Ë 

1835-2010: 175 JAAR SPOORWEGEN IN BELGIË 

Ondanks het tragisch ongeval met dramatische afloop voor een aantal reizigers, 

eerder dit jaar, gaan toch (weliswaar in meer beperkte vorm dan voorzien) 

heel wat herdenkingsactiviteiten van “175 jaar Spoorwegen” door. We 

vermeldden er reeds heel wat in vorige Nieuwsbrief. Een verdere keuze uit 

komend aanbod hieronder. 

Zie ook: www.175jaarspoorwegen.be en 

http://www.b-rail.be/corp-r/N/history/175jaar/brochureNL_low.pdf . 

- Tentoonstelling tot 12 september: “Met de trein. 175 jaar sporen” in 

Cultureel Centrum Lamot te Mechelen, zie: www.mechelen.be/metdetrein . 

- Railfeest Maldegem op zaterdag 21 en zondag 22 augustus 2010 in het 

Stoomcentrum zie www.stoomcentrum.be .


- Op 12 september 2010 gaan diverse stoomtreinritten door op de lijn Visé- 

Montzen. Info: fourons@skynet.be . 

- Zaterdag 25 en zondag 26 september is er het “Stoomfestival Mariembourg - 

Treignes”, elk jaar een belangrijke nazomer-publiekstrekker, dit jaar met een 

extra druk programma. 

- Zaterdag 16 en zondag 17 oktober: “150 jaar station van Jemelle” met een 

tentoonstelling en treinritten met uniek rollend erfgoed. Voor meer informatie, 

contacteer: 150ansgaredejemelle@gmail.com . 

BELGISCHE DORPEN EN STEDEN OP POSTKAARTEN 

DIGITAAL 

Voor de nostalgici, surf naar 

http://cartes-postales.delcampe.be/page/category/cat,712,language,F.html . 

De site toont ontelbare beelden van talrijke steden en gemeenten uit “de tijd 

van toen”. 

VLAANDEREN ALGEMEEN 

ERFGOEDVERENIGINGEN VERSMELTEN TOT VLAAMSE 

“NATIONAL TRUST” 

Erfgoed Vlaanderen, Open Monumentendag Vlaanderen en het Forum voor 

Erfgoedverenigingen ondertekenden in juni jl. een samenwerkingsovereenkomst. 

Deze organisaties gaan in de toekomst nauw samenwerken en de 

krachten bundelen. Lees meer in onze rubriek “voorbije activiteiten” hierboven 

en in Forum-contact nr. 64 ( www.forumerfgoedverenigingen.be ). 

LANCERING VLAAMSE ERFGOEDBIBLIOTHEEK 

De Vlaamse Erfgoedbibliotheek is een nieuw beleidsinstrument dat via projecten 

en onderzoek expertise wil ontwikkelen en kennis verspreiden rond ontsluiting, 

digitalisering en conservering van bewaarcollecties in Vlaanderen. Een 

erfgoedbibliotheek met verschillende filialen dus. Meer hierover op de splinternieuwe 

site www.vlaamse-erfgoedbibliotheek.be , een “portaal in ontwikkeling”. 

18 


CULTUURMARKT VLAANDEREN 

Op zondag 29 augustus 2010 gaat de 15 de Cultuurmarkt van Vlaanderen door 

in Antwerpen. Alle informatie hierover op www.cultuurmarkt.be . 

VLAAMSE WETENSCHAPSWEEK & TECHNOPOLIS 

Binnenkort gaat de negende editie door van de Vlaamse Wetenschapsweek. 

Vooral de jongeren voelen zich door de talrijke educatieve activiteiten van dit 

initiatief aangesproken. Een aantal ervan gaan door in Technopolis, de bekende 

attractie met “hands on” toestellen en waar men “spelenderwijs” wijzer 

wordt, maar waarbij aan de dimensie geschiedenis geen aandacht gegeven 

wordt. 

Adres en contactgegevens: Technopolis, Technologielaan, 2800 Mechelen, 

telefoon 015/34.20.20, E-mail: mijnbezoek@technopolis.be ; 

website: www.technopolis.be . 

Contactpersoon voor de Vlaamse Wetenschapsweek is Halinka De Visscher. 

OPEN MONUMENTENDAG 2010 OVER “DE VIER 

ELEMENTEN” 

Aarde, lucht, vuur en water of “de vier elementen”: dat is het thema van de 

Open Monumentendag Vlaanderen 2010. Veel erfgoed kan met dit thema 

verbonden (en bezocht) worden: van cichoreiasten tot steenbakkerijen, van 

serres tot ijskelders, van steenkoolmijnen tot brandweerkazernes. 210 steden 

en gemeenten doen mee aan dit belangrijk cultuur en erfgoedevenement. 

SIWE neemt deel met de presentatie van een exclusieve tentoonstelling in het 

Zuiderpershuis te Antwerpen. Zie onze rubriek “Komende Activiteiten” 

hierboven. 

VIOE HEEFT EEN NIEUWE WEBSITE 

Het VIOE (Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed) is trots op een nieuwe 

(grondig vernieuwde) website (met talrijke nieuwe zoekmogelijkheden): 

http://www.vioe.be .

EEN SITE OVER RENAAT BRAEM 


Het VAI (Vlaams Architectuur Instituut) lanceert een website over architect 

Renaat Braem, 100 jaar geleden geboren: www.braem2010.be . In het najaar 

vinden tal van evenementen plaats omtrent deze invloedrijke bouwmeester en 

urbanist. 

MAAK KENNIS MET ‘FOST’ 

Maak kennis met FOST. Dit letterwoord staat voor Sociale & Culturele 

Voedingsstudies. Ontdek op http://www.vub.ac.be/FOST de doelstellingen, 

activiteiten, publicaties, lopende onderzoeksprojecten van FOST, een 

vereniging met als uitvalsbasis de Vrije Universiteit Brussel. 

PROVINCIE ANTWERPEN 

ANTWERPEN: HET MAS-GEBOUW IS ZO GOED ALS AFGEWERKT 

EN WORDT GEVULD MET “VERHALEN” 

Het gebouw van Museum aan de Stroom, ontworpen door Neutelings–Riedijk, 

is af ! Het museum gaat over minder dan een jaar (op 17 mei 2011) open voor 

het grote publiek. Het MAS onderzoekt, vertelt en toont de verhalen van de 

Scheldestad, van haar inwoners en haar haven. Curatoren en scenografen 

gaan nu aan de slag om deze verhalen in het nog lege gebouw te visualiseren. 

Met zijn bijzondere vormentaal wil het MAS de buurt (het Eilandje en 

voormalige “Nieuwstad”) beter op de kaart zetten en een scharnierfunctie 

opnemen tussen de centrumstad en de haven. Vier thema’s worden concreet 

uitgewerkt en in een verticale wandelroute langsheen en in tien overkragende 

ruimten of “koffers” getoond: 

- 1. Het ontstaan en de groei van de stad Antwerpen. 

- 2. Het ontstaan en ontwikkeling van de Antwerpse haven. 

- 3. Leven en dood in de stad (en hoe verschillende religies ermee omgaan). 

In dit deel wordt onder meer de collectie Pre-Colombiaanse kunst van Paul 

en Dora Janssen opgenomen. 

- 4. Macht (en de “theatrale aspecten” ervan): kolonisatie, de Tweede 

Wereldoorlog, e.a. . 

20 


Een kijkdepot zal de aandacht trekken op “de kunst en passie van het verzamelen”. 

Bij de opening zal een eerste tijdelijke expositie “Het verhaal van het beeld” 

vertellen en relaties leggen met de collectie van het MSK (Museum voor 

Schone Kunsten) dat binnenkort voor een paar jaren gesloten wordt voor 

grondige renovatiewerken. 

Iedereen weet dat het MAS een erg ambitieus project is, met veel “adders 

onder het gras”: de al bij al beperkte tentoonstellingsruimten (in acht genomen 

de grote omvang van de onderscheiden collecties, in het bijzonder die van het 

vroeger Nationaal Scheepvaartmuseum), de niet evidente combinatie van 

bijvoorbeeld etnografische collecties en havenerfgoed, enz. Veel van de 

geloofwaardigheid en kwaliteit van het MAS zal afhangen van de inhoud die 

gegeven wordt aan de presentaties, de kwaliteit van het werk geleverd door 

wetenschappelijke, educatieve medewerkers, de zorg (depots, restauraties) 

voor de collecties, de mate waarin actualiteit en geschiedenis zullen overbrugd 

worden, niet alleen in de (semi)permanente opstelling maar ook in allerhande 

tijdelijke manifestaties. De verwachtingen blijven intussen hoog gespannen ! 

ANTWERPEN: HET MIGRATIEMUSEUM VAN DE TOEKOMST 

OPENT IN DE LENTE VAN 2012 

Op 15 mei kon men aan de Rijnkaai voor het laatst de Red Star Line-gebouwen 

bezoeken “à l’état brut”. Intussen zijn de restauratiewerken gestart. 

De tussen 1894 en 1922 opgerichte loodsen van de legendarische scheepvaartlijn 

worden ingericht als museum. Projectcoördinator is Luc Verheyen. 

Het Amerikaanse ontwerpbureau Bleyer Binder Belle. Men voorziet een 

torenachtig bijgebouw dat van achter de loodsen zicht zal geven over de 

Scheldekaaien, waar tussen 1873 en 1934 bijna drie miljoen migranten 

inscheepten naar de V.S.. Deze landverhuizers kwamen uit Vlaanderen (vooral 

van de verarmde Kempen) maar ook uit Oost-Europa, in het bijzonder uit 

Polen en uit Rusland. Het waren niet alleen arme stakkers die inscheepten, 

maar ook rijke burgers en bekende figuren zoals Leo Baekeland, Cyriel 

Buysse, Albert Einstein, Golda Meir en Irving Berlin. 

Het Museum RSL wil die verschillende verhalen vertellen, universele emoties 

tonen die inherent verbonden zijn met migratie. Men wil ook verbanden leggen 

met vandaag, een tijd van mondialisering waarin migratie opnieuw zeer actueel 

is. Een pracht van een project.


ANTWERPSE FLANDRIA 20 VERDWENEN…NAAR NEDERLAND 

De zogenaamde “Museumdokken” (het Bonaparte- en Willemdok) zijn weer 

een schip armer. De Flandria 20, voor velen de mooiste van de Flandrias (zie 

Ruimschoots, jg. 10, nr. 3, p. 5-7), werd verkocht aan een Nederlandse 

eigenaar en vertrok onlangs uit Antwerpen. Ook de enige oude “emmerbaggerboot” 

(1929) van het Antwerps Havenbedrijf wordt (na een mislukte 

poging van verkoop) mogelijks verschroot. Intussen pronkt de stoomgraanelevator 

Antwerpen 19 (overschilderd met “Rotterdam 19” !) in Rotterdam. En 

het vlaggenschip van de Antwerpse sleepbootrederij URS ? Ook verkocht aan 

Nederland. En de statiesloep Napoleon Bonaparte? Dat is nu het pronkstuk 

van het Musée de la Marine te… Parijs ! 

De Flandria 20 

Foto uit 

www.kustvaartforum 

.com (Frank) 

ANTWERPEN: HABITAT en VERBEELDING over WOONCULTUUR 

In een (bijna) leegstaand appartementsgebouw van de wijk Luchtbal (Manchesterstraat 

31-33) werd deze zomer een heus “Festival voor de ruimtelijke 

verbeelding” georganiseerd. Stadsplanners, architecten, kunstenaars en de 

laatste bewoners gaven een eigen invulling rond wonen in en buiten deze 

sociale woonwijk. Zie www.middelheimmuseum.be en http://www.ccluchtbal.be 

ANTWERPEN: 25 jaar Open Scheepvaartdagen ingericht 

door Rijn- en binnenvaartmuseum van Antwerpen vzw 

- Academische zitting in het Havenhuis op 9 september om 17 u, 

Entrepotkaai, 2000 Antwerpen. Inschrijven: ribiva@skynet.be . 

Inlichtingen: www.rijnenbinnenvaartmuseum.be . 

- Open Scheepvaartdagen op 17, 18 en 19 september 2010 

Rijnkaai Hangar 29 Waagnatie. 

22 


ANTWERPEN: NIEUWE SITE NATIONAAL 

SCHEEPVAARTMUSEUM 

De “Vrienden van het Nationaal Scheepvaartmuseum” zijn fier u hun nieuwe 

website voor te stellen. Surf naar: www.vriendenscheepvaartmuseum.be . 

ANTWERPEN: EEN SITE OVER HET ERFGOED VAN 

HAVENKRANEN 

De collectie (van 17) oude havenkranen van het MAS is dringend toe aan 

instandhouding en duurzame restauratie. Over deze verzameling bestaat een 

interessante website: http://www.havenkranen.be , zie foto, met algemene 

informatie en specifieke gegevens per behouden havenkraan. De site roept 

ook op om bijkomende informatie omtrent havenkranen te leveren. 

ANTWERPEN: SLUISDEUREN KATTENDIJKSLUIS 

AANGEKOMEN 

Op 17 juni 2010 kwamen de vier nieuwe, (te Harlingen) handgemaakte sluis 

(replica’s van de oude Kattendijksluisdeuren) aan te Antwerpen. Ze zullen 

weldra geplaatst worden.


GROBBENDONK EN ZIJN DIAMANTMUSEUM 

De gemeente Grobbendonk heeft in 1968 het beheer overgenomen van het als 

privé-initiatief opgestarte museum en gaf onlangs een brochure uit. Het 

diamantmuseum beschikt door talrijke schenkingen over een uitzonderlijke 

collectie werktuigen. Dit hardste mineraal van de wereld wordt bewerkt in 

verschillende stappen: het sorteren, tekenen (het aangeven in welke richting 

de diamant moest gekloofd of gezaagd worden, iets wat heden gebeurt met 

laser en computers), het kloven, het zagen, het snijden en het slijpen. Omwille 

van de goedkope arbeidskrachten in Grobbendonk en de omliggende Kempen 

kende de diamantbewerking hier in de 19 de eeuwen en de eerste decennia 

van de 20 ste eeuw een grote opgang. Het museum verhaalt hierover en het is 

jammer dat het enkel op bepaalde werkdagen toegankelijk is. 

Praktisch: Diamantmuseum, Kabienstraat 2 a, 2280 Grobbendonk (tel.: 

014/51.43.94). E-mail: diamant.museum@skynet.be / toegang: maandag tot 

donderdag van 9 tot 12.30 u en van 13 tot 16 u. Vrijdag: 9-12.30 u en 13-15 

uur. 

HEIST-OP-DEN-BERG: BEZOEK EENS EEN WATERTOREN 

In het centrum van Heist-op-den-Berg staat een nog functionerende 

watertoren (beheerd door drinkwaterdistributiemaatschappij 

PIDPA). Elke zondag van maart tot oktober 

(14-18 uur) kan men de watertoren en de panoramische 

galerij met zich op de skyline van de Kempen bezoeken. 

Het water dat naar de toren wordt gepompt is grondwater 

uit de waterwinning van Westerlo. Vanuit drie reinwaterkelders 

(6000 m³) wordt het water via een opjaagstation in 

de toren gepompt. Ruim 5000 bezoekers per jaar vinden 

de weg naar deze attractie. 

Foto http://afrit13.tweakdsl.nl/watertorens/inhoud/be%20antwerpen.htm 

Uitzicht van op de watertoren Foto A.B. 

24 


HEMIKSEMS MUSEUM ONTHULT OUDE TEGELPERS 

Op 20 juni jl. werd in het Gilliot & Roelants Tegelmuseum in de Sint-Bernardusabdij 

te Hemiksen een gerestaureerde tegelpers van de Keramiek & 

Tegelfabriek Gilliot onthuld en overgedragen. De restauratie gebeurde, 

geholpen door het Samenwerkingsverband Rupelstreek, door de afdeling 

“Leren en Werken” van de Provinciale Technische School te Boom. Er kwam 

ondersteuning van de gemeente Hemiksen en van de plaatselijke Heemkring. 

MECHELEN: TENTOONSTELLING 175 JAAR SPOOR 

Tot 12 september loopt nog in het Cultuurcentrum Lamot te Mechelen de 

tentoonstelling: “Met de trein. 175 jaar sporen”. Zie ook 

www.mechelen.be/metdetrein . 

MECHELEN: ONDERZOEK MOSSELSCHUITEN IN 

MECHELEN 1850-1940 

René Van Horen onderzocht de jongste jaren de weinig gekende geschiedenis 

van de mosselhandel te Mechelen (en te Lier). Mechelen speelde in de behandelde 

periode een belangrijke rol in de invoer en verdeling van mosselen in het 

Vlaamse binnenland en in de export naar Frankrijk (o.m. door de Mechelse 

firma Imberechts). Beeldmateriaal hierover vindt men op 

www.beeldbankmechelen.be (vrije zoekterm ‘Haverwerf’ of ‘mosselen’) en 

www.beeldbanklier.de (zoekterm ‘Werf’). 

Alle bijkomende informatie hierover wordt door de onderzoeker zeer 

gewaardeerd. Contact: rene.vanhoren@hotmail.com / GSM 0478/229.840. 

MECHELEN: KUNST IN MATRASSENFABRIEK 

Moet kunnen: hedendaagse kunst in het “zonevreemde” kader van oude 

bedrijfsruimten, die de tentoongestelde objecten net “iets meer” opleveren… 

We voelden dit ook aan bij ons bezoek aan de voormalige Matrassenfabriek 

Devis, O.L.Vrouwestraat 110 te Mechelen. De tentoonstelling is intussen 

voorbij maar op de websites kan het werk van de initiatiefnemers nog bekeken 

worden: www.confrontaties.be .


MECHELEN: SPEELGOED EN TREINEN 

Tot 9 januari 2011 loopt in het Speelgoedmuseum te Mechelen de expo “Trein, 

trein, trein – Spelen met treinen”. De expo past in het kader van de viering van 

175 jaar spoorwegen in België. Alle info op www.speelgoedmuseum.be . 

MORTSEL (ANTWERPEN): FRAGMENTEN UIT DE ATEA- 

GESCHIEDENIS 

ATEA is een bedrijf dat zijn sporen verdiende in de communicatie en de 

telefonie. In 2009 werd het boek “Fragmenten uit de ATEA-geschiedenis” 

gepubliceerd op beperkte oplage. Het wel en het wee van de firma in de 

periode 1892 tot 1999 wordt in het boek beschreven. Onlangs werden twee 

dvd’s gerealiseerd: 

-1. De dvd “ATEA-films” presenteert 4 representatieve bedrijfskortfilms (een 

film geaakt voor een beurs in Kinshasa in 1969, “ATEA producten en 

diensten” uit 1984, “ATEA-story (1987) en “ATEA 100 jaar” (1992); 

-2. ATEA dvd-info bevat naast een map met alle illustraties in het boek, 

illustraties over producten ook afbeeldingen van en uit catalogi, brochures 

enz. uit alle periodes van het bedrijf. 

Info en aankoop: stort 7,5 euro (incl. verzending) op rekening 414-3216171-75 

van Jan Verelst, Fortstraat 28, 2640 Mortsel met vermelding “Bonus DVD 

ATEA”. Ook beperkt voorradig bij SIWE. 

OELEGEM: WEER EEN VIERENDEELBRUG BEDREIGD ? 

Joke Bungeneers van de Provincie Antwerpen (joke.bungeneers@admin.provant.be) 

meldde ons dat in het kader van het ENA (Economisch Netwerk Albertkanaal) 

de Vierendeelbrug in Oelegem, heropgebouwd onmiddellijk na WO II in 1946, 

zou sneuvelen in het kader van nieuwe normen voor het vrachtvervoer. Naar 

de erfgoedwaarden wordt naar verluidt allerminst gekeken, hoewel een mooie 

foto van de brug pronkte op het OMD-programmaboekje van Ranst in 2001. 

Kortom: dit is een spijtige zaak en absoluut een negatie van het talent van de 

erfenis van de Belgische topingenieur – bruggenbouwer, die vorig jaar ook al 

op droevige wijze in het nieuws kwam, cfr. de sloop van de Scheepsdalebrug 

in Brugge. 

26 

PROVINCIE LIMBURG 


GENK: COALFACE GALLERY (WINTERSLAG) 

PRESENTEERT TENTOONSTELLING IN CHARLEROI 

Zie hierover verder in de rubriek “Wallonie”. 

HASSELTS JENEVERMUSEUM TOONT VOLKSCAFES 

De tentoonstelling “Vrouwentongen & mannenpraat” over volkscafés in 

Vlaanderen loopt nog tot 26 september 2010 in het Nationaal Jenevermuseum, 

Wittenonnenstraat 19 te 3500 Hasselt. Deze tentoonstelling werd gerealiseerd 

in samenwerking met Volkskunde Vlaanderen – Huis voor immaterieel erfgoed 

vzw (zie www.volkscafes.be / www.volkskunde-vlaanderen.be). De expositie 

toont vooral foto’s (160 !) van Jimmy Kets. Toegang: dinsdag tot zondag, van 

10-17 uur. Zie ook www.jenevermuseum.be . 

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN 

GENT: “WE ZIJN GOED AANGEKOMEN” IN HET 

CAERMERSKLOOSTER 

Tot 5 september loopt nog “We zijn goed aangekomen. Vakantiekolonies 

aan de Belgische kust (1887-1980)” in het Provinciaal Cultuurcentrum Caermersklooster, 

Vrouwenbroersstraat 6, 9000 Gent. Vakantiekolonies behoren 

tot het collectief geheugen. Voor velen roepen ze gemengde herinneringen op: 

van nostalgie en heimwee tot harde discipline, luizencontrole, grote slaapzalen 

en kille refters… Het werd een unieke tentoonstelling met buitengewoon beeldmateriaal, 

dat gelukkig ook grotendeels opgenomen werd in een gelegenheidpublicatie, 

gerealiseerd o.l.v. Martine Vermandere. Zie op deze naam in 

“Onder de leeslamp”. Zie ook website www.caermersklooster.be en 

www.vakantiekolonies.be . 

GENT: 250 JAAR P.J. TRIEST IN HET MUSEUM DR. GUISLAIN 

Het Museum Dr. Guislain presenteert een niet ophoudende reeds grensverleggende 

tentoonstellingen over de psychiatrie in zijn brede betekenis, vaak 

gerelateerd aan culturele aspecten en aan kunst. We willen hierbij ook de 

aandacht vestigen op de lang(er) lopende tentoonstelling “250 jaar Petrus


Jozef Triest”, de in 1760 geboren Gentse kanunnik, die in Vlaanderen als een 

pionier van de moderne psychiatrie kan worden beschouwd. De expositie loopt 

nog tot 10 januari 2010. Praktische informatie op www.museumdrguislain.be . 

GENT: MIAT HONOREERDE TUINBOUWPRINS VAN HOUTTE 

Voor enige geschiedkundige informatie bleef men bij de in MIAT gepresenteerde 

expo “Gent: 125 jaar parken” volledig op zijn honger zitten, maar dit 

werd goed gemaakt bij de tentoonstelling “Louis Benoît Van Houtte, de 

Gentse tuinbouwprins uit de 19de eeuw”, georganiseerd n.a.v. de 200 ste 

verjaardag van zijn geboorte. 

L.B. Van Houtte was een verwoed orchideeënverzamelaar en de oprichter van 

een belangrijk (en voor die tijd zeer uitgestrekt) tuinbouwbedrijf in Gentbrugge. 

Hij richtte een eigen school op die uitgroeide tot een staatschool voor tuinbouw 

en hij verkreeg na zijn overlijden in 1876 een indrukwekkend standbeeld, 

opgesteld in de Gentse straat die naar zijn naam werd genoemd. De tentoonstelling 

loopt slechts tot 29 augustus 2010, maar er werd door MIAT een 

gelegenheidspublicatie uitgegeven, nog verkrijgbaar in het museum. Zie ook 

www.miat.gent.be . 

LOCHRISTI: OPENDEURDAG POLDERTRAM 

Op 4 september 2010 is er van 10 tot 17 uur een opendeurdag met tal van 

activiteiten bij Poldertram vzw in de oude stelplaats te Lochristi. Ook de bijna 

volledig gerestaureerde tram 9994 zal kunnen bewonderd worden. Praktische 

info via Stefan Justens, stefan.justens@telenet.be . 

OUDENAARDE “AAN DE KANT” 

“Aan de kant” is een kantig drieluik waar kant en kantcollecties centraal staan. 

De drie tijdelijke tentoonstellingen worden gehouden in historische locaties: het 

oud station, decor voor “Hedendaags Kant”, het Kasteel Liedts waar “Kant- 

Rand” plaatsvindt, tenslotte “De kantcollectie van Barones Liedts” in Huis 

De Lalaing, het textielcentrum van de stad Oudenaarde (adres: Bourgondiëstraat 

9). Dit derde, meest uitgebreide tentoonstellingsluik, is nog toegankelijk 

tot 31 oktober ek. Alle verdere informatie op www.oudenaarde.be en 

telefonisch: 055/31.48.63. 

28 


RONSE: CULTUURFABRIEK IN TEXTIELFABRIEK 

In een voormalige garenververij te Ronse, aan de voet van het Muziekbos 

(Braambos 15, 9600 Ronse) floreert vandaag “De Cultuurfabriek”, biedt ruimte 

voor culturele activiteiten en diverse evenementen. Voor meer info, surf naar 

www.cultuurfabrief.be (0477/28.77.07). 

RUPELMONDE: ZEILJACHT VAN BREL WORDT HERSTELD 

In het zeiljacht van Jacques Brel (1928- 

1978), de “Askoy II” wordt een stuk 

staal uit de op 11 september 2001 

verwoeste WTC-torens verwerkt: een 

symbool voor vrede en verdraagzaamheid, 

zeggen de woordvoerders van 

Askoy II – vzw. Brel kocht het schip (in 

1960 gebouwd voor architect Hugo 

Van Kuyck) in het jaar 1974. Na de 

dood van Brel belandde het (na een 

storm) in Nieuw-Zeeland. In 2008 werd 

het schip door Brelliefhebbers (zeilmakers Staf en Piet Wittewrongel) naar 

Oostende gebracht. Daar kon het niet blijven, gezien de financiële problemen 

(en vereffening in 2009) van MSO ofte “Maritieme Site Oostende”. Sinds begin 

april jl. ligt het schip in de Nieuwe Scheldewerven te Rupelmonde. De restauratie, 

die nu eindelijk kan beginnen, moet klaar zijn in 2012 naar aanleiding van 

de 500 ste verjaardag van de geboorte van Gerard Mercator. Vrij naar De 

Morgen, 27 mei 2010. 

Zie ook www.askoyII.be Foto http://www.nauticlink.com/nl/vaartrends/vt47/ . 

RUPELMONDE: WEEKEND OP DE HELLING OP 11 EN 12 

SEPTEMBER 

Op de CNR-werf (Dijkstraat te Rupelmonde) is er op 11 en 12 september 2010 

weer “Weekend op de Helling”, een uniek ontmoetingsmoment voor al wie het 

watererfgoed een warm hart toedraagt, georganiseerd door Tolerant vzw. Er 

zijn doorlopend vaartochten met diverse oude schepen, demonstraties, werfbezoeken 

(hengst Pegasus), tentoonstellingen, enz. Info: tel. 03/458.51.88 

E-mail: philip.streitz@skynet.be .


TEMSE: Komst van Boelwerfschip Bernisse 

Zie flyer op http://home.scarlet.be/~andromed/flyerernisseV2.pdf . 

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT 

AARSCHOT: Gerestaureerde ’s Hertogenmolens geopend 

Velen hadden een paar jaar geleden de hoop op een goede afloop opgegeven, 

maar door een intense publiekprivate samenwerking werden dan toch de 

nodige middelen verzameld en (na archeologische opgravingen in 2005-2006) 

in 2008-2010 de ’s Hertogenmolens gerestaureerd. Erfgoed Vlaanderen trad 

op als opdrachtgever van de dringende restauratie van machines (vooral deze 

uit de mechanische maalderij, geplaatst kort na WO II), uitgevoerd door het 

bedrijf Memibo uit Herselt. 

Over weinig monumenten in Vlaanderen werden zoveel thesissen en bijdragen 

geschreven. In 2004 realiseerde SIWE vzw in een zaal nabij de molens een 

druk bezochte, sensibiliserende tentoonstelling over de ‘s Hertogenmolens (zie 

SIWE-Magazine 18-19). WAGDI (Werkgroep Aarschotse Geschiedkundige 

Documentatie en Informatie) realiseerde vervolgens het boek “Vijfhonderd jaar 

Grote Molens op de Demer te Aarschot” (intussen onlangs heruitgegeven). Dit 

alles kwam de restauratie door de architectuurbureaus noA en Robbrecht & 

Daem ten goede. 

30 


Voorgevel 2004 Foto A.B. 

Voorgevel 2010 Foto A.B. 

Op 12 juni vond de officiële opening plaats van de gerestaureerde molens. 

SIWE ging een kijkje nemen in het tot brasserie, feestzaaltje en hotel gerestaureerd 

complex. De typische verhoudingen en vroegere structuur (o.m. de 

unieke opeenvolging van onregelmatige dakvormen) werden gerespecteerd 

maar ingestorte (of verdwenen) delen hebben een hedendaagse look en 

materiaaluitvoering gekregen (onder meer een gevel in Corten-staal op een 

betonnen onderbouw). De oude elementen van de sluis werden behouden. Het 

monument heeft een transformatie doorstaan van “schandvlek” tot scharnierplek 

tussen het noordelijk en zuidelijk deel van Aarschot. 

Praktisch: wie een rondleiding wil doorheen het gebouw, kan de Dienst voor 

Toerisme contacteren: Elisabethlaan 103, 3200 Aarschot. Tel. 016 .56.97.05. 

E-mail: dienst.toerisme@aarschot.be . Info over de brasserie: De Lodge bvba, 

Philip Peters 0497/867527 E-mail: philip@mac-nv.be; over het hotel: GF 

Projects, Freddy Van den Veegaete, 0475/268320, hotel@hertogenmolens.be.


LEUVEN: HISTARUZ OPENT MUSEUM (ter herhaling) 

Op 20 mei 2010 opende officieel het museum van HISTARUZ (Historisch 

Archief UZ). Het museum is ondergebracht in het voormalig “Kankerinstituut”, 

de afdeling Sint-Rafaël van UZ-Leuven (in de Capucijnenvoer). Tot op heden 

was de collectie enkel te zien tijdens bepaalde publieksmanifestaties. Vanaf 

mei jl. zijn de bezoektijden: 1 ste en 3 de donderdag van de maand 9-12 uur en 

2 de en 4 de zaterdag van 14 tot 17 uur. 

Dit is een belangrijke fase in de ontwikkeling van dit prachtig initiatief omtrent 

de geschiedenis van de geneeskunde en de ziekenzorg, gecoördineerd door 

Gerda Ceulenaere. Contact: 016.34.49.39 of (op donderdagen) 016/34.16.61,: 

gerda.ceulenaere@uzleuven.be , web: http://www.uzleuven.be/histaruz . 

LEEG FARMACIEGEBOUW TE LEUVEN WORDT HERBESTEMD 

Er bestaan concrete plannen om een leercentrum Humane Wetenschappen 

(met de naam “Agora”) onder te brengen in het leegstaande Instituut voor 

Farmaceutische Wetenschappen in de Van Evenstraat. Het gebouw uit 1932 is 

pas beschermd (zie hieronder), wat de transformatie niet zal vereenvoudigen. 

Het Gentse ontwerpbureau Abscis werkte reeds schetsontwerpen uit die zullen 

leiden tot de bouwaanvraag. 

LEUVEN: UNIVERSITAIR PATRIMONIUM BESCHERMD 

Op 5 mei jl. besliste Vlaams minister G. Bourgeois om 11 universitaire gebouwen 

en -sites te beschermen, dit ter aanvulling van reeds beschermde 

colleges en instellingen. Ook de industrieel-archeologische waarde wordt 

herhaaldelijk ingeroepen als motivering bij deze beschermingen. We geven 

nog even het lijstje van beschermingen mee: het Vesaliusinstiuut met Anatomisch 

Amfitheater, het Pathologisch Instituut, het Instituut voor Bacteriologie, 

het Instituut voor Farmaceutische Wetenschappen, het Paleontologisch 

Instituut, het Kolenmuseum, het huis de Dorlodot en het huis Renaer. Op de 

Campus Arenberg te Heverlee ook nog het Thermotechnisch Instituut en de 

speciale Scholen voor Ingenieurs, het Landbouwinstituut en het Instituut voor 

Lichamelijke Opvoeding. 

LEUVEN BLIK OP RELIGIE OP BLIK 

Tot 18 september presenteert Kadoc een honderdtal blikken dozen met merkwaardige 

afbeeldingen van religieuze motieven:paters en nonnen, pausen en 

prelaten,kerken en abdijen. Deze zijn afkomstig uit de privé collectie van 

Yvette Dardenne (Hannut), die bestaat uit vijftigduizend verpakkingen. 

Info: www.kadoc.kuleuven.be . 

32 


PAJOTTENLAND: GEUZE EN KRIEK KRIJGEN SUBSIDIES 

Brouwerij Cantillon, gelegen nabij het Zuidstation op het grondgebied van 

Anderlecht, is de laatste lambiekbrouwerij van de Brusselse regio, terwijl in het 

Pajottenland nog een tiental ambachtelijke geuzebrouwerijen en –stekerijen 

overblijven: “Drie fonteinen” en “Oud Beersel” (Beersel), Girardin (Sint-Ulriks- 

Kapelle), Hanssens (Dworp), Boon (Lembeek), De Cam (Gooik), De Troch 

(Wambeek), Lindemans (Vlezembeek), Mort Subite (Kobbegem) en Timmermans 

(Itterbeek). De gemeente Beersel zet nu (met de ondersteuning door 

Vlaams Minister voor Toerisme G. Bourgeois) een bezoekerscentrum op. Dit 

zal bestaan uit een expozaal, een filmzaaltje en een degustatie- en consumptiezaal. 

SCHEPDAAL (DILBEEK): BEZOEK DE GERESTAUREERDE 

TRAMSITE 

Foto’s A.B. 

De beschermde stelplaats in Schepdaal herinnert aan het tramverleden in 

Vlaanderen. In de jaren zestig werden (op een paar na) de laatste buurttrams 

vervangen door autobussen. In dat kader werd in 1962 m.m.v. de NMVB 

(voorloper van De Lijn) het Trammuseum opgericht te Schepdaal, dat na tien 

jaar sluiting (1999-2009) en na dringende restauratiewerken (zowel aan 

gebouwen als aan rollend materieel) terug open ging voor het publiek. Erfgoed 

Vlaanderen, META (Mobiliteitserfgoed Tram en Autobus) en de vzw Buurtspoorwegenmuseum 

werkten mee aan dit initiatief. 

De Tramsite is “een halte in de tijd” en uw bezoek (geleid of met audiogids) 

meer dan waard. Adres: Ninoofsesteenweg 955, 1703 Dilbeek (tel.: 

02/569.16.14), toegang april tot eind oktober op woensdag, vrijdag, zon- en 

feestdagen van 13.30 tot 17.30 uur. Groepen na afspraak. Websites: 

www.tramsiteschepdaal.be / www.toekomstvooronsverleden.be .


PROVINCIE WEST-VLAANDEREN 

BLANKENBERGE: WERKGROEP MARITIEM ERFGOED 

Met de steun van het stadsbestuur gaf deze werkgroep een fraaie, geïllustreerde 

kaart uit van de stad Blankenberge, waarop een vijftiental maritiem 

erfgoedsites besproken worden, waaronder de Scheepswerf Jan Vandamme- 

Scuteloods (met Martiem Museum De Scute), de podiumboot B 606 Victorine, 

de garnaalboot B72 Jacqueline-Denise, de Blankenbergse schuit B1 Sint- 

Pieter, de vuurtoren (uit 1951), de “staketsels”, de Spuikom met sashuis, enz. 

zie ook: http://www.descute.be . 

MENEN Het Jukeboxbelevingscentrum op de Rousselsite 

De Rousselsite is gelegen aan de oude Leiearm in Menen 

en omvat o.a. een een jukeboxen radiomuseum., 

De collectie jukeboxen dompelen u onder in de sfeer van 

de zwarte vinylplaatjes. Laat u verleiden door de klanken 

van een Rock-Ola of Wurlitzer. De definitieve opening is 

pas voorzien in het voorjaar 2011. Maar het centrum is 

nog op zoek naar materiaal om het jukeboxmuseum 

verder aan te kleden. 

Kunt je helpen mail dan naar bwenes@bw-tveer.be 

Zie ook: http://www.siteroussel.be en http://www.siwe.be/actor.php?id=188 . 

MIDDELKERKE EN ZIJN KUSTHISTORIES, EEN 

MERKWAARDIG BEZOEKERSCENTRUM 

Het nieuwe museum ‘Kusthistories’ in Middelkerke vertelt het volledige 

verhaal van het kusttoerisme. Van kusttram tot historische mannenbadpakken, 

van billen-karren tot strandcabines: er is veel te zien en te leren. Het “vakantieaan-zeemuseum” 

is gelegen in de Jozef Casselaan 1 te 8430 Middelkerke. 

Niet ver ervan (Henri Jasparlaan 173 te Westende) ligt “Villa Les Zéphyres”, 

een unieke villa met interieur ontworpen door Henry van de Velde. Deze villa 

laat je kennismaken met het wonen en leven aan de kust omstreeks 1930. 

Beide musea kunnen voor slechts 2 euro (!) bezocht worden van in juli en 

augustus van 9 tot 18 uur, op andere maanden van het jaar van 9.30 tot 12 uur 

en van 13.30 tot 17 uur. Gesloten op maandag. 

Bezoek deze topattracties over toerisme in het industrieel tijdperk met de 

kusttram, 125 jaar geleden aangelegd. Voor “Kusthistories” afstappen aan het 

De Greefplein te Middelkerke, voor “Villa Les Zéphyres” afstappen aan halte 

Westende-bad. 

34 

OOSTENDE: TRAM IN ZICHT! 


Tot 14 november loopt in de “Venetiaanse gaanderijen” (Zeedijk/Parijsstraat) 

te Oostende nog de tentoonstelling “Tram in zicht”. Als rode draad doorkruist 

een meer dan 50 meter lange luchtfoto van de Belgische kust het eerste deel 

van deze belangrijke tentoonstelling. De stedebouwkundige ontwikkeling (en 

haar ontsporingen met schreeuwlelijke verkavelingen en immense caravanparken) 

in de kuststrook is inderdaad een gevolg van het door de 125 jaar 

oude kusttramlijn gestimuleerde verblijfstoerisme. Diverse thema’s worden 

behandeld: “sporen”, “vrachten”, “uitzichten”, “tussenstops”, enz. De afwisseling 

met “de kusttram in de kunst” in het tweede deel van de expo (na een 

grote tent doorlopen te hebben waar alleen het “Koninklijk tramrijtuig” staat 

opgesteld) is zeer geslaagd. Ook de fotografie speelt een grote rol in de kwaliteit 

van de manifestatie. Warm aanbevolen. Toegang dagelijks van 14 tot 18 

uur, op donderdagen tot 20 uur. Op zondagen van 10 tot 12 uur en van 14 tot 

18 uur. Zie ook www.oostende2010.be en www.delijn.be/125jaarkusttram . 

OOSTENDE EN DE CRANGON 

De Crangon is een unieke (beschermde) 

garnaalboot, waarover we reeds berichtten 

in vorige nieuwsbrieven. We herhalen 

dat u zelf kan meevaren met deze vissersboot. 

U blijft tijdens de reis niet passief 

toekijken maar actief ingezet bij het sorteren, spoelen, koken (en afkoelen) van 

de garnalen. De sappige vissersverhalen krijgt u er gratis bovenop. Afvaarten 

elke dag om 8.30 uur (stipt !) en om 13.30 uur. Deelname: 30 € p.p., 

reserveren via 0476/75.63.57. Zie ook www.crangon.be . (Foto Robert Pirotte ) 

VLASVERHALEN UIT HET TEXAS VAN VLAANDEREN 

Zo luidt de ondertitel van de DVD “Een verleden in het vlas - vlasverhalen”, 

uitgebracht door Vlasparlee en beschikbaar o.m. in het National Vlasmuseum 

te Kortrijk (net zoals Vlasman, besproken in de vorige SIWE-Nieuwsbrief, 

nr.56, p. 27). “Vlasverhalen” is een realisatie door Brecht Dewaele, Hans 

Dobbelaere en Carlos Vancraeynest, een geslaagde proeve van mondelinge 

geschiedenis, waarbij niet minder dan 35 gewezen vlassers in de loop van 

2008 hun getuigenis toevertrouwden aan de camera. De vlasteelt en –verwerking 

zette de streek rond Kortrijk op de wereldkaart en droeg sterk bij tot de 

identiteit van de Leievallei. Aan de hand van ruime (knap gemonteerde) interviewfragmenten 

en uniek historisch beeldmateriaal belicht de film de sociale, 

technische en economische geschiedenis van de vlassector van 1920 tot in 

het recente verleden. Een aanrader! Zie ook www.vlasparlee.be .


VLASMUSEUM KORTRIJK EN VLASREGIO 

Het Vlasmuseum Kortrijk, Etienne Sabbelaan 4, 8500 Kortrijk, verdient meer 

dan één bezoek want het bevat diverse afdelingen, niet enkel de afdeling 

„vlasverwerking“ (26 tafeleren en diverse flatscreens tonen de verschillende 

bewerkingen), maar ook de afdeling „kant en linnen“ (ook geïllustreerd door 

aangrijpende taferelen, geanimeerd door levensechte portretbeelden). 

Uw bezoek heeft een meerwaarde met de publicatie „Kant- en Linnenmuseum 

Kortrijk / Bezoekersgids : taferelen“. Meer technisch is de 

buitengewone „Bezoekersgids : afdeling Kant en Damast“ (door Martine 

Bruggeman en Annick Dewilde). Meer historische achtergrondinformatie en 

sterker gedetailleerd is het voortreffelijke boek door de éminence grise van de 

vlasgeschiedenis en de stichter van het museum Bert Dewilde: „Vlaslinnen 

van wieg tot graf – 7000 jaar ten dienste van de mensheid“ (mede 

uitgegeven door Lannoo in 2003). 

De DVD “De Vlasmans” - bekroond met de publieksprijs in het kortfilmfestival 

van Leuven- handelt over het harde bestaan van twee vlasindustriëlen. Ook 

hier blijkt dat de “goede oude tijd” niet bestaan heeft: de arbeidsomstandigheden 

met industrieel-archeologische waardevolle machines tarten elke 

verbeelding! Uitsluitend te verkrijgen in de shop. 

Het Vlasmuseum beschikt over een boeiende bewaarbibliotheek, 

raadpleegbaar na afspraak (05621.01.38 / www.kortrijk.be/vlasmuseum). Open 

van 1 maart tot 30 november, ma – vr: 9 tot 12.30 en 13.30-18 uur, za en zo: 

14-18 uur. 

Combineer je bezoek aan het museum met een kennismaking met relicten van 

de vlasnijverheid, bezoek authentieke vlassites met werkende machines: 

contacteer hiervoor het Streekbezoekerscentrum op telefoon 056/27.78.40. 

Ook kan u deze bezoeken combineren met een bedrijfsbezoek in het Texas 

van Vlaanderen. Informeer en reserveer hiervoor bij Toerisme Kortrijk, 

Begijnhofpark, 8500 Kortrijk (ook op telefoon 056/27.78.40), 

www.toerismekortrijk.be 

uit website http://www.kortrijk.be/fotoalbum/festivaldag 

36 


BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 

ANDERLECHT: DE LUIZENMOLEN, EEUWENOUD OF 

SPLINTERNIEUW? 

We gaan deze vraag niet beantwoorden. Weet dat Willy Vandersteen deze 

windmolen dateerde in de 16 de eeuw, andere bronnen houden het op “de 2 de 

helft van de 19 de eeuw”, of is het een reconstructie van (een heel eind) na de 

Tweede Wereldoorlog? De molen (Vlinderstraat, Anderlecht) wordt regelmatig 

opengesteld. Zie: http://users.skynet.be/luizenmolen . 

BRUSSEL: CINEMATEK WINT MUSEUMPRIJS 

Gabrielle Claes, conservator van het Koninklijk Belgisch Filmarchief, is blij met 

de Museumprijs, uitgereikt door Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. “Ook een 

filmmuseum en –archief is een volwaardig museum”, beaamt Claes. De vroegere 

ruimte voor Sierkunsten in Bozar, tot voor kort nog met een “modernistische” 

look, is terug in zijn oude glorie hersteld na een grondige renovatie 

door P. Robbrecht en H. Daem. Deze grote (opnieuw heldere) ruimte is nu 

omgetoverd tot “Viewing Space”, een onthaalcentrum met vaste en wisselende 

presentaties over film, waarbij bezoekers uiteraard ook aangemoedigd worden 

om één of meer films uit de collectie te bekijken. Vertoningen (met originele 

filmkopijen en “echte” projectoren, geen dvd-vertoningen !) zijn er dagelijks 

vanaf 17.30 uur en de prijs wordt bewust laag gehouden. Ruim 80.000 bezoekers 

bezochten Cinematek sedert de nieuwe openstelling (februari 2009). 

Naast museaal werk heeft Cinematek ook aan zijn reputatie en bekendheid 

gewerkt door de lopende reeks dvd’s over de meest uiteenlopende onderwerpen, 

onder meer de dvd “RAIL” (met begeleidend boekje) over 175 jaar 

spoorwegen in België. 

BRUSSEL: PRECISIE-INSTRUMENTEN IN HET 

JUBELPARKMUSEUM 

De verzameling “precisie-instrumenten” bestaat uit een chronologisch opgestelde 

collectie uurwerken en anderzijds thematisch opgestelde instrumenten 

om de aarde en het heelal te meten. De collectie uurwerkmakerij omvat onder 

meer astronomische pendules. De meetinstrumenten omvatten armillairsferen, 

astrolabia, zonnewijzers, landmeterscirkels, waarvan de werking wordt geïllustreerd 

met tekst, schema’s en maquetten. Verder vermelden we hemel- en 

planetenglobes, verrekijkers, getuigend van de vooruitgang van de astronomie 

tot aan de oprichting van het Brussels observatorium door Adolphe Quetelet in


1828. De collectie werd ook aangevuld met zeldzame instrumenten uit de 

Koninklijke Sterrenwacht van België en het Koninklijk Metereologisch Instituut 

van België. Toegang: di tot zo 10 tot 17 uur. Zie ook www.kmkg.be . 

Astrolabia afkomstig uit 

Koninklijke Sterrenwacht 

Ukkel Foto K.H. 

BRUSSEL: COLLECTIES JOODS MUSEUM VERRIJKT MET 

HAVENSCHILDERIJEN VAN KURT PEISER 

Iedereen kent intussen het werk van havenschilder Eugeen Van Mieghem, 

maar ook andere interessante kunstenaars brachten de Antwerpse haven en 

zijn havenarbeiders in beeld. Het Joods Museum van België (Miniemenstraat 

21, 1000 Brussel) verwierf onlangs een aantal mooie havenzichten van Kurt 

Peiser. Voor meer informatie over het museum en zijn collecties, zie 

www.joodsmuseum.be 

KENT U “TRAMANIA” asbl vzw ? 

De vereniging is actief rond de geschiedenis en het erfgoed van de buurtspoorwegen 

en bezit een uitgebreide collectie foto’s, boeken en DVD’s. 

Contact: poussart@tramania.com / Contactadres: Paliosteeg 49, 1150 Brussel. 

Fotogalerij uit website http://tramania.net , 

38 

WALLONIË 


ALGEMEEN 22 ste ERFGOEDDAGEN IN WALLONIË 

“Les métiers du Patrimoine” : 11 & 12 september 2010. 

Info: www.journeesdupatrimoine.be 

Publicaties: - programmabrochure reeds verkrijgbaar; 

- les gestes du patrimoine: hommes et femmes de métier en 

Wallonie. Teksten Annick Piron, foto’s Guy Focant. 

Inschrijving: publications@institutdupatrimoine.be 25 euro ( voor 30/09). 

BERNISSART: VUURPOMPHUIS EN ANDERE MIJNRELICTEN 

In vorige nieuwsbrief (nr. 56, p. 35) bespraken wij een tentoonstelling van 

Bernard BAY in het Museum van de Iguanodon te Bernissart. Ook na afloop 

van deze tentoonstelling blijft een bezoek aan deze voormalige mijngemeente 

meer dan de moeite. Een bezoek aan het museum, gesticht in 1972 en op de 

huidige locatie (Ruelle des Médecins) sedert 2002, is hiervoor een goede aanzet. 

(www.bernissart.be, 069/76.66.13; Dienst voor Toerisme: 069/58.03.15). 

Hier verneemt men alles over de ontdekking in april 1878 van “versteende 

boomstronken” door mijnwerker Jules Créteur, werkzaam in de “Puits Saint- 

Barbe nr. 3”. Na onderzoek bleek het te gaan over botten van iguanodons. 

29 volledige skeletten werden bovengehaald. Het exemplaar, tentoongesteld in 

Bernissart (eigendom van de Belgische Staat) is 5 meter hoog en 130 miljoen 

jaar oud. Talrijke fossielen en mineralen worden tentoongesteld. Voorzie je van 

kaarten en gratis documentatie en ga zelf het industrieel erfgoed van Bernissart 

ontdekken: 

Ontdek het uniek Vuurpomphuis (Maison de la Machine à Feu), een in 

Europa uniek artefact uit het begin van de industriële revolutie (daterend uit het 

laatste kwart van de 18 de eeuw), opgericht in opdracht van het hertog de Croy. 

De (verdwenen) Newcomen-vuurmachine pompte de mijngangen droog. De 

nabijgelegen beboste terril Saint-Catherine, is een getuige van de steenkoolexploitatie 

vanaf de 18 de eeuw, op geringe diepte (25 meter !) ingezet door 

baron de la Catoire en nadien in de steenkoollagen op 300 à 400 meter diepte. 

Gedetailleerde wandelkaartjes om deze weinig bekende zones te ontdekken 

werden uitgegeven door het Parc Naturel des Plaines de l’Escaut 

(www.plainesdelescaut.be). Het Mijnmuseum te Harchies (deelgemeente 

van Bernissart) is een andere aanrader. Het betreft een indrukwekkende 

private collectie, waar u welkom bent van 1 mei tot 30 september tijdens het 

weekeind van 15 tot 19 uur (tel. : 069/77.26.80).


BEZOEK BOUFFIOUX (CHÂTELET) EN ZIJN KERAMISCH 

ERFGOED 

Oostelijk van de periferie van Charleroi ligt Châtelet en zijn deelgemeente 

Bouffioux, ooit zeer bekend omwille van zijn bloeiende keramische nijverheid. 

De fabricatie van potten en recipiënten ontwikkelde zich in de 19 de en begin 

20 ste eeuw tot deze voor de aanmaak van keramische buizen (onder meer 

rioolbuizen). Bezoek eerst het bezoekerscentrum Place de la Victoire te 

Châtelet centrum (di – vr: 10-17 u / za: 10-14 u), vervolgens de “Maison de la 

Poterie”, Rue Général Jacques 4 te Bouffioux (woensdag, zaterdag en zondag 

10-17 uur), en een artisanaal potterbakkersbedrijf (Poteries Biron, Dubois of 

Lardinois), Alle informatie op www.chatelet.be / tourisme@chatelet.be . 

BOIS-DU-LUC, EEN UNIEKE MIJNBOUWOMGEVING VAN 

325 JAAR OUD 

In 1685 werden in Bois-du-Luc, gelegen in de periferie van La Louvière, de 

eerste kolen bovengehaald. De “Société des Charbonnages du Bois-du-Luc” 

zette korte tijd later ongeziene oplossingen (onder meer afwatering met houten 

pijpen) in om de overstromingen van de mijngalerijen te beperken. De site, 

waarvan de uitbating stopte in 1973 is één der best bewaarde mijnsites in 

Europa en verdient het om opgenomen te worden in de UNESCO- Werelderfgoedlijst. 

Deze site omvat een volledige koolmijn, terrils, een smalspoorwegnet, 

werkplaatsen, kantorenvleugel (1907, architect Emile Janlet), unieke 

woonblokken (met 166 eengezinswoningen, opgericht vanaf 1838), een feestzaal, 

een (Sint-Barbara)kerk, een ziekenhuis met kapel, een park, een muziekkiosk, 

schuren en stallen. 

Dankzij de verbeten inzet van pioniers (o.m. Jacques Liébin) werd de site 

eigendom van het Waalse Gewest en tussen 1974 en 1982 gerestaureerd. Het 

Ecomuseum van het Centrum vestigde zich in 1983 in de voormalige werkplaatsen, 

palend aan de directievleugel en kantoren, waarin ook (met een 

aparte ingang en beheer) het plaatselijke Musée de la Mine Robert Pourbaix 

(geanimeerd door vrijwilligers van “GABOS”) gevestigd is. Het Ecomuseum 

heeft veel werk gemaakt van archiefbeheer en ontsluit meer dan 1500 strekkende 

meter bedrijfsarchieven, inclusief personeelsarchieven van wie ooit 

werkzaam was in de mijn en aanverwante bedrijven. Wetenschappelijk 

medewerker van het Ecomuseum, de historica Karima Haoudy, werkte reeds 

verschillende erg boeiende tentoonstellingen uit en stelde o.m. een zeer 

opmerkelijke publicatie samen over metallurgiebedrijf Beaume & Marpent. 

40 


Praktisch: Ecomusée du Bois-du-Luc, rue Sainte-Patrice, 2b, 7110 Houdeng- 

Aimeries (La Louvière). Tel. : 06428.20.00. conservator : mevr. D. Vansteene / 

website en E-mail : www.ecomuseeboisduluc.be / 

info@ecomuseeboisduluc.be 

.. 

Foto uit vermelde website 

CHARLEROI / MARCINELLE: COALFACE GALLERY (GENK- 

WINTERSLAG) TE GAST 

In « Le Bois du Cazier » te Marcinelle (Charleroi) loopt tot 5 september een 

tentoonstelling met foto’s van Danny VEYS, i.s.m. Coalface gallery. Deze fotograaf 

realiseerde reeds een heel aantal projecten rond landschappen en het 

erfgoed van de mijnbouw, zowel in eigen land als (tot ver) erbuiten. We herinneren 

aan voorbije exposities zoals een unieke tentoonstelling in Winterslag 

over kolenwasserijen, over mijnbouw in Oekraïne (vorig jaar) in het Fotografiemuseum 

in Antwerpen. Alle info: www.leboisducazier.be 

Foto uit vermelde website


CHARLEROI: EXCLUSIEVE WANDELINGEN INDUSTRIEEL EN 

WETENSCHAPPELIJK ERFGOED 

Een greep uit het zeer ruime aanbod van geleide wandelingen, die op 

bepaalde data of op aanvraag worden georganiseerd. Zie 

www.paysdecharleroi.be / maison.tourisme@charleroi.be : 

- “Charleroi tijdens de Verlichting” >> vroege industriële ontwikkeling, 18 de 

eeuwse gebouwen, interieurbezoeken. 

- “Op het ritme van de industrie” >> vertrekpunt station Charleroi, treinrit 

naar station Ham-sur-Heure, industrieel erfgoed aan de rand van Charleroi, 

(ook) militair erfgoed (duur : 1 dag). 

- “De internationale tentoonstelling van 1911” >> (bijna) honderd jaar 

geleden vond een belangrijke “industriële tentoonstelling” plaats, op het 

hoogtepunt van de industriële ontwikkeling, een parcours met visuele 

referenties aan deze expositie. 

- “Marcinelle in terrils” >> van mijnwerkersgrond tot biodiversiteit, een unieke 

verkenning (liefst met goede stapschoenen). 

- “Bezinkinstallaties van Solvay” >> van chemische industrie naar de 

herverovering door de natuur. 

- “Cultuurwetenschappelijk centrum van de ULB” (een merkwaardig 

neologisme n.v.d.r.) >> cfr. www.ulb.ac.be/ccs 

MORLANWELZ: “MEMOIRES D’ORIENT” MUSEUM VAN MARIEMONT 

In het Musée de Mariemont (Chaussée de Mariemont 100, 7140 Morlanwelz, 

nabij La Louvière), loopt tot 17 oktober de tentoonstelling « Mémoires d’Orient. 

Du Hainaut à Héliopolis ». Ze handelt over leven en werk van Baron Empain 

(besproken in de SIWE-publicatie “Ingenieurs en hun erfgoed”) en de uitbouw 

van Heliopolis, de tramlijn naar Caïro, de spoorwegen in Egypte, enz. Een 

aanrader! Open van dinsdag tot zondag van 10 tot 18 uur. (www.museemariemont.be) 

Realisaties van Empain in Heliopolis Egypte Foto’s P.V. 

42 


INTERNATIONAAL NIEUWS 

(algemeen & alfabetisch per land) 

A L G E M E E N 

Zie voor een ruim aanbod aan internationaal nieuws de website van TICCIH op 

www.mnactec.cat/ticcih 

We vermelden ook de website van ICOMOS: 

http://www.international.icomos.org/centre_documentation/bib/worldheritageindustrialsites.pdf 

met honderden pagina’s informatie over de talrijke dossiers 

over industrieel erfgoed die tot het “World Heritage” behoren. 

Zie ook : www.mnactec.cat/ticcih/inventory.php 

Surf ook naar www.erih.net voor informatie over de Europese industrieel 

erfgoedroutes. 

Een buitengewone site is http://www.good-bye-lenine-la-rouille-en-plus.eu/ : 

deze website levert informatie over talrijke industrieplaatsen in de Baltische 

staten en in de landen van het vroegere “Oost-blok”. De site is voorzien van 

films en klankfragmenten. Schitterend! 

A U S T R A L I Ë 

LEES VOORDRACHTEN VAN “OUTBACK & BEYOND” VIA 

INTERNET 

We kondigden in deze Nieuwsbrief de “Outback & Beyond”-conferentie herhaaldelijk 

aan. Deze conferentie over industrieel erfgoed vond plaats in april 

2010 te Broken Hill (New South Wales, Australië). 250 deelnemers brachten er 

interessante voordrachten en postersessies. Heel wat daarvan kan u lezen 

door te surfen naar http://www.aicomos.com/2010-outback-and-beyond/ . 

C H I L I 

EEN WERELDCONGRES OVER LIFTEN EN MONO-RAILS 

Van 14 tot 16 april 2011 vindt in Valparaiso en Santiago een wereldcongres 

plaats over “Elevators and Funiculars of the World”, georganiseerd door 

TICCIH-Chili. Contact en info: jaime.migone@gmail.com , 

zie ook: http://www.mnactec.cat/~public/docs/Ascensores_2011.pdf .

C H I N A 


Terwijl in Shanghai Expo 2010 miljoenen bezoekers aantrekt, toont China ook 

de eerste resultaten van respectvolle omgang met industrieel erfgoed. Vooral 

in Shanghai maakte het behoud en herbestemming van industrieel erfgoed opgang 

vanaf omstreeks 1995, na een periode van ongeremd en brutaal slopen 

van alles wat leeg stond! Chinese kunstenaars op zoek naar geschikte ateliers 

waren, net als het New York van de jaren 1950, de eersten om in “ongetoiletteerde” 

lofts te wonen en te werken, met een zekere nostalgie tegenover het 

vooroorlogse Shanghai, maar vooral omwille van de betaalbaarheid. Vanaf 

2000 werden door ontwikkelingsmaatschappijen en promotoren massaal lege 

fabrieken opgekocht en “vermarkt” voor de zogenaamde “creatieve sector” 

(artisanale bedrijven, reclamebureaus e.a., opererend binnen ‘CICs’ of “Creative 

Industry Centers). Zeer weinig industriële gebouwen genieten van enige 

wettelijke bescherming. Een uitzondering is het grote, voormalige slachthuis 

(‘Old Millfun”) uit 1933, heden hergebruikt voor modeshows en andere publieke 

events. Lees meer hierover in de bijdrage van Yiping Dong “Combination of 

industrial and creative industry. Industrial Heritage Conservation Practices in 

Shanghai”, gepubliceerd in TICCIH-Bulletin, nr. 48 (2010 / 2), p.5. 

F R A N K R I J K 

UNIEKE SPINNERIJ TE MULHOUSE IN GEVAAR 

Steun het behoud van de met afbraak bedreigde “Filature DMC 1812” te 

Mulhouse (Elzas). Diverse erfgoedactoren willen deze unieke spinnerij, 

opgericht door Daniel Dollfus-Mieg, redden. Steun deze actie en schrijf een 

steunbrief naar “Conseil Consultatif du Patrimoine Mulhousien”, rue des 

Archives n° 4, F-68100 Mulhouse en/of mail naar marie-claire-vitoux@uha.fr / 

Uw reactie wordt overgemaakt naar de beleidsverantwoordelijken. 

http://www.cilac.com/index.php?option=com_content&view=article&id=588:peti 

tion-pour-la-conservation-de-la-filature-dmc-1812&catid=62:le-cilac-et-lepatrimoine-industriel&Itemid=100104 

voor invullen van de petitie. 

vroeger nu (Foto’s uit vermelde website met petitie) 

44 


RED DE COLBERT-BRUG TE DIEPPE 

Foto Gérard Métron Structurae 

Herhaalt zich te Dieppe binnenkort het droevige scenario van de Scheepsdalebrug? 

Helaas wel, als we Sébastien Abbot mogen geloven (zie “Save 

Dieppe’s hydraulic swing bridge”, gepubliceerd in TICCIH-Bulletin, nr. 48, 2010 

/ 2, p. 1). Het betreft de laatste hydraulische draaibrug in bedrijf van geheel 

Europa. De brug dateert van 1889, maar is een nauwgezette reconstructie na 

de bombardementen op Dieppe tijdens WO II. De argumenten voor de afbraak 

(bouw van een bredere nieuwe brug en “te duur om te restaureren”) lopen 

grotendeels parallel met die van vorig jaar in Brugge. De beslissende overheidsdiensten 

willen de “waardevolle maar niet beschermde brug eventueel 

elders opstellen en het aandrijfmechanisme in een museum ondergebracht 

zien”. Waar hebben we zo’n onzin nog gehoord ? 

“L’ARCHEOLOGIE INDUSTRIELLE EN FRANCE” OVER 

BESCHERMDE INDUSTRIEMONUMENTEN 

Dit tijdschrift is heden (zomer 2010) aan zijn 56 ste aflevering toe. Het speciaal 

dossier handelt deze keer over “Le patrimoine industriel immobilier 

protégé au titre des monuments historiques”, gesigneerd door Louis en 

Bernard André. Website: http://www.cilac.com / E-mail: web_cilac@cilac.com .

G R O O T – B R I T T A N N I Ë 


Wie belangstelling heeft voor economische en sociale geschiedenis, inclusief 

bedrijfsgeschiedenis, moet eens surfen naar 

www.blackwellpublishing.com/ehr. Blackwell gaf in de jaren 1990 de legendarische 

encyclopedie uit over industriële archeologie (samengesteld o.l.v. 

Barrie Trinder) en geeft ook “The Economic History Review” uit. Drijvende 

kracht hierachter is de Economic History Society (www.ehs.org.uk). 

N E D E R L A N D 

ICHS 2010 

Foto: 

www.ichs2010.org 

Een van de belangrijkste samenkomsten van historici, het 21 ste International 

Congress of Historical Sciences” vindt plaats in Amsterdam van 22 tot 28 aug. 

2010. Te laat om hier nog aan deel te nemen, maar men vindt hierover veel 

contactadressen en nuttige achtergrondinformatie op www.ichs2010.org . 

HENGELO: TWENTS TECHNIEKMUSEUM EN DUURZAME ENERGIE 

In het kader van het jaarthema “energie” startte het Twents Techniekmuseum 

HEIM te Hengelo in mei jl. het project “2010, Jaar van de duurzame energie en 

water”, met diverse manifestaties, in detail vermeld op 

www.techniekmuseumheim.nl . Een ander recent project is “Op de Tijdsbalk”, 

waarbij men vooral aan 10 tot 12 jarigen een inzicht probeert te geven in de 

opeenvolgende industriële ontwikkelingen. Vrij recent is ook de aanpassing 

van de afdeling telecommunicatie met o.m. een met foto’s geanimeerde kaart 

die verwijst naar de optische telegrafie in Nederland anno 1811. Hierover verscheen 

een bijdrage in Heimvizier, 2010, nr. 1. Het HEIM blijft alles bij elkaar 

beschouwd één van de meer actieve musea in Nederland, waar de aandacht 

voor techniek en wetenschap op een vanzelfsprekende wijze hand in hand 

gaat met erfgoededucatie, met degelijke informatie over industrieel erfgoed en 

(belangrijk !) ook regionale bedrijfsgeschiedenis. Een bezoek aan het HEIM is 

zeer warm aanbevolen: Industriestraat 9, 7553 CK Hengelo. E-mail: 

info@techniekmuseumheim.nl / telefoon: 0031-74-24.30.054. 

46 

ERIH-ROUTE HOLLAND 


Surf voor ontelbare tochten doorheen het industrieel erfgoed van Nederland op 

website www.hollandroute.com, gerealiseerd in het kader van ERIH (Europese 

industriële erfgoedroute), zie www.erih.net. 

P O L E N 

MONUMENTEN VAN TECHNOLOGIE IN ECONOMISCHE, 

SOCIALE EN CULTURELE CONTEXT 

Zo luidt (vrij vertaald) het congres dat zal plaatsvinden in de Poolse mijnstad 

Walbrzych (Nowa Ruda, Dzierzoniow) van 12 tot 15 oktober 2010. Alle informatie 

op www.nadbor.pwr.wroc.pl . 

S P A N J E 

INCUNA HEEFT NIEUWE WEBSITE 

INCUNA staat voor “Industria Cultura Naturaleza”. Rond deze drie (ogenschijnlijk) 

uiteenlopende terreinen worden door INCUNA als vereniging sensibiliseringsacties 

gehouden. De deeldomeinen worden op gelijke voet en met 

evenveel professioneel enthousiasme benaderd. De oude site www.incuna.org 

is vanaf nu http://www.incuna.es (E-mail: incuna@telecable.es). 

Z W E D E N 

NIEUWE MASTER OVER INDUSTRIEEL ERFGOED 

Dit nieuw Masterprogramma wordt gegeven aan de Universiteit van Göteborg 

(Departement Conservatie). Nadruk ligt op het erfgoed na 1945, op erfgoed 

gerelateerd tot toerisme en herbestemming. Alle informatie: 

www.conservation.gu.se .


U I T V I N D E R S en U I T V I N D I N G E N 

200 JAAR GELEDEN: UITVINDING VAN HET CONSERVENBLIK 

In 1810 patenteerde de Engelsman Peter DURAND in Londen een met tin 

bekleed smeedijzeren conservenblik. Hierbij hielp hij de voedselbewaring een 

flink stuk vooruit. Nicolas APPERT, een Parijse snoepgoedmaker die Napoleon 

wou helpen bij de problemen van voedselbevoorrading van zijn legertroepen, 

was hem voorgegaan in Frankrijk. Omstreeks 1800 slaagde hij erin om 

verhit voedsel in dikke glazen potten, afgedekt met pek, kurk en zegel, te 

conserveren. Het betreft de zogenaamde “weckpotten”, waarbij bij de afkoeling 

een (bacterievrij) vacuüm ontstaat in de pot. De deksels werden met metaaldraad 

vastgezet, wat de weckpotten zo herkenbaar maakte. 

Bij het inblikken (in metalen recipiënten) wordt voedsel geconserveerd in stevige, 

luchtdichte blikken die bij het afsluiten gesteriliseerd worden. De gevulde 

blikken worden onder druk verhit om bacteriën te doden. Vooral militairen en 

ontdekkingsreizigers gebruikten in de eerste jaren ingeblikt voedsel. De conservenindustrie 

ontwikkelde zich vooral vanaf de tweede helft van de 19 de 

eeuw. In 1846 ontwikkelde Henry EVANS een efficiënter en sneller gietproces 

voor blikken dozen, en in de VS patenteerde Allen TAYLOR een blik dat door 

een stansmachine was gemaakt. Het werd de start voor de ontwikkeling van 

nieuwe methoden om blikken te bekleden, beter af te dichten, te verwarmen en 

te openen wat het gemak en de veiligheid van consumenten bevorderde. De 

trek naar de steden, zeg maar ‘weg van de akkers en moestuinen’ maar ook 

de praktische voordelen zorgden van een toegenomen succes van conserven 

vanaf het einde van de 19 de eeuw. 

Toemaatje : wat was het groot probleem met de eerste generaties blikken ? 

Juist, hoe krijg je zo’n zwaar (en vrij dik) blik open, toen nog geen blikopeners 

waren uitgevonden ? Wel, gewoon met hamer en een scherp voorwerp, met 

“brute kracht”. Het eerste blikopenerpatent werd in 1858 verleend aan Erza 

WARNER (V.S.), de eerste sleutelachtige blikopener (denk aan de opener van 

sardienendozen) werd in 1868 verleend aan J. OSTERHOUDT. Rond 1870 

verschenen de allereerste blikopeners met een snijwieltje, een uitvinding 

toegeschreven aan William LYMAN (Connecticut, V.S.) in 1870. De blikopener, 

in 1925 uitgebracht door “Star Can Company” (San Francisco, V.S.) met twee 

wieltjes was weer een stap vooruit : een wieltje paste onder de rand van het 

blik en trok het snijwieltje door het deksel, juist tegen de rand, waardoor een 

gladde, regelmatige snede ontstond. 

48 


150 JAAR GELEDEN : UITVINDING VAN HET 

REPETEERGEWEER 

Tot 1860 waren alle geweren enkelschotgeweren. Het repeteergeweer beschikt 

over een magazijn (met kant-en-klare patronen), wat meerdere schoten 

na elkaar mogelijk maakte. In 1860 patenteerde de Amerikaanse wapensmid 

Benjamin Tyler HENRY (1821-1898) een repeteergeweer met een grendel 

waarmee metalen “44-patronen” (beschouwd als de eerste echte patronen) 

konden worden geladen. Hierdoor kon uiteraard veel sneller na elkaar gevuurd 

worden. Dit soort geweren speelde een grote rol in de Amerikaanse 

Burgeroorlog. 

De zakenman Oliver WINCHESTER bedacht rond 1866 een beter laadsysteem 

en overtrof de capaciteiten van de “Henry-geweren”. Beide merken 

bleven echter in de running, tot op vandaag ! 

100 JAAR GELEDEN : UITVINDING VAN SYNTHETISCH 

RUBBER 

In 1910 werd een belangrijk jaar voor de rubberindustrie. Tot dan werd alleen 

het sap van de rubberboom afgetapt, waarmee natuurrubber gemaakt werd. 

De chemische samenstelling van rubber werd in 1829 uiteindelijk onthuld door 

de Britse chemicus en natuurkundige Michael FARADAY (1791-1867), maar 

pogingen om daarna het natuurlijke product te reproduceren in labo’s mislukten 

keer op keer. In Sint-Petersburg werkte de chemicus Sergey LEBEDEV 

(1874-1934) met ethanol om butadieen te maken, en natrium om de polymerisatie 

op gang te brengen. In 1910 produceerde hij polybutadieen, het 

eerste namaakrubber, dat door de Sovjets op zeer grote schaal werd aangemaakt. 

Heden is deze materie bekend als butadieenrubber (BR), een uitvinding 

die de aanzet gaf van meer synthetische rubbersoorten, waaronder 

siliconenrubber (na 1940). Tegen 1970 kreeg synthetisch rubber de overhand 

op natuurlijk rubber, een opmars die begon met de geslaagde proeven van 

LEBEDEV. 

50 JAAR GELEDEN : UITVINDING VAN DE ELEKTRONISCHE 

LEERMETHODE 

E-learning wordt vandaag afgedaan als “zeer recent” maar heeft roots 

omstreeks 1955, toen onder meer IBM en de universiteit van Illinois (Chicago, 

V.S.) computers inzette voor educatieve doeleinden. In 1960 bedacht Donald 

BITZER een systeem om “zwakke leerlingen” bij te scholen. Hij ontwierp in 

1960 één van de allereerste leersystemen voor computers, met gebruik van 

graphics en touchscreens. Hij noemde dat “PLATO” (voluit: “Programmed


Logic for Automatice Teaching Operation”). “Al spelend leren” (door een groot 

aantal gebruikers tegelijk), het kon via de bijbehorende computertaal TUTOR. 

BITZER bedacht dus “computerondersteund onderwijs”, maar hij staat ook 

bekend als (mede-) uitvinder van het plasmascherm. 

25 JAAR GELEDEN : UITVINDING VAN EETBARE 

MYCOPROTEÏNE 

Eetbare mycoproteïne is bekend onder de naam “Quorn”. Dit product biedt een 

eiwitrijk alternatief voor mensen die weinig of geen vlees eten. De Britse pioniers 

van quorn wilden hiermee niet meteen het vegetarisme promoten: ze 

zochten een gemakkelijke bron van proteïnen voor een te verwachten wereldtekort. 

In 1967 werd in het Engelse dorp Marlow een schimmel ontdekt die al 

snel geïdentificeerd werd als een mogelijke bron van mycoproteïne. 

Vanaf 1970 testte Rank Hovis McDOUGALL schimmelextracten op “eetbaarheid” 

en ontwikkelde productietechnieken voor eetbare schimmels. Vanaf 1985 

mocht mycoproteïne verkocht worden en meteen kwam in Groot-Brittannië 

quorn op de markt. De schimmels die dit product maken, worden op grote 

schaal in aanwezigheid van zuurstof gekweekt in gisttanks, wat de mycoproteïne 

structuur en vorm geeft, met kippenei-albumine als bindmiddel. Smakelijk! 

Jawel, quorn-maaltijden (uitgegroeid als een uitgebreid assortiment) 

hebben vandaag een groot succes, vooral in… Groot-Brittannië. 

Vrij naar : 1001 uitvindingen die onze wereld veranderd hebben. Kerkdries, 

(Librero) 2010. 

O N D E R DE L E E S L A M P 

Een selectie van bijdragen (boeken en tijdschriftartikels) over industrieel en 

wetenschappelijk erfgoed in België. Ook een beperkt aantal werken uit het 

buitenland, die voor Vlaanderen / Brussel / België interessant kunnen zijn, 

worden opgenomen. De meeste bijdragen zijn recent, maar er worden ook een 

aantal oudere, nog niet eerder vermelde titels opgenomen. De eventuele 

commentaren bij de referenties staan in cursief. In de boekbesprekingen 

worden een (beperkt) aantal publicaties gecommentarieerd. 

We verwijzen verder naar de afleveringen van de bibliografie “Industrieel en 

Wetenschappelijk Erfgoed 1991-2006”, gepubliceerd in TIC (Tijdschrift 

Industriële Cultuur), tevens digitaal ontsloten via website www.viat.be . 

50 


Suggesties voor verdere aanvullingen op deze rubriek zijn uiteraard steeds 

welkom. U kan uw suggesties kwijt via E-mail. Stuur uw informatie hieromtrent 

door via paiviaene@hotmail.com . 

BIBLIOGRAFIE INDUSTRIEEL EN WETENSCHAPPELIJK 

ERFGOED IN BELGIË, EEN SELECTIE 

1001 uitvindingen die onze wereld veranderd hebben. Kerkdries, (Librero) 

2010. ISBN 978-90-5764-460-3. (zie boekbespreking) 

ABOT Sébastien, Save Dieppe’s hydraulic swing bridge. In: TICCIH-Bulletin, 

nr. 48 (2010 / 2), p.1. 

AREF Yasser, Industrial heritage in Alexandria. In: TICCIH-Bulletin, nr. 48 

(2010 / 2), p.5-6. 

(zie ook www.yasseraref.com) 

BECUWE Frank, VANDEMARLIERE Guido, “Such an Oste as they drie their 

Hopppes upon at Poppering”. Een typologische benadering van de hopast in 

Vlaanderen. In: Relicta. Archeologie, Monumenten- en Landschapsonderzoek 

in Vlaanderen. 6. Brussel, (Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed) 

2010, p. 145-176. 

BECUWE Frank, Bier aan het IJzerfront. Het 

verhaal van de dorst in de Grote Oorlog. 

Uitgeverij De Klaproos, 2009. (www.klaproos.be) 

BOECKX Bert, VANDECRUYS Geert (red.), Welkom in Geel. Een 

geschiedenis van de Geelse gezinsverpleging. Berchem, (EPO) 2010. 

(inlichtingen: bert.boeckx@opzgeel.be; geert.vandecruys@kogeka.be) 

BOSMAN Françoise, MILLE Martine, PIERNAS Gersende (dir.), e.a., Ponts 

d’ici et d’ailleurs. L’art du vide. Trois siècles de génie français, XVIIIe – XXe 

siècles. Paris - Roubaix, (Somogy – Editions d’Art / Archives du Monde du 

Travail) 2010. ISBN : 978-2-757-20357-6. (zie boekbespreking)


BULTYNCK P., Bernissart en de iguanodons. Brussel, (Koninklijk Belgisch 

Instituut voor Natuurwetenschappen) 1987. ISBN 2-87177-006-9. 

DEMON Sofie, De Molens van Temse. (Ongepubliceerde) Masterthesis 

Monumenten- en Landschapszorg, Artesis Hogeschool Antwerpen, 

Academiejaar 2009-2010 (zie bespreking). 

DE ROEY Johan, ROSIERS Hugo, 75 (jaar) Antwerpse Stouwerij. Antwerpen, 

(Pandora) 2009. (uitgegeven naar aanleiding van 75 jaar Algemene 

Beroepsvereniging voor het Antwerpse Stouwerij- en Havenbedrijf ABAS). 

DESIMPELAERE Nele, Over ERIH. In: TIC, jg. 27, deel 110, 2de trimester 


DESIMPELAERE Nele, TICCIH-Congres: Industrieel erfgoed. Ecologie en 

economie. Freiberg (Duitsland), 30 augustus – 5 september 2009. In: TIC, jg. 

27, deel 110, 2de trimester 2010, p. 10-21. 

DESIMPELAERE Nele, De SIDAC in Gent, een gesprek en een historiek. In: 

TIC, jg. 27, deel 110, 2de trimester 2010, p. 40-47. 

DESMET Jean-Marie, VANDERBEKEN Jean-Claude, VANDERBEKEN 

Jenifer, « Au fil de l’eau… Au fils du temps ». Blaton, “Cité des trois canaux”. 

Blaton, (Jean-Marie Desmet) 2004. 

DESTROOPER Peter, INGHELRAM Liesbeth, Biscuiterie Jules Destrooper. 

(Uitgeverij Stichting Kunstboek) 2010. ISBN 978-90-585-6291-3. 

DE VRIEZE Geert, Ons Maritiem erfgoed wordt verder begraven…in 

Nederland. In: Ruimschoots, jg. 10, nr. 3, p. 5-7. 

DHAEZE-VAN RYSSEL Luc, DE HERDT René, De Camelia. Een 

‘aristocratische roos’. De eerste industriële plant van Gent. Gent, (VIAT) 2008. 

(zie boekbespreking) 

DONG Yiping, Combination of industrial and creative industry. Industrial 

Heritage Conservation Practices in Shanghai, China In: TICCIH-Bulletin, nr. 

48 (2010 / 2), p.5. 

HERTOGS Edward, VAN DER AUWERA Frans, VAN OLMEN Jef, Een 

bundeling van spoorwegverhalen over Lint. Lint, (Heemkundige Kring ‘Eugeen 

Goeyvaerts’) 2010 (zie boekbespreking). 

52 


ISTASSE Isabelle (coörd.), DELAET Jean-Louis (dir.), BILLEN Claire, e.a., 

Patrimoine industriel et logement. Charleroi / Blegny, (Des Usines et des 

Hommes, nr. 2) 2010.(zie boekbespreking) 

KALOF Linda & BYNUM William (eds.), A cultural history of the human body. 

Oxford, (Berg) 2010. (zie boekbespreking) 

KELLER Ruth, STAHN Ulrich, Preserving objects as tangible witnesses of 

industrial culture. In: TICCIH-Bulletin, nr. 48 (2010 / 2), p.3-4. 

KLEERENBEZEM Helmig, Wuivende gieken – over kranen en gieken. In: 

HEIMVIZIER, 2010, nr. 1, p. 14-15. 

LOK Franke, Met mosselen naar Roubaix. Een gesprek met een 95-jarige 

visser uit Yerseke. In: Consent (uitgave van Stichting 

Behoud Hoogaars & Tolerant vzw), “over de oude zeilvaart op de Schelde”, 

voorjaar 2010, p. 2-7. 

Limburg feest ! Hasselt, (Rijksarchief Hasselt, Provincie Limburg, 

Erfgoedcellen Limburg) 2010. 

LINTERS Adriaan, Een brug te laat. In: Forum-Contact, jg. 17, april-mei-juni 


MAINZ K., Over bouwen en verbouwen: de textielnijverheid in het 

arrondissement Aalst (1914-1944). (Onuitgegeven) Eindwerk, Gent, 2001. 

MANTELEERS Willem, Askoy II vindt nieuwe thuishaven. In: Ruimschoots, jg. 

10, nr. 3, p. 8-9. 

MATTHYSSEN Kristin, Kastelen van water zoeken nieuwe bestemming. In: 

Gazet van Antwerpen, 19-20 juli 2010, p. 18-19. 

MEERT J., Archiefgids voor de economische geschiedenis van de 

Denderstreek, 1850-1940. (Onuitgegeven) Eindwerk V.U.B., 2005. 

MENS Noor, WAGENAAR Cor, Architectuur voor gezondheidszorg in 

Nederland. Rotterdam, (NAI) 2010. ISBN 978-90-5662-733-1 (zie 

boekbespreking). 

Molenkaart Oost-Vlaanderen. Gent, (Toerisme Oost-Vlaanderen) 2007. Nog 

steeds gratis te verkrijgen op Toerisme Oost-Vlaanderen, Sint-Niklaasstraat 2, 

Gent / toerisme@oost-vlaanderen.be / www.tov.be)


MORTELMANS Koen, RAEYMAEKERS Peter, RUYTERS Marc, 150 jaar 

RUCA. Anderhalve eeuw groeien. Antwerpen, (RUCA) 2002. (zie boekbespreking) 

NAUDTS Kris, Met de heropening van het Canal de Roubaix en het 

Spierekanaal wordt een historische waterweg in ere hersteld. In: Ruimschoots, 

jg. 10, nr. 3, p. 16-18. 

PATROONS Wilfried, Van ‘t Schijn tot ’t Scheld. De geschiedenis van de 

Herentalse vaart. De vergeten en verdwenen levensader van Antwerpen 

gedurende 400 jaar. Antwerpen, (M-publishing) 2009. ISBN 978 90 78715 25 2 

(zie boekbespreking). 

SIEKMANN Birgit, Der Albert-Kanal Lüttich-Antwerpen. In: Industrie-Kultur, 

2010, nr. 2 (vol. 51), p. 38-39. 

SMET Roger, De evolutie van het Zeevaartonderwijs in België. In: 

Ruimschoots, jg. 10, nr. 3, p. 10-13. 

SMIT Frank V., Bruggen in Amsterdam. Infrastructurele ontwikkelingen en 

brugontwerpen van 1850 tot 2010. Utrecht, (Stichting Matrijs) 2010. ISBN 978 

90 5345 337-7 (zie boekbespreking). 

STICHELBAUT Elaine, Interieurs van spoorwegstations in West-Vlaanderen, 

periode 1838-1914. (Ongepubliceerde) Masterthesis Monumenten- en 

Landschapszorg, Artesis Hogeschool Antwerpen, Academiejaar 2009-2010 

(zie bespreking). 

STOLL Rolf Dieter, NIEMANN-DELIUS Christian, DREBENSTEDT Karsten, 

e.a., Der Braunkohlentagebau - Bedeutung, Betrieb, Technik, Umwelt. Berlijn, 

(Julius Springer-Verlag) 2009. ISBN 978-3-540-78400-5. 

VAN BUYTEN Leo (ed.), HANEGREEFS Guillaume, De steenweg Diest- 

Leuven (1777-1797). In: Arca Lovaniensis – Jaarboek 1980 van de Vrienden 

van de Leuvense Stedelijke musea. Leuven, 1983, p. 7-196. 

VAN BUYTEN Leo, De aanleg van de Leuvense Vaart (1749-1763-4). In: Arca 

Lovaniensis – Jaarboek 1982 van de Vrienden van de Leuvense Stedelijke 

musea. Leuven, 1985, p. 105-154. 

VAN BUYTEN Leo, De Vaartkassen. In: Arca Lovaniensis – Jaarboek 1985 

van de Vrienden van de Leuvense Stedelijke musea. Leuven, 1987, p. 477-513. 

VAN DE CASTEELE Jan, Meetjesland werkt. Erfgoed leeft – 07. Eeklo, 

(Erfgoedcel Meetjesland) 2010. 

54 


VAN DE CASTEELE Louis, ENEMAN Eddy, De Oostendse middenslagtreilers 

na WO II. Oostende, (Vriendenkring Noordzee-Aquarium Oostende vzw) 2010. 

VAN GEERTRUYEN Tacco, Maalstenen door de eeuwen heen: een 

industrieel archeologische kijk op de productie, evolutie en toepassing van 

maalstenen. (2 delen). (Onuitgegeven) Masterproef Archeologie, Universiteit 

Gent, academiejaar 2009-2010. 

VAN HUYNEGEM Els, Het verhaal van de industriestad Aalst en van het 

Daensisme waaraan ze gestalte gaf. In: TIC, jg. 27, deel 110, 2de trimester 


VAN LEEMPUTTEN Guido, De bruggen in Schoten. De Kruinigenbrug. In: 

Ruimschoots, jg. 10, nr. 3, p. 23-25. 

VELGHE Dominique, De vlasindustrie in de streek van Leie en de Mandel. In: 

In de Steigers, erfgoednieuws uit West-Vlaanderen, jg. 15 (2008), nr. 2, p.31-38. 

VERMANDERE Martine, We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de 

Belgische kust (1887-1980). Bijdragen van het Museum voor de Sociale Strijd 

van de Provincie Oost-Vlaanderen. Gent, (AMSAB – ISG, Provincie Oost- 

Vlaanderen) 2010. Bestellingen via orders@amsab.be . 

VERMAUT Paul, DROSTE Cees, De Lieve, ooit “ ’t scoenste juweel”. In: 

Consent (uitgave van Stichting Behoud Hoogaars & Tolerant vzw), “over de 

oude zeilvaart op de Schelde”, voorjaar 2010, p. 24-27. 

Verrijzenis aan de Demer. Het hoopvolle verhaal van ’s Hertogenmolens in 

Aarschot. In: Erfwoord 58 (mei-juni-juli 2010), p. 32-35. 

Vijfhonderd jaar Grote Molens op de Demer te Aarschot. WAGDI (Werkgroep 

Aarschotse Geschiedenis, Documentatie en Informatie) 2010. (informatie: 

Geert Wijns 016/550.336 / geert.wijns@aarschot.be). 

WILSSENS Marie-Anne, Van Heppeneert tot Klein Rusland. Leuven, 

(Davidsfonds & Erfgoed Vlaanderen) 2010. (zie boekbespreking) 

WIND Ingeborg, Stadsleven in grootmoeders tijd. Tielt, (Terra – Lannoo) 2008. 

ISBN 978-90-5897-737-3. 

WIND Ingeborg, Leven in grootmoeders tijd. Tielt, (Terra – Lannoo) 2008. 

ISBN 978-90-5897-626-0.


B O E K B E S P R E K I N G E N 

1001 uitvindingen die onze wereld veranderd hebben. Kerkdries, 

(Librero) 2010. ISBN 978-90-5764-460-3. 

Dit op grote schaal verspreid “vulgariserend” overzichtswerk, een turf van bijna 

1000 pagina’s, waaraan tientallen auteurs meewerkten, is de vertaling van het 

vorig jaar verschenen “1001 Inventions That Changed the World” (uitgeverij 

Quintessence, Londen). Het opent met een handig trefwoordenregister. Een 

register van uitvinders vindt men achteraan (p. 944-953) en is verder chronologisch 

opgevat in acht tijdsblokken. 

Hoofdstuk 1 behandelt de Oudheid. Stenen werktuigen worden beschouwd als 

de eerste menselijke uitvindingen, gevolgd door vuur, kleding, speren en 

andere werktuigen waardoor de mens de overgang kon maken van een leven 

als jagers tot het zich settelen in dorpen (dank zij de landbouw) en steden. Het 

wiel, glas, irrigatie en het schrift werden allemaal uitgevonden in Mesopotamië. 

Hoofdstuk 2 behandelt de oude klassieke culturen. De concentratie van 

mensen en kennis versnelde de uitvindingen, wat duidelijk merkbaar is bij 

bijvoorbeeld Grieken (wiskunde, hefboom, schroef) en de Romeinen (vloerverwarming, 

thermen, ingewikkelde boogconstructies, aquaducten). De klassieke 

culturen aan de Middellandse Zee mogen ons de bijdragen niet doen 

vergeten van de cultuur in de Indusvallei, in het oude China (buskruit, papier, 

kompas, druk procedés) of de bijdrage van de Arabische cultuur. Deze 

culturen bloeiden op een moment dat Europa in de “duistere middeleeuwen” 

beland was. 

Pas na de middeleeuwen kwam de wetenschap in zuid-, west- en noord- 

Europa tot hoge bloei, dank zij doorgezet rationeel denken en onderzoeken 

(o.a. met de microscoop en de telescoop). De doorbraak van het wetenschappelijk 

denken kende een versnelling in de late 17 de en 18 de eeuw, toen ontelbaar 

veel instrumenten ontwikkeld werden, waaronder thermometers, vacuümpompen 

en rekenmachines, toen ook voor het eerst geëxperimenteerd werd 

met elektriciteit en magnetisme. Nieuwe inzichten bevorderden de technologie 

die mede leidde tot de eerste industriële revolutie (cokes voor ijzerproductie, 

inzet van vuurpompen bij mijnbouw). 

Hoofdstuk 3 heet “Het industriële tijdperk”, een misleidende titel, want het gaat 

over de periode 1800-1850 met de inzet van stoommachines, de uitbouw van 

spoorwegen, het inzetten van nieuwe bouwtechnieken. 

Hoofdstuk 4: “De grote wereldrijken” (1850-1895) gaat over de doorbraak van 

het kolonialisme en tweede industriële revolutie (elektriciteit, chemische 

industrie, telecommunicatie). 

Hoofdstuk 5 behandelt de schakelperiode 1895-1918, met de opkomst van de 

auto en het vliegtuig maar van ook de film. 

56 


Hoofdstuk 6 gaat over technologische vernieuwingen, o.m. in functie van de 

oorlog (DDT, atoombom) in de periode van interbellum tot jaren 1950, toen de 

allereerste computers hun intrede deden, maar ook televisies en satellieten. 

Hoofdstuk 7: “Globalisering (1955-1968)” is weer een nogal misleidende titel, 

want dit deel handelt vooral over allerlei hightech snufjes die de westerse 

mens tijdens een periode van hoogconjunctuur overspoelden. 

Het laatste hoofdstuk “Internettijdperk” gaat vooral in op nieuwe elektronica, 

ICT, maar handelt ook over “groene uitvindingen” en ecologische research. 

Zoals steeds bij dit soort overzichtsboeken is de keuze van uitvindingen 

subjectief en de opgegeven datering voor discussie vatbaar. De waarde is 

vooral de toegankelijkheid, de kernachtigheid van de formulering van 

technologische processen die daardoor voor de doorsnee lezer begrijpelijk 

worden en bovendien vaak aanschouwelijk gemaakt worden door talrijke 

aantrekkelijke illustraties. 

BOSMAN Françoise, MILLE Martine, PIERNAS Gersende (dir.), e.a., 

Ponts d’ici et d’ailleurs. L’art du vide. Trois siècles de génie 

français, XVIII e- XX e siècles. Paris - Roubaix, (Somogy – Edit. d’Art / 

Archives Nationales du Monde du Travail) 2010. ISBN: 9782757-20357-6. 

Dit met zeer grote zorg uitgegeven groot formaat boek met meer dan 400 

pagina’s valt uiteen in twee delen. Deel 1 “Constructions, archives, mémoires” 

zijn de handelingen van een colloquium, op 9 maart 2009 gehouden in de 

“Archives Nationales du Monde du Travail”. Deel 2 “Les ponts du génie 

français en métropole et dans le monde” is de uitgebreide tentoonstellingscatalogus 

over bruggenbouw en bruggenerfgoed, een opmerkelijke expositie 

over archieven van de bruggenbouw in Frankrijk (die plaats vond van 21 

november 2008 tot 17 juli 2009 in Roubaix). Het boek bevat ook een bijgeleverde 

DVD “L’Art du Vide” over de Recouvrance-draaibrug te Brest. De DVD 

toont archiefdocumenten, die “digitaal” geanimeerd worden, waarin de werking 

van de brug wordt gevisualiseerd. Het boek zelf is uniek omdat de verstrekte 

informatie vertrekt van de originele archievendocumenten, die in groten getale 

(op een hoogwaardige manier) worden afgebeeld. Een systematische indeling 

van alle brugtypes is er echter niet en de keuze van de bruggen zit geen echte 

logisch verband. 

DEMON Sofie, De Molens van Temse. Masterthesis Monumenten- 

en Landschapszorg, Artesis Hogeschool Antwerpen, 2009-2010. 

Dit niet beschermd monument is drager van historische, technische, volkskundige 

en sociale waarden en herbergt een nog steeds bedrijvige maalderij, 

hoewel een deel van het (voor de kern van Temse beeldbepalend) complex

SIWE NIEUWSBRIEF NR. 57 57 

leeg staat en een herbestemming in deze ruimten welkom zou zijn. Voor 1912 

stond er op het huidig bedrijfspersceel een huizenblok waartoe twee maalderijen 

behoorden. Na 1912 palmde de Molens van Temse het volledige blok in 

met een nogal homogene industriële architectuur in eclectische stijl. Bepaalde 

delen van voor 1912 werden geïntegreerd in de meer recente bebouwing. De 

thesis geeft een accurate beschrijving van alle ruimten en de deels bewaarde 

oude maalinstallaties. Verder wordt een precies schadebeeld opgehangen en 

suggesties gedaan voor restauratiewerken, hoewel het gros van het complex 

in relatief goede staat verkeert. In de thesis wordt ook een enquête verwerkt 

waarbij Temsenaren zich uitspreken over hun perceptie en appreciatie van de 

maalderij. Vandaag staat het gebouw zeer centraal. Het ligt in het midden van 

Temse tussen enerzijds de Scheldekaai en “historisch Temse” en anderzijds 

de nieuwe wijk, ontwikkeld op de voormalige Boelwerfterreinen. 

DHAEZE-VAN RYSSEL Luc, DE HERDT René, De Camelia. Een 

‘aristocratische roos’. De eerste industriële plant van Gent. VIAT 2008. 

De camelia is een plant afkomstig uit Zuidoost-Azië en behoort tot de theefamilie. 

De naam werd aan de plant gegeven door Carolus Linnaeus en 

verwijst naar de lekenbroeder G.J.Kamel (Camellus), geboren in Moravië, die 

in de 17de eeuw als missionaris en onderzoeker van geneeskrachtige planten 

actief was in de Filippijnen. De camelia werd via Engeland in België geïntroduceerd 

omstreeks 1800 en in de periode 1800-1860 (vooral te Gent) op 

industriële schaal gekweekt en uitgevoerd. 

De namen van talrijke kwekers en beroemde liefhebbers blijven historisch met 

deze teelt verbonden en passeren de revue in het voorliggend boek, o.m. de 

tuinbouwer Jan Van Geert (1790-1871), de botanicus Andreas Donkelaer 

(1783-1858), de Luikse tuinbouwer Lambert Jacob-Makoy (1790-1873) de 

Gentse tuinbouwersfamilies Verschaffelt en De Bisschop, Louis Van Houtte 

(1810-1876), de “Gentse prins der horticulteurs” en ook de beroemde Brusselse 

cartografen Philippe en Jean-François Vandermaelen. Interessant zijn 

hier ook de afgebeelde porseleinkaarten. 

De auteurs gaan verder ook in op de Koninklijke Cameliacollectie in de serres 

van Laken, waarna Luc Dhaeze vervolgt met de bespreking van talrijke 

Belgische Camelia-variëteiten (een prachtig geïllustreerd deel van het boek). 

Tenslotte worden plaatsen besproken waar men Camelia’s kan bewonderen, 

zoals het provinciaal domein Het Leen te Eeklo of het domein Groenenberg te 

Sint-Pieters-Leeuw. Voor informatie over een huidige telers van camelia’s, surf 

naar www.camellia.be . 

58 


HERTOGS Edward, VAN DER AUWERA Frans, VAN OLMEN Jef, 

Een bundeling van spoorwegverhalen over Lint. Lint, 

(Heemkundige Kring ‘Eugeen Goeyvaerts’) 2010. 

Edward Hertogs geeft de geschiedenis van de spoorweg Kontich-Lier- 

Herentals-Turnhout en het station te Lint. Zelfs in een klein stationnetje 

gebeuren er merkwaardige dingen. Samen met Jaf Van Olmen (Febelrail) 

beschrijft Frans Van Der Auwera de aanleg van de ontdubbelingslijn 27 en de 

protesten van de benadeelden. Frans Van Der Auwera geeft een analyse van 

de “Schrikkelijke spoorwegramp van Contich” van 21 mei 1908. Toen ook al 

werd de schuld bij de laagste in graad gelegd, nl. de wisselwachter (vader van 

9 kinderen). Het feit dat arbeiders uit Brussel, die onaangekondigde werken 

uitvoerden, niet de taal van de streek spraken, speelde ook een rol. Geen 

enkele van de betrokken leidende ambtenaren voelde zich verantwoordelijk 

voor de 41 doden en 320 gekwetsten. De voorliggende publicatie is goed 

gedocumenteerd en overvloedig geïllustreerd met tijdsdocumenten. (K.H.) 

ISTASSE Isabelle (coörd.), DELAET Jean-Louis (dir.), BILLEN 

Claire, e.a., Patrimoine industriel et logement. Charleroi / Blegny, 

(Des Usines et des Hommes, nr. 2) 2010. 

Voor de tweede maal verscheen een jaarnummer “Des Usines et des Hommes” 

van de asbl PIWB (Patrimoine Industriel Wallonie-Bruxelles), deze keer 

volledig gewijd aan “huisvesting en industrie”. Claire BILLEN steekt de spits af 

met een afbakening van arbeidershuisvesting, sociaal wonen, patronale huisvesting, 

enz. Daarop volgt een bijdrage van Alice-Anne CASTIAUX en Assunta 

BIANCHI over mijnwerkerswoningen in de Borinage (zie ook www.saicom.be). 

Flavia CUMOLI brengt een boeiende bijdrage over de naoorlogse krotopruiming 

en de relatie tussen industrie en huisvesting in de periode 1945-1960. 

Daarop volgt de bijdrage van socioloog René SCHOONBROODT over de geschiedenis 

van sociale huisvesting in de Brusselse regio. Aurore DE BRUYN 

vervolgt met vier case-studies van sociale huisvesting in de Brusselse regio, 

die de periode 1890-2010 overspannen. Dit is één van de meest vernieuwende 

bijdragen. Ook over Brussel: de bijdrage van Guido VANDERHULST over de 

Familistère Godin en de (hoopvolle) toekomst als (opnieuw) wooncentrum. 

Dany GICART brengt het verhaal over de herbestemming van een zeepfabriek 

tot woningen te Mons en Karima HAOUDY bespreekt het vrijwel onbekende 

“oosters” kasteel “Château du Bouly” (een voormalige directeurswoning) te La 

Louvière. Dit laatste artikel is erg verrassend en legt interessante verbanden 

andere “oriëntaalse” industriële architectuur. Bruno GUIDOLIN (over de bouw 

en ontwikkeling van de mijn te Blegny) en Isabelle SIRJACOBS (over de 

metaalreus “Compagnie Centrale de Construction” te Haine-Saint-Pierre, 

bouwer van onder meer de spoorwegkap van Antwerpen-Centraal) sluiten met 

hun “Varia-bijdragen” deze buitengewone publicatie, waarvoor superlatieven 

ontbreken, af. Warm aanbevolen. Zie ook www.patrimoineindustriel.be . (P.V.)


KALOF Linda & BYNUM William (eds.), A cultural history of the 

human body. Oxford, (Berg) 2010. ISBN 978 1 84520 826 4. 

Zesdelige, prestigieuze reeks uitgaven over de veranderende houding van 

mens tegenover zijn lichaam en dat van de medemens. Een cross-culturele en 

interdisciplaire studie waaraan tientallen eminente deskundigen participeerden. 

De delen omvatten volgende perioden: 1. de oudheid, 2. de middeleeuwen, 3. 

de renaissance, 4. de Verlichting, 5. “the Age of Empire”, 6. “the Modern Age” 

(de 20 ste eeuw). Onmogelijk om hier dit “magnum opus” in detail te bespreken. 

Bij wijze van voorbeeld een “tipje van de sluier” over de inhoud van “Volume 

5”, die de periode van de 1 ste en 2 de industriële revoluties behandelt. Veel 

aandacht gaat hier naar de grote vooruitgang van de medische sector die oude 

taboes tegenover het lichaam verdreef, hoewel er ook een verpreutsingstendens 

aanwezig was tijdens de Victoriaanse periode. Dit deel gaat ook in op 

de ontwikkeling van het schoonheidsideaal van 1780 tot 1914 en op de sterke 

opkomst van racisme (niet los te zien van het heersende kolonialisme). Het 

boek vervolgt over culturele aspecten tattoëring, wespentailles, sexuele 

perversie maar ook over medische acpecten (vaccinatie, bestrijding van 

besmettelijke ziekten, volksgeneeskunde). 

Zie ook www.bergpublishers.com . 

MORTELMANS Koen, RAEYMAEKERS Peter, RUYTERS Marc, 150 

jaar RUCA. Anderhalve eeuw groeien. Antwerpen, (RUCA) 2002. 

Dit niet al te best verspreid boek is in meerdere opzichten interessant. Het blikt 

terug op een dubbele geschiedenis: deze van het “Institut Supérieur de commerce 

d’Anvers” of “Hoger Handelsgesticht” (aan de Schildersstraat, de verre 

voorloper van het RUCA, gesticht in 1852) en het RUCA die (die hierop verder 

bouwde), opgestart als “Rijksuniversitair Centrum Antwerpen” in 1965 met een 

gloednieuwe campus aan de Groenenborgerlaan. Bijzonder interessant zijn 

een aantal kaderteksten die het historisch gedeelte illustreren : over het 

Museum van Handelswaren (opgericht door Prof. Frans-Jan Matthyssens en 

opgedoekt in de jaren zeventig en tachtig van vorige eeuw), het Scheepvaartmuseum 

(opgericht in 1927, toen gevestigd in de Rijkshandelshogeschool, aan 

de kant van de Coquilhatstraat), de “Koloniale hogeschool” (nabij het Middelheimpark) 

waarin in 1965 de economisten en nieuwe RUCA-faculteiten hun 

intrek namen. Het tweede deel het boek beschrijft de verwezenlijkingen op vlak 

van wetenschappelijk onderzoek en “Campus en kunst” (over de band in het 

RUCA tussen ‘Ars’ en ‘Scientia’) is een mooi afsluitend hoofdstuk. De publicatie 

is een terugblik en tevens een vooruitblik naar de fusie van de drie 

Antwerpse universitaire instellingen die op het ogenblik van de redactie vlak 

voor de deur stonden. 

60 


MENS Noor, WAGENAAR Cor, Architectuur voor gezondheidszorg 

in Nederland. Rotterdam, (NAi) 2010. ISBN 978-90-5662-733-1. 

Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) gaf pas dit overzichtswerk uit, dat 

de ontwikkeling van gebouwen en voorzieningen beschrijft voor gezondheidszorg 

vanaf het eind van het ancien régime tot heden. Ziekenhuizen, maar ook 

psychiatrische klinieken, sanatoria, woon- en zorggebouwen voor ouderen 

worden behandeld. Daarbij wordt de ontwikkeling op bouwkundig vlak gekoppeld 

aan de veranderende perceptie de patiënt, de rol van de overheid, de 

evoluties op geneeskundig en ideologisch vlak. Na een aantal inleidende 

hoofdstukken worden vijftig gebouwen (periode 1850 tot nu) beschreven en 

geïllustreerd. De publicatie kwam tot stand in samenwerking met Thomassen à 

Thuessing. Dit geldt ook voor een andere recente publicatie van dezelfde 

auteurs over de architectuur van de ouderenhuisvesting in Nederland na de 

Tweede Wereldoorlog (tevens uitgegeven door het NAi). 

PATROONS Wilfried, Van ‘t Schijn tot ’t Scheld. De geschiedenis 

van de Herentalse vaart. De vergeten en verdwenen levensader 

van Antwerpen gedurende 400 jaar. Antwerpen, (M-publishing) 

2009. ISBN 978 90 78715 25 2. 

De Schijn (in Antwerpen steevast “het Schijn” genoemd) is een klein riviertje 

dat een zeer belangrijke rol heeft gehad bij de drinkwater bevoorrading van 

Antwerpen. Om het water uit deze rivier naar de stad te brengen werd vanuit 

Wommelgem een kanaal gegraven dat oorspronkelijk voorzien was om 

Antwerpen met Herentals te verbinden, maar dat project werd niet uitgevoerd. 

Het water werd in het verleden ook gebruikt om in Antwerpen bier mee te 

brouwen. Het verhaal over het bekende, tot in 1931 actieve “Waterhuis” 

(Brouwershuis) wordt in de publicatie nog eens uitvoerig belicht (p. 38-43 en 

126 e.v.). Ook het minder bekende, aanpalende bedrijfsgebouw van de 

“Kendall Motor Oil Penssylviania” wordt beschreven (p. 124). Mogelijks wordt 

een deel van het gebouw ingericht als ingang van het toekomstig 

“Brouwershuis-Museum”. 

Langs de oevers van de Herentalse vaart vestigden zich talrijke (verdwenen) 

bedrijven (o.m. de textielververij C.E. Lodewijckx te Borgerhout, de Phoenixfabriek 

William Wood te Deurne), maar ook landhuizen en kasteeltjes. De 

uitbouw van de Antwerpse agglomeratie, de aanleg van diverse autowegen en 

de aangepaste watervoorziening (onder meer door Antwerpse Waterwerken) 

leidden tot het dempen van de vaart zowel binnen als buiten de bebouwde 

kern van de stad. Restanten van de vaart zijn vandaag nog te vinden in het 

Rivierenhof te Deurne. Het boek geeft aandacht aan herbestemde industriële 

panden langs de vroegere vaart, zoals de brouwerij Beirens (heden kantoren) 

in de Draaiboomstraat te Wommelgem (p. 76-77). De publicatie wordt 

afgerond met een wandel- en fietsroute, geïllustreerd met degelijke kaarten.


“Van ’t Schijn tot ’t Scheld” is een pretentieloos en zeer aantrekkelijk boek, 

verkrijgbaar in o.m. de Stadswinkel Antwerpen (Grote Markt). 

SMIT Frank V., Bruggen in Amsterdam. Infrastructurele 

ontwikkelingen en brugontwerpen van 1850 tot 2010. Utrecht, 

(Stichting Matrijs) 2010. ISBN 978 90 5345 337-7. 

Buitengewoon boek zowel naar kwantiteit (400 pagina’s en honderden illustraties) 

als vanuit kwalitatief oogpunt. Het boek opent met een deel, getiteld 

“Water, Wegen, Bruggen” en geeft de ontwikkeling weer van de infrastructurele 

werken in de laatste anderhalve eeuw. Hoofdstuk 1 focust op de periode 

1850-1900, waar vooral nut en functie primeerden op de vorm. In “Het schoonheidsideaal 

en Publieke Werken 1900-1926” (hoofdstuk 2) komen de artistieke 

ambities van de ontwerpers meer op de voorgrond. Verder volgen de tijdsblokken 

1926-1950 (3), 1950-1980 (4) en 1980-2010 (5). Vervolgens komen in 

“Deel 2” vele tientallen Amsterdamse bruggen (en ook een paar sluizen) aan 

bod met een gedetailleerde technische bespreking. Verder komen drie uitgewerkte 

bruggenroutes voor. 

Ook de bijlagen zijn omvangrijk en indrukwekkend: een zeer degelijke bruggenbibliografie, 

registers van personen, instellingen, op plaatsnaam en op 

brugnaam. Verder is er een uniek overzicht met lijsten van Amsterdamse 

bruggen volgens brugtype en een handig bruggenlexicon. Warm aanbevolen 

dus en een tip voor de VIOE-onderzoekers, om ook zo’n boek te realiseren 

over bruggen in Vlaanderen ! 

STICHELBAUT Elaine, Interieurs van spoorwegstations in West- 

Vlaanderen, periode 1838-1914. (Ongepubliceerde) Masterthesis 

Monumenten- en Landschapszorg, Artesis Hogeschool 

Antwerpen, Academiejaar 2009-2010. 

“Stations worden opnieuw the place to be in de stad”, zo beschrijft men deze 

actuele trend in de recente Cinematek-publicatie “Rail” onder redactie van 

E.Martens, besproken in de vorige SIWE-Nieuwsbrief. Na jaren van status quo 

en (op veel plaatsen) van verwaarlozing staan de stationsomgevingen en de 

stations zelf weer volop in de belangstelling. Bij de opfrissings- en renovatiewerken 

van stationsinterieurs is het risico echter groot dat één en ander fout 

gaat en dat de weinige originele interieurs verminkt worden. 

De thesis van E. Stichelbaut gaat na welke stations in West-Vlaanderen uit de 

periode 1838 tot 1914 hun origineel interieur behielden. De interieurs van de 

oudste, nog bestaande stations in de provincie, namelijk te Ingelmunster 

(1847), Poperinge (1856) en Meulebeke (1854), werden onherkenbaar veran- 

62 


derd in de loop van de tijd. Van de 93 “West-Vlaamse” stations, gebouwd 

tussen 1838 en heden werden er 35 gesloopt, 34 voor een andere functie 

herbestemd en zijn er nog 24 nog gebruikt als station. Van deze 24 stations 

dateren er 10 van voor WO I. 

Een der best bewaarde interieurs is dat van het station te Veurne (1895) 

(waarvoor plannen bestaan om het te herbestemmen, terwijl de stationsfunctie 

in een nabijgelegen nieuw gebouw zou worden ondergebracht ! ). De 

masterthesis gaat uitgebreid in op planindelingen, de ruimtelijke indelingen, de 

bouwmaterialen, meubilair en interieurdecoratie van de “standaardstations”, 

opgericht voor 1914. Deze werden destijds bepaald in functie van de moderne 

efficiëntie, met het doel om zeg maar “op tijd de trein te halen”. De thesis bevat 

ook interessante bijlage, o.m. een overzicht van de in West-Vlaanderen 

beschermde stations en hun huidige bestemming. 

We sluiten af met een lijstje van stationsmonumenten in de provincie: Harelbeke 

(heden restaurant), Oostende-Kaai (station + cultuuraccomodatie), 

Ramskapelle (een oorlogsmonument), Veurne (tot op heden gebruikt als 

station), Oostkamp (wordt verplaatst en herbestemd als bibliotheek), 

Poperinge (stationsfunctie behouden), Wevelgem (idem + restaurant), Wervik 

(stationsfunctie), Bissegem (kruidenierszaak), Vlamertinge (tandartspraktijk + 

woning), Moere (woonfunctie), Sint-Eloois-Vijve (kleinhandel), Lissewege 

(kunstgalerie) en Avelgem (socio-culturele functie). 

Deze thesis is raadpleegbaar in de Artesis Hogeschool Antwerpen. 

WILSSENS Marie-Anne, Van Heppeneert tot Klein Rusland. 

Leuven, (Davidsfonds & Erfgoed Vlaanderen) 2010. 

De uitgevers zijn met deze erfgoedwandelgids niet aan hun proefstuk toe. 

Deze keer focust Erfgoed Vlaanderen op het wonen vroeger en nu in Vlaanderen 

(en Brussel). Daarbij worden 25 markante wijken uit landelijke en stedelijke 

omgevingen toegelicht. Het geheel levert een bonte mozaïek die de 

rijkdom en armoede van onze wooncultuur illustreert. We vermelden (in relatie 

tot industriële cultuur) in het bijzonder de Vuurtorenwijk te Oostende (p. 41- 

56), de Gevaertwijk in Oudenaarde (p. 127-138), de sociale wijk Klein Rusland 

te Zelzate (p. 139-154), Noeveren als steenbakkerijwijk aan de Rupel te Boom 

(p. 209-218), het Atoomdorp te Mol (p. 219-235) en de tuinwijk van Winterslag 

(p. 237-246). Elke wijk wordt kort ingeleid, waarop een wandelroute beschreven 

wordt, voorzien van een handige kaart. ISBN 978-90-5826-688-0.

IN MEMORIAM 

Leonard Debleeckere 

Gent 1925- Bonheiden 2010 


Op 11 juli jl. overleed ingenieur Leonard 

DEBLEECKERE. Ik leerde Leonard kennen 

tijdens de aanloop naar de SIWE-tentoonstelling 

"Een blik op Marie Thumas te Leuven" in 

2008. Als gewezen Technisch Directeur van 

Marie Thumas was L. Debleeckere de juiste 

man voor nauwgezette antwoorden op tal van 

vragen en het aanleveren van precieuze 

documentatie. In het najaar van 2009 zette SIWE een tweede tentoonstelling 

op over voedselbewaring en de conservennijverheid, namelijk "De Zon blikt op 

Mechelen". Ook voor deze tentoonstelling bood L. Debleeckere intensieve 

samenwerking en ook nu weer gaf hij een voordracht, druk bijgewoond door 

SIWE-leden en door zijn vroegere collega's en medewerkers. Leonard was 

begeesterd door de ontwikkeling van de technologie in zijn vakgebied en was 

een autoriteit tot ver buiten de landsgrenzen. SIWE denkt met dankbaarheid 

terug aan de intensieve momenten van samenwerking. In naam van onze 

vereniging betuig ik aan Leonards echtgenote Janine en aan de familie 

Debleeckere mijn oprechte deelneming. 

Patrick Viaene 

INHOUD Voorwoord................................................... 2 

Verslag van enkele recente activiteiten… 3 

Komende activiteiten................................ 8 

Oproepen.................................................... 16 

Erfgoednieuws uit de regio’s........................ 16 

Internationaal nieuws.................................. 42 

Uitvindingen en uitvinders........................... 47 

Onder de leeslamp ..................................... 49 

Boekbesprekingen................................... 55 

HOE LID WORDEN VAN SIWE VZW ? 

Door uw bijdrage te storten op rekening 001-3088106-90 van SIWE vzw 

Stapelhuisstraat 15 LEUVEN IBAN: BE 34 00 13 0881 0690, BIC: GEBABEBB) 

BELGIË BUITENLAND 

Sympathiserend lid : 20 € Sympathiserend lid : 30 € 

Vereniging : 30 € Vereniging : 40 € 

Steunend lid, bedrijf : 50 € Steunend lid, bedrijf : 50 € 

64 


SIWE vzw is aangesloten bij vzw Forum voor 

ERFGOEDVERENIGINGEN 

Met de steun van de Vlaamse Gemeenschap en 

BC 1680 

P.B - P.P. 

België-Belgique 

Erkenningsnr.: P209286 

Afgiftekantoor: BIERBEEK 

3000 LEUVEN 

Stapelhuisstraat 15 

Afzender: SIWE v.z.w.

Nieuwsbrief nr: 57 september-oktober 2010 - Siwe

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?