100 dagen groen in Zuid-West-Vlaanderen - Leiedal

100 

DAGEN 

GROEN 

ZUID 

WEST 

VLAANDEREN

Inleiding

100 dagen groen in Zuid-West-Vlaanderen 

Groen is belangrijk voor de gezondheid en de woon- en leefkwaliteit van onze inwoners, 

om onze regio aantrekkelijker te maken voor bedrijven en toeristen én om de 

uitdagingen op het vlak van biodiversiteit en waterbeheersing aan te pakken. 

Ook al is onze regio in vergelijking met andere regio’s in Vlaanderen en in West- 

Vlaanderen op dit vlak niet verwend, toch beschikken we over enkele verrassend 

rijke en boeiende natuurgebieden, waardevolle landschappen en sterke geografische 

elementen die structuur geven aan het landschap. Die rijkdom moeten we koesteren 

en versterken. 

Onbekend is echter vaak onbemind 

Daarom publiceerden we van april tot eind juni 2013 op www.groenesporen.be gedurende 

100 dagen een verrassend groen feit uit onze regio. Over het baltsgedrag 

van de fuut en de slechtvalken van Harelbeke, over de knoteiken van Vichte en de 

knotwilgen langs de Bankbeek, over kapellindes en mammoetbomen, over de landschappen 

van de Leie- en Scheldevallei, over kleikoppen en ankergebieden, over 

grote en kleine natuurgebieden, over fietsen wandelnetwerken, over groene bedrijventerreinen 

en groene landbouw … . 

De bundeling van deze 100 groene weetjes vind je in deze brochure terug. Ze illustreert 

het belang van Groen Sporen en wat het project de voorbije jaren heeft 

gerealiseerd of mee op de sporen heeft gezet. 

Veel leesplezier. 

Koen Byttebier 

voorzitter Leiedal 

Guide Decorte 

gedeputeerde Provincie West-Vlaanderen

001DAG 

Afvalstort 

wordt bos 

Bovenop een voormalig huisvuilstort in een oude Leiearm in 

Menen komt een nieuw bos. 

Het Diefhandbos in de 

Roterijstraat in Menen 

is een van de oude 

beddingen die ontstaan 

zijn na de rechttrekking 

van de Leie in 1885. Die 

afgesneden arm werd 

jarenlang opgevuld met 

huishoudelijk afval. In 

1979 werd het gebied 

ingekleurd als bos en 

in 1983 werd het stort gesloten. In de loop der jaren werden op het stort 

verschillende boomplantacties georganiseerd. Recent werd een ontwerper 

voor het Diefhondbos aangesteld, landschapsarchitect Andy Malengier. 

In de loop van 2014 zou het nieuwe landschapspark met speelbos klaar 

moeten zijn. 

Het Diefhondbos is een onderdeel van de ‘Meense Groenvallei’. Dat omvat 

het valleigebied van de Leie tussen het hartje van Menen en het agrarisch 

gebied dat aansluit met Lauwe. Het gebied is een aaneenschakeling van 

relatief kleine biotopen met een relatief grote diversiteit op beperkte 

oppervlakte, die optimaal in een gevarieerd open en halfopen landschap 

kan worden ontwikkeld. Daarbij wordt gestreefd naar een evenwicht tussen 

ecologische doelstellingen en de toegankelijkheid voor recreanten en 

natuurontdekkers. 

www.menen.be/vrije-tijd/toerisme/bezienswaardigheden/natuurgebieden

DAG 

002 

De Blokken 

wordt ook park 

Het herontwikkelde bedrijventerrein De Blokken langs de 

Blokkestraat in Zwevegem, op de vroegere productiesite van Bekaert, 

is een schoolvoorbeeld van hoe oudere bedrijfssites kwalitatief ingebed 

kunnen worden in hun omgeving. Door en langs het terrein werden fietsen 

voetgangersverbindingen aangelegd om de link te maken met de 

omgeving (de sportterreinen van Zwevegem, het nieuwe Gemeentepunt, 

de oude spoorwegbedding). De vallei van de Keibeek werd heraangelegd 

en opgewaardeerd tot een aangename parkomgeving voor het personeel, 

de bezoekers van de bedrijven, het Gemeentepunt en passanten. In 

deze parkomgeving werden ook de noodzakelijke bufferbekkens voor het 

bedrijventerrein ingeplant. Het bedrijventerrein zelf wordt visueel van de 

Keibeekvallei afgescheiden door een hoge muur die op termijn volledig 

worden bedekt door de inheemse wilde wingerd. In de herfst verkleurt de 

wilde wingerd vuurrood. In plaats van een onaantrekkelijke achterkant, 

krijgen voorbijgangers een wonderlijk kleurenspektakel voorgeschoteld. 

www.leiedal.be/economie/reconversie/bekaertsite-zwevegem

003DAG 

Een curiositeit: de 

knoteiken van Vichte 

Knotwilgen kennen we allemaal. Knoteiken daarentegen zijn een 

zeldzaamheid. Zeker in onze regio. De knoteiken in de Kerkdreef in Vichte 

zijn dan ook een curiosum. Ze zijn, met inbegrip van de kerkhofomgeving 

en een deel van de Kasselrijbeek, sinds 2010 beschermd als monument 

vanwege hun ‘artistieke, historische, sociaal-culturele, volkskundige en 

wetenschappelijke waarde’. 

Het is de mooiste 

knoteikendreef die 

in West-Vlaanderen 

bewaard is. Ze bestaat 

uit een 70-tal knoteiken 

of ‘tronckeecken’. De 

dikste bomen hebben 

een stamomtrek van 

meer dan 3 m. Ze zijn 

zeker 300 jaar oud, 

mogelijk nog ouder. Ze 

staan reeds afgebeeld in 

de ‘Flandria Illustrata’ van Sanderus uit de 17de eeuw. Beginnend aan de 

oude kerk en eindigend bij de St.-Jozefskapel behoorde deze dreef vroeger 

tot het foncier van de heren van Vichte. Deze (inheemse) zomereiken, 

ten dele nog met autochtoon genetisch materiaal, zijn een zeldzaam 

voorbeeld van een oude dreefbeplanting waarbij dreven in eigendom van 

feodale heren georiënteerd werden op kerken en waarbij een traditioneel 

knotbeheer werd gevoerd. Een middel om het kostbare hakhout buiten het 

bereik van het knabbelende vee te houden.

DAG 

004 

Bloeiend 

hout 

De eerste sleedoornstruiken (Prunus spinosa) bloeien normaal 

ruim voor het het begin van de lente. Omdat hij voor de bladontluiking 

bloeit, spreekt men wel van ‘bloeiend hout’. 

De inheemse sleedoorn is een nichtje van de meidoorn, beide behoren tot 

de familie van de roosachtigen. 

De sleedoorn was voor onze voorouders een belangrijke struik. Voor de 

Kelten en Germanen was dit één van de eerste tekenen van de overwinning 

van het leven op de dood. Vele eeuwen later hielden boeren de sleedoorn 

goed in de gaten getuige het gezegde: “Is de sleedoorn wit als sneeuw, is 

‘t tijd, de gerst te zaaien”. 

Omdat de Sleedoorn dichte ondoordringbare struwelen kan vormen, maken 

veel zangvogels er hun nest. Sleedoorn werd daarom ook veel aangeplant 

in hagen en houtkanten met een veekerende functie. 

De zure, wrange vruchten – een voorloper van onze pruim – zijn pas te genieten 

als er een periode van vorst is overheen gegaan. Vandaar de naam 

trekkebek of bekkentrekker. Men kan er wel jenever, gelei of siroop van 

maken. Voor veel vogels zijn ze een winterse lekkernij. 

De sleedoorn is een belangrijke waardplant voor de sleedoornpage. De 

vlinder legt eitjes in de oksels van takken. In het voorjaar komen ze uit en 

vreten de rupsjes van het blad.

005DAG 

Vlaamse natuur is 

tot 90.000 euro per 

hectare waard 

De ecosysteemdiensten van kleine natuurgebieden rondom 

verstedelijking zijn in Vlaanderen tot 90.000 euro per hectare per 

jaar waard. Dit blijkt uit de natuurwaardekenner van het departement 

voor Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE), de universiteit Antwerpen 

en onderzoeksinstituut VITO. De berekening is gemaakt met een 

natuurwaardeverkenner. 

De effecten op natuur en landschap worden vaak slechts kwalitatief 

meegenomen in beleidsbeslissingen. De belangrijkste reden hiervoor is de 

afwezigheid van bruikbare en betrouwbare kengetallen en functies voor 

de kwantificering en monetarisering ervan. Omdat de Vlaamse overheid 

het belang inziet van ecosysteemdiensten (ESD) en hun rol voor beter 

geïnformeerde beleidsbeslissingen, liet het Departement Leefmilieu, Natuur 

en Energie een team van economen en ecologen van het VITO en de 

universiteiten van Antwerpen en Amsterdam een studie maken waarmee 

het belang en de economische waarde van ecosysteemdiensten voor 

Vlaanderen kon worden aangetoond. 

Iedereen die de economische waarde van ecosysteemdiensten 

voor een bepaald landschap in Vlaanderen wil schatten, mag deze 

natuurwaardeverkenner gratis gebruiken. 

Indien u rekenvoorbeelden uit de handleiding of andere voorbeelden wil 

bekijken, kan u inloggen met het adres publiek@nwv.be en paswoord 

‘publiek’. 

http://rma.vito.be/natuurwaardeverkenner/index.php

DAG 

006 

Wandelen in het 

land van Mortagne 

Het wandelnetwerk 'Land van Mortagne' voert de wandelaar 

langs fraaie landschappen en panoramische uitzichten door het glooiende 

interfluvium tussen Leie en Schelde. De wandelroutes zijn aangegeven met 

knooppunten en leiden u tussen de gemeenten Bellegem, Zwevegem- 

Knokke, Bossuit en Spiere-Helkijn. Het netwerk bevat 120 knooppunten 

en meer dan 150 km puur wandelplezier. Het volledige netwerk omvat een 

gebied van meer dan 5.000 ha. In iedere dorpskern is er een instappunt 

waar u kan starten. De bijhorende wandelnetwerkkaart kost € 6. Bestellen 

kan bij Westtoer via www.fietsen-wandelen.be, en bij de toeristische 

diensten. De kaart duidt ook de belangrijkste toeristische plaatsen langs 

het routenetwerk aan. 

www.een.be/programmas/vlaanderen-vakantieland/wandelen-in-het-landvan-mortagne

007DAG 

De kleikoppen tussen 

Leie en Schelde 

Het interfluvium tussen Leie en Schelde vormt een prachtig 

golvend landschap in de 10 km brede strook tussen de valleien van beide 

rivieren. De heuvelrug vormt de waterscheidingslijn tussen het Leie- en 

Scheldebekken. De hoogste toppen reiken tot 80 m boven de zeespiegel. 

Die toppen noemt men hier ook wel ‘kleikoppen’. De ondergrond vormt 

namelijk een dikke kleibank. Vandaar ook de diverse kleiwinningen voor 

het maken van bakstenen en dakpannen tussen Aalbeke en Zwevegem. 

Vaak zijn die heuveltoppen niet geschikt voor landbouw en bleven ze 

daarom bos. Enkele bosrelicten zijn bewaard gebleven, zoals Bellegembos, 

Beerbos, Grandvalbos, Kooigembos, Banhoutbos en Tiegembos, en 

markeren ondanks hun bescheiden afmetingen sterk het landschap van het 

interfluvium.

DAG 

008 

Kleiheuvel 

wordt Orveytbos 

Het Orveytbos in Zwevegem werd pas op het einde van 

de jaren 1980 aangelegd op een kleiheuvel die was ontstaan bij de 

verbredingswerken van het Kanaal Bossuit-Kortrijk. De ingang ligt vlak 

bij het 19de eeuwse St-Pietersbrugje aan één van de oude sluizen op het 

kanaal. De naam verwijst naar een toponiem uit het landboek van 1760 

van de parochie en het Graafschap Moen. 

Het is op enkele jaren tijd uitgegroeid tot een prachtig natuurgebied 

met een afwisseling van bos, hooilanden, poelen en wastine of woeste 

grond (dicht struikgewas of ruigte). Een hoekje oud bos herbergt soorten 

als bosanemoon, boshyacint en slanke sleutelbloem. Het gebied is 

bodemkundig zeer divers. Het heeft bijzondere plekjes met kalkrijke 

klei in de bodem. Zeldzame kalkminnende soorten zoals boslathyrus, 

bosorchis, rietorchis, bijenorchis, klavervreter en bochtige klaver hebben 

het hier dan ook bijzonder naar hun zin. De struiken en halfopen vegetatie 

trekken typische vogels aan zoals fitis, grasmus en zomertortel. Ook de 

poelen zorgen voor bijzonder leven. Zo wonen er de hazelworm, zeldzame 

kamsalamander en maar liefst 23 soorten libellen. Shetland pony's houden 

het gras kort. 

Het Orveytbos ligt vlak bij het Mortagnebos. Het Agentschap voor Natuur 

en Bos streeft ernaar om deze twee bosgebieden met elkaar te verbinden, 

zodat wandelaars en heel wat planten en dieren hiervan kunnen profiteren. 

U kunt het Orveytbos en omliggende natuurgebiedjes ontdekken via de 

bewegwijzerde Orveytwandelroute die start in de Stationsstraat te Moen, 

aan De Voerman, het vroegere station Moen-Heestert. 

• www.natuurenbos.be/nl-BE/Domeinen/West-Vlaanderen/Orveytbos 

• www.beeldbankwest-vlaanderen.be/index.php?option=com_memorixbeel 

d&view=record&Itemid=2&id=723c0278-b2b9-5120-104b-766bcacd3738 

• www.een.be/programmas/vlaanderen-vakantieland/saartje-langs-deorveytwandelroute-de-leiestreek

009DAG 

Leie-eiland 

de Balokken 

De Balokken in Wervik ligt 

op een eiland dat ontstond 

bij de rechttrekking van 

een Leiemeander in 1990. 

Men verhoogde toen de 

laaggelegen meersen langs 

de nieuwe Leie met de 

uitgegraven grond. Het eiland 

dat zo ontstond is 36 hectare 

groot. Rietvelden, graslanden, 

loofbomen en moerassige 

delen met houten loopsteigers wisselen elkaar af. De laagst gelegen 

gronden worden ingericht als natte graslanden. Deze ’Leiemeersen’ zijn 

niet toegankelijk zijn voor het publiek maar er is wel een vogelkijkhut. De 

hogergelegen gronden zijn recent bebost en zullen binnen een tiental jaar 

ontwikkeld zijn tot speelbos. Het Agentschap voor Natuur en Bos hoopt het 

gehele eiland volledig in te richten tegen 2015. Op de top van het eiland 

heeft de stad Wervik een cafetaria en een kleine jachthaven ingericht. 

Het park is halfopen en houdt het uitzicht op de stadskern van Wervik 

en de stedelijke omgeving. Meerdere zichtassen oriënteren zich op de 

historische gebouwen in de omgeving, als de Sint-Medarduskerk, de 

Briekenmolen, ... Vlakbij bevindt zich ook de internationaal bekroonde 

parkbegraafplaats van Wervik.

DAG 

Gemeenten 

010 

subsidiëren kleine 

landschapselementen 

De meeste gemeenten geven subsidies voor het aanplanten en 

onderhouden van kleine landschapselementen zoals gemengde hagen en 

knotbomen. Kleine landschapselementen (KLE) zijn opgaande beplantingen 

in het buitengebied die vorm geven aan het landschap en een grote 

ecologische betekenis hebben voor fauna en flora. Voorbeelden zijn hagen, 

bomenrijen, knotbomen, hoogstamboomgaarden, kleine struwelen, …. 

Deze landschapselementen kwamen vroeger in de regio veel voor, 

maar verdwenen grotendeels in de jaren ’70 en ’80, onder meer door 

een schaalvergroting in de landbouw. Om deze trend te keren, hebben 

de meeste gemeenten een subsidieregeling om particulieren bij het 

aanplanten van nieuwe kleine landschapselementen een financieel steuntje 

te geven. Vooral de aanplant van gemengde hagen heeft een onmiddellijk 

resultaat. Een gemengde haag bestaat uit diverse soorten inheemse 

struiken en heesters, zoals Meidoorn, Sleedoorn, Vogelkers, Sporkehout, 

Kardinaalsmuts, Gelderse roos, Honds- en Eglantiersroos, … Een gemengde 

haag kan aangevuld worden met enkele hoogstammige bomen of 

knotbomen. In gemengde hagen vinden vogels en andere dieren voedsel, 

een schuilplaats en nestgelegenheid. Omdat een haag regelmatig gesnoeid 

moet worden, voorzien de meeste gemeenten ook een onderhoudspremie. 

Een andere populaire premie zijn de subsidies voor aanplant en/of 

onderhoud van knotbomen zoals de knotwilgen die typisch zijn voor 

vochtige gebieden. 

De concrete mogelijkheden binnen deze subsidieregeling verschillen van 

gemeente tot gemeente, meer gegevens en de manier om deze subsidie 

aan te vragen, vind je terug op de website van de gemeente onder de 

rubriek ‘milieu – groen en natuur –subsidies’.

011DAG 

Paassleutel 

De slanke sleutelbloem (Primula elatior) wordt in de volkstaal 

soms ook Paasleutel genoemd omdat ze rond Pasen bloeit met lichtgele, 

zachtgeurende bloemen. Of woudkruid, omdat ze meestal in bossen is te 

vinden. Maar ook langs beekoevers en vochtige weiden. Alhoewel de Slanke 

sleutelbloem op de Rode Lijst staat – wat betekent dat ze beschermd is en 

niet mag worden geplukt en zeker niet mag worden uitgegraven – komt ze 

in onze regio vrij algemeen voor in vochtige bosgrond en oude graslanden. 

Je vindt ze soms ook in tuinen op een vochtige en kalkrijke standplaats 

waar de bodem met rust wordt gelaten. 

De bloempjes hebben een anijsachtige smaak en kunnen verwerkt 

worden in slaatjes en in pannenkoekendeeg. Vandaar ook de naam 

pannekoekenbloem. Vroeger werden de bloemen bij voorjaarsfeesten in 

kransen gevlochten voor de jonge meisjes om er mee te dansen.

DAG 

012 

De balts 

van de Fuut 

De paringsdans of balts van de Fuut is erg spectaculair. Wie het 

baltsgedrag van de fuut wil gadeslaan, kan terecht in de Gavers en de 

Bergelen waar ze broeden. 

De Fuut is met zijn prachtige verenkleed, zijn witte kop met rood en zwarte 

halskraag en de verlengde veren op de kop, een opvallende verschijning 

in vogelland. Het mooist is hij in de lente. Op het water voeren ze dan 

hun typische paringsdans of balts uit. Die is erg spectaculair: beide vogels 

zwemmen met gestrekte hals naar elkaar toe en rijzen met de borsten 

tegen elkaar op uit het water. Ze schudden hierbij met de kop. Door de 

opstaande veren van keel en kuif tonen ze elkaars prachtige kleuren. 

Dit baltsen kan uren achter elkaar doorgaan, soms zelfs meerdere keren 

per dag en dat dagen lang. Ook de jongen zijn met hun zwart-witte 

zebrastrepen op kop en hals trouwens opvallend. In het begin liften ze mee 

op de rug van hun ouders, waarbij ze zelfs tijdens het duiken blijven zitten.

013DAG 

Wandelen langs 

trage wegen tussen 

Schelde en Leie 

De Werkgroep Trage Wegen van Natuur.koepel vzw heeft een wandelgids 

‘Tussen Schelde en Leie’ samengesteld. Dit wandelboekje beschrijft 

gedetailleerd 12 wandelingen langs de mooiste Zuid-West-Vlaamse 

stapsteentjes, kerkpaden en wegels, met oog voor landschap en 

biodiversiteit. 

De wandelingen zijn beschreven door Frans Dejonghe, hydrolooggeoloog 

Dirk Libbrecht voorzag de gids van interessante info over de 

ontstaansgeschiedenis van het landschap. 

De wandelgids ‘Tussen Schelde en Leie’ is te koop voor 5 euro op 

onderstaande adressen: 

• Bibliotheek van Zwevegem, Bekaertstraat 13, Zwevegem en in de Bibus 

• Secretariaat van Natuurpunt Zwevegem, Trekweg 20, 8552 Moen 

tel 056/45 67 26 - npzwevegem@natuurkoepel.be 

• Frans Dejonghe, Rozendreef 17, Zwevegem Tel 056/75 63 78 

• Secretariaat van Natuur.koepel, Watermolenstraat 69B, Kortrijk 

tel 0487/64 45 85 - hans@natuurkoepel.be 

• VVV West-Vlaamse Scheldestreek, Pompgebouw, Doorniksesteenweg 

402, Avelgem-Bossuit - tel 056/45 72 82 - vvv.scheldestreek@skynet.be 

• Bibliotheek van Kuurne, Boomgaardstraat 85, Kuurne 

• Boekhandel Theoria, Onze-Lieve-Vrouwestraat, 22, Kortrijk 

• Drukkerij Martin, Otegemstraat, 33a, 8550 Zwevegem 

• Toeristische dienst stad Waregem 

• De lokale Natuurpunt-afdelingen 

De wandelgids kan ook opgestuurd worden en kost dan 7 euro. 

Bestellen kan via 0487/64 45 85 of hans@natuurkoepel.be.

DAG 

014 

Eerste klimaatbos 

in Moen 

Natuurpunt Zwevegem heeft begin dit jaar de eerste boom, een zwarte 

populier, aangeplant van wat het eerste klimaatbos in Zuid-West- 

Vlaanderen moet worden. De rest van de bomen wordt op de Dag van de 

Natuur in november aangeplant. “Met ons klimaatbos willen we enerzijds 

de aandacht vestigen op ons klimaat en anderzijds helpen bij het zuiveren 

van de lucht. Het nieuwe bos van één hectare zal 6,5 ton uitlaatgassen per 

jaar uit de lucht nemen”, zegt voorzitter Eddy Loosveldt. 

Het terrein in de Knokkestraat in Moen waar het klimaatbos komt, sluit 

aan bij de natuurgebieden Vaarttaluds, Orveytbos en Oude Spoorweg die 

grotendeels door Natuurpunt Zwevegem beheerd worden. Een voetweg 

wordt heraangelegd om een rechtstreekse wandelverbinding te krijgen 

tussen de Knokkestraat, spoorwegbedding en Vaarttaluds. 

Natuurpunt heeft de grond kunnen aankopen dankzij een cheque van 1.000 

euro van het familiebedrijf Vyncke uit Harelbeke, dat ter gelegenheid van 

hun 100ste verjaardag verschillende projecten financieel steunt.

015DAG 

Vispaaiplaats 

op Poeldries 

Wie de voorbije maanden langs het Kanaal Bossuit-Kortrijk heeft 

gewandeld of gefietst, zal het zeker hebben gezien: de buitenoeverse 

vispaaiplaats die aan de Poeldries op de grens tussen Moen en Bossuit 

werd gegraven. Het is eigenlijk een langgerekte vijver in de berm naast 

het kanaal die via twee kokers in verbinding staat met het kanaal waardoor 

watercirculatie en toegang voor vissen gegarandeerd wordt. De paaiplaats 

werd zo aangelegd dat ze niet alleen nuttig is voor vissen om te paaien, 

maar dat ook interessante oevervegetatie kan ontwikkelen waar ook 

insecten, vogels en kleine zoogdieren bij gebaat zijn. 

Waar nu de paaiplaats ligt, lag oorspronkelijke het kanaal, dat die strook 

werd bij de uitdieping in de jaren ’70 gedempt. Iets verder naar Bossuit 

toe is nog een deel van de oude kanaalarm te zien. 

In de Gebiedsvisie voor het Kanaalpark Bossuit-Kortrijk, dat in 2011 

in opdracht van de provincie West-Vlaanderen werd opgemaakt, wordt 

voorgesteld om hier ook een ‘platform’ aan te leggen met een rust- en 

picknickplaats, en het bestaande fietsen ruiterpad te integreren in de 

ecologische herinrichting van de kanaaloever.

DAG 

016 

De knotwilgen 

van de Bankbeek 

De knotwilgen in de Bankbeekvallei in Gullegem zijn echte 

natuurmonumenten, de oudste zijn minstens 100 jaar oud. De knotwilgen 

worden van binnen geleidelijk hol; een prima nestplaats voor onder meer 

de steenuil. 

De Bankbeekvallei is een typische beekvallei met kleine, laaggelegen 

vochtige weiden. De beek, de lage vochtige weiden en de talrijke kleine 

landschapselementen maken de Bankbeekvallei tot een biologisch 

waardevol gebied. Daarom kochten de gemeente Wevelgem en Natuurpunt 

Wevelgem-Menen enkele weiden aan. De knotwilgen worden om de 5 jaar 

geknot. Met de takken worden houtmijten gemaakt, die dienst doen als 

overwinteringsplaats voor verschillende zoogdieren en amfibieën. 

Het gebied kan op aanvraag bij Natuurpunt Wevelgem-Menen bezocht 

worden. 

https://sites.google.com/site/natuur2012/bankbeek

017DAG 

Hoeveel groen 

hebben we nodig? 

Volgens de groennormen van het Agentschap Natuur en Bos heeft elke 

inwoner van Vlaanderen recht op 10 tot 30 m² groen, afhankelijk van waar 

men woont. 

Normen oppervlakte groen in relatie tot bevolkingsdichtheid 

Grootstedelijk gebied: 30 m²/inwoner 

Regionaal stedelijk gebied: 25 m²/inwoner 

Structuurondersteunend kleinstedelijk gebied: 20 m²/inwoner 

Kleinstedelijk gebied op provinciaal niveau: 15 m²/inwoner 

Buitengebied: 10 m²/inwoner 

Deze normen gaan ervan uit dat het groenareaal per gemeente variabel 

is in functie van de lokale behoeften en mogelijkheden. Zo zal in het 

buitengebied waar al veel open ruimte aanwezig is, minder nood zijn aan 

groen dan in dichtbevolkte steden waar bebouwing domineert. 

Belangrijker dan de totale oppervlakte groen is het ontwikkelen van een 

netwerk aan groene ruimten, evenwichtig verspreid over de oppervlakte 

van de stad of gemeente. 

Afstandscriteria en oppervlakte voor verschillende functiegebieden 

Functieniveau Maximumafstand Minimumareaal 

woongroen < 150 m 

buurtgroen < 400 m > 1 ha 

wijkgroen < 800 m > 10 ha (park: > 5 ha) 

stadsdeelgroen < 1600 m > 30 ha (park: > 10 ha) 

stadsgroen < 3200 m > 60 ha 

stadsbos < 5000 m > 200 ha

Woongroen is groen dat vooral een esthetische functie heeft en dat 

mee het karakter van een woonomgeving bepaalt. Het kan diverse 

vormen aannemen: van gemeenschappelijke voortuinstroken tot een 

beeldbepalende solitaire boom op een klein plantsoen. 

Buurtgroen heeft een sociaal-recreatieve functie. Het zijn de groene 

ruimten waar mensen elkaar ontmoeten of de hond uitlaten, waar ouders 

komen met kinderen, waar kinderen kunnen spelen. De klemtoon ligt er op 

rustige, stille recreatie. 

Wijkgroen zou iedereen moeten vinden op minder dan 800 meter van 

zijn woonplaats. De grotere oppervlakte biedt op zich mogelijkheden tot 

een meer gevarieerde functie-invulling. Hoe gevarieerder de functies, hoe 

groter de bevolkingsgroep die zich richt naar dat groen. 

Stadsdeelgroen is beschikbaar binnen 1600 meter. Zijn het geen parken 

maar bijvoorbeeld bossen of natuurgebieden, dan zijn ze minimaal 30 

ha groot. Zijn het parken, dan is een minimale oppervlakte van 10 ha 

voldoende omdat parken ontworpen en ingericht zijn om op die kleinere 

oppervlakte op een meer intensieve wijze functies te vervullen. Zo kunnen 

parken een hogere recreatiedruk aan dan bossen en natuurgebieden. 

Stadsgroen is bedoeld voor elke inwoner van de stad of gemeente. 

Stadsgroen vindt iedereen binnen de 3200 meter en is minstens 60 ha 

groot. 

Stadsbossen situeren zich bij voorkeur binnen de 5 kilometer van de stad 

en zijn optimaal gezien meer dan 200 ha groot. 

www.natuurenbos.be

DAG 

018 

Slechtvalken 

broeden in Harelbeke 

Sinds 2008 heeft een koppel slechtvalken zijn intrek genomen op 

de toren van de elektriciteitscentrale in de Vaarnewijkstraat in Harelbeke. 

De slechtvalk, Falco peregrinus, is het snelste dier ter wereld. Ze kunnen 

in duikvlucht een snelheid van 300 km per uur halen. Slechtvalken zijn 

trekvogels die in het najaar over onze streken naar het zuiden vliegen. 

Af en toe zijn er die onderweg een nieuwe locatie zoeken. Dat deze 

vogels in Harelbeke arriveerden is te danken aan de inspanningen van 

het Fonds voor Instandhouding van Roofvogels (FIR) dat de Slechtvalken 

deed geloven dat nestbakken die op hoge locaties in Vlaanderen werden 

aangebracht perfecte ‘rotswanden’ waren. Zo werden deze vogels van 

toevallige passanten standvogels die jaar in jaar uit in de omgeving 

aanwezig blijven. In 2009 werd een eerste nest met 4 eieren uitgebroed 

en vlogen de eerste jonge slechtvalken uit. In 2010 mislukte het broedsel, 

maar in 2011 en 2012 was het opnieuw prijs. In 2013 werd er voor 

de vierde maal succesvol gebroed. Begin mei werden er drie jongeren 

geboren. 

www.youtube.com/user/batd03071993 

www.focus-wtv.tv/video/vier-slechtvalkjes-geboren-op-toren-harelbeke

019DAG 

Het Kanaalpark 

Bossuit-Kortrijk 

Meer dan 150 jaar geleden werd het landschap van het Schelde- 

Leie interfluvium drastisch gewijzigd door het uitgraven van het kanaal 

Bossuit-Kortrijk dat de Schelde verbindt met de Leie. Het kanaal is 15,5 

km lang, had oorspronkelijk elf sluizen en liep gedeeltelijk door een 611 

m lange tunnel op de waterscheiding tussen de Schelde- en Leievallei, het 

zogenaamd souterrain van Moen. Als het kanaal in 1971 wordt verdiept en 

verbreed, wordt de tunnel in Moen opengegraven. 

In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen wordt het Kanaal tot het 

secundaire waterwegennet gerekend. Dat betekent dat naast de 

vervoersfunctie moet gestreefd worden naar een maximale integratie van 

functies op en naast het water (recreatie, landschappelijk, ecologisch, 

waterwinning...). In het provinciaal ruimtelijk structuurplan is het 

kanaal aangeduid als ‘natte ecologische infrastructuur’ en krijgt het een 

belangrijke rol als natuurlijk, landschappelijk en toeristisch-recreatief 

lijnelement binnen het Interfluvium. Dat is ook het uitgangspunt van 

de geïntegreerde gebiedsvisie die door Leiedal in opdracht van de 

Provincie werd opgemaakt. In deze visie wordt het kanaal in zijn geheel 

omgevormd tot een kanaalpark waar ontspanning, wonen en werken in 

volle harmonie kunnen samengaan. De visie werd opgebouwd rond drie 

hoofdthema’s – verbinden, verzamelen en vertoeven - en streeft naar een 

maximale integratie van functies op en naast het water zoals economie, 

recreatie, natuurontwikkeling, landschap, ecologie en waterwinning. Deze 

gebiedsvisie wordt in de komende jaren stap voor stap gerealiseerd. 

De Provincie wil het kanaal upgraden als recreatieve route: meer contact 

met het water door het inrichten van platforms, rustplekken, pontons 

en uitkijkposten aan het water. Het kanaalgebied is een mozaïek van 

kleine landerijen, akkers en weiden, opgekleurd met houtwallen, poelen 

en dreven. Er moeten verbindingen worden gezocht tussen kleine en 

grotere natuurgebieden. Van Gavers naar Kanaal kunnen bomendreven

en houtkanten de verbinding verbeteren. Van Banhoutbos tot het kanaal 

kenmerken graften als horizontale lijnen het golvende landschap. Tussen 

Mortagnebos en Orveytbos zijn bosjes en poelen stempels in het landschap. 

De kanaaldorpen moeten beter ingebed in het kanaallandschap, zodat 

de woon- en leefomgeving er verbetert, en de nieuwe functies natuur, 

recreatie, cultuur en toerisme zich kunnen ontwikkelen. 

• www.west-vlaanderen.be/kwaliteit/Leefomgeving/afbakening/Pages/ 

kanaal_bossuit_kortrijk.aspx 

• www.150jaarkanaal.be 

• www.groenesporen.be

020DAG 

Patrijzenbos en 

Bergkapel in 

Lendelede 

In mei 2011 werd het Patrijzenbos in Lendelede feestelijk 

geopend. Het bos van ruim 5 hectare ligt aan de rand van het dorp. Het 

gebied werd door de gemeente opgekocht in 1998 om er een groene 

zone van te maken. In 2002 plantte het Agentschap Natuur en Bos (ANB) 

hier een gemengd loofbos met vooral gewone es, winter- en zomereik, 

berk, haagbeuk en zwarte els. Op een ander deel creëerde de gemeente 

een geboortebos. In het jonge bos huizen al veel zangvogels en kleine 

zoogdieren. Steenuilen broeden in oude knotwilgen aan de rand van het 

bos en boerenzwaluwen schuilen in de stallen van de hoeve naast het 

domein. 

Het is de bedoeling 

dat het naastliggend 

stort van 25 hectare, 

dat in 2011 dicht 

ging, in de komende 

jaren wordt ingericht 

als een parkbos. 

Vlakbij ligt de 

Bergkapel of de ‘Koortskapel’. Volgens de legende werd de kapel gebouwd 

rond 1650 op de plaats waar houthakkers in een boomstam een marmeren 

O.-L.-Vrouwebeeld aantroffen. De huidige neogotische kapel, ooit een druk 

bedevaartsoord, dateert uit 1885. De kapel staat op het hoogste punt van 

de Lendeleedse heuvelrug. Van hieruit heeft men een prachtig uitzicht over 

de wijde omgeving. Bij helder weer kan men tot 20 km ver zien, tot aan de 

Kluisberg aan de andere zijde van de Schelde. 

Het domein van de Bergkapel vormt een belangrijke schakel om binnen de 

gemeente een waardevol verbindingsgebied tussen de twee grootste open 

ruimtegebieden van Lendelede te creëren. Het herstel en de opwaardering 

van natuur en landschap kan een belangrijke stimulans betekenen voor de 

ontwikkeling van zachte recreatie in Lendelede.

DAG 

021 

Groen in de 

buurt is gezond 

Er zijn de voorbije jaren tientallen wetenschappelijke rapporten 

verschenen die aantonen dat bereikbaar groen een belangrijke impact 

heeft op de gezondheid en het psychisch en fysiek welbevinden van 

mensen. Een studie over de groene fietsgordel rond Brugge, becijferde het 

gezondheidsvoordeel bijvoorbeeld op 212 Euro per jaar per fietser. 

Uit recent onderzoek in Nederland blijkt dat mensen die tussen het groen 

wonen, zich niet alleen gezonder voelen, ze zijn ook gezonder. Met name 

angststoornissen en depressie, maar ook hoge bloeddruk, hartklachten, 

rug- en nekklachten, ademhalingsproblemen, darmstoornissen, migraine 

en duizeligheid doen zich minder vaak voor. Adviesbureau KPMG heeft 

in opdracht van het Nederlandse ministerie van Economische Zaken, 

Landbouw en Innovatie berekend dat de aanleg van meer groen in 

stedelijke gebieden een besparing kan opleveren van €65 miljoen op 

het budget voor de volksgezondheid, onder meer door een afname van 

overgewicht en obesitas en door een vermindering van het gebruik van 

antidepressiva en van ADHD-medicijnen. 

Meer groen kan er ook voor zorgen dat werknemers zich minder vaak 

ziek melden, wat een besparing van 328 miljoen oplevert. De kosten 

voor aanleg en onderhoud van dat extra groen zou in 5 à 12 jaar zijn 

terugverdiend. 

Naast een verband tussen de hoeveelheid groen en gezondheid, 

blijkt er ook een verband te zijn tussen de kwaliteit van straatgroen 

en parken en de gezondheid van stadsbewoners. In buurten waar 

een hoge kwantiteit wordt gecombineerd met een hoge kwaliteit 

van het groen is de gezondheidswinst het grootst. Hierbij gaat het 

zowel om inrichtingsaspecten zoals overzichtelijkheid en variatie als 

om onderhoudsaspecten zoals de afwezigheid van zwerfafval. Slecht 

onderhouden en verwaarloosd groen zou zelfs een negatief effect kunnen 

hebben op de gezondheid en het welbevinden.

022DAG 

De coupures 

van de Schelde 

Door het rechttrekken van de Schelde liggen in Avelgem talrijke 

afgesneden Scheldemeanders, coupures zoals ze hier worden genoemd. 

Het gaat om de oude Schelde-armen van Outrijve, Avelgem, Waterhoek, 

Waarmaarde en Kerkhove. Dit zijn in de loop der jaren unieke stukjes 

natuurgebied geworden, een ideale broedplaats voor vogels en een visrijk 

watergebied. De Coupure Deweer in de Meersstraat is een van de oudste 

en de mooiste meanders, met een bijzonder rijke fauna en flora. Onder 

meer de ijsvogel, de blauwborst en de rietzanger voelen er zich thuis. Hij is 

eigendom van Natuurpunt West-Vlaamse Scheldemeersen. Het domein en 

de aanpalende boomgaard zijn overdag vrij toegankelijk. 

De coupures aan de 

Ruggestraat en nabij 

restaurant de Prairie 

werden in het kader 

van een natuurinrichtingsproject 

recent samengevoegd 

tot één grote 

natuurzone. Er is een 

overstromingsgebied 

dat moet dienen 

als biotoop voor 

watervogels en streekgebonden vegetatie. Voor de vissers werden 

hengelplaatsen gemaakt aan de Kerkhovecoupure en bij de meander 

van Waarmaarde, en er is een ponton gelegd aan de Bekaertcoupure. In 

Waarmaarde is ook een vogelkijkwand opgetrokken en een wandelstrook 

aangelegd. 

Door het rechttrekken van de Schelde, die de grens tussen Vlaanderen en 

Wallonië vormt, liggen er ook enkele Vlaamse eilandjes in Henegouwen 

en enkele Waalse eilandjes in Vlaanderen. Zoals aan het pompgebouw in 

Bossuit.

DAG 

023 

Ontspannen 

in de Gavers 

De Gavers te Harelbeke-Deerlijk vormt met zijn 184 ha 

het grootste groendomein en eigenlijk het enige grootschalige 

recreatiedomein van onze regio. Het grillig gevormde Gavermeer (53ha) 

ontstond in de jaren zestig als zandwinningput. Door bebossingen, 

natuurontwikkelingsprojecten en recreatieve uitbouw ontstond een 

gevarieerd geheel waarin natuurbehoud en bosbouw harmonisch 

samengaan met actieve watersporten als zeilen, surfen, duiken en 

zwemmen. Het landschap van de vroegere Gavermeersen, oude 

populierenbossen, jonge bosmassieven, open ruimtes en ligweiden biedt 

ruime mogelijkheden voor wandelaar en jogger. Rond het domein werd 

daarenboven een ruiterpad en een fietsroute voorzien. Diverse gedeelten 

van het domein zijn als natuurreservaat in beheer. De graslanden van 

het reservaat bezitten een grote plantenrijkdom. In mei-juni worden de 

vochtige gedeelten door duizenden bloeiende orchideeën, hoofdzakelijk 

rietorchissen, opgevrolijkt. Daarnaast vinden we de aardbeiklaver, de 

moerasrolklaver en de koekoeksbloem. Ook de prachtige parnassia is van 

de partij. De kalkhoudende zandbodems, die wat hoger liggen, vertonen 

een ijlere begroeiing. Voornamelijk tijdens de winter vormt de vijver een 

unieke biotoop voor overwinterende watervogels; vanuit de observatiehut 

kan men ze ongestoord observeren. Het verschijnen van de Fuut eind de 

jaren 60 op de plas, toen nog een zeldzame soort, illustreerde de potenties 

voor dit gebied. Reeds 274 soorten vogels werden er waargenomen. 

• www.west-vlaanderen.be/genieten/sport/accommodaties/gavers/Pages/ 

default.aspx 

• www.gavers.be/ 

• http://natuurpuntgaverstreke.skynetblogs.be/

024DAG 

Banhoutbos 

wordt ankerplaats 

Tussen Transfo en Knokkebrug in Zwevegem wordt het uitzicht 

op de omgeving van het kanaal Bossuit-Kortrijk sterk bepaald door een 

beboste heuvel, het Banhoutbos. Dat zou één van de oudste bosrelicten 

van West-Vlaanderen zijn. Het is een overblijfsel van het uitgestrekte 

Methela-woud tussen de alluviale vlakte van de Leie en de Schelde 

dat eigendom was van de Gentse Sint-Pietersabdij. De naam is een 

verbastering van ‘Bannelingenbos’, verwijzend naar houtdieven en stropers, 

die werden opgesloten in de boswachterswoning. 

Tijdens het Oostenrijks 

bewind in de 18e eeuw werd 

het bos grotendeels gerooid 

en werden vooral beuken 

aangeplant. Bij de bouw van 

het kasteel in de 19e eeuw 

werd het bos omgevormd 

tot een kasteelpark met 

gazons, rechte buitendreven 

en lusvormige wandelpaden. 

Tijdens de Eerste 

Wereldoorlog werd het bos 

bijna volledig leeggekapt door de Duitse bezetter, die het hout nodig had 

aan het front rond Ieper. Het huidige bos dateert dus grotendeels uit het 

begin van de 20ste eeuw. Bij het koetshuis ligt nog een deels ommuurde 

moestuin met muurserre en een duiventoren met groentenkelder. 

Het domein dat eigendom is van de familie de Beauffort is niet 

toegankelijk. Momenteel loopt een procedure om het Banhoutbos te 

erkennen als ‘ankerplaats’, dat is een waardevol landschap met een geheel 

van landschappelijke en bouwkundige erfgoedelementen.

DAG 

025 

Zwaluwen in nesten 

Als we het over de lente hebben, denken we ook bijna 

automatisch aan de eerste zwaluw. Die arriveerden begin maart, maar 

de meeste mensen zien de eerste zwaluw pas half april. Het gaat echter 

niet goed met onze zwaluwen. De boerenzwaluw ging er in Vlaanderen de 

laatste 30 jaar met ongeveer tachtig procent op achteruit, de huiszwaluw 

met zowat zeventig procent. Dat heeft waarschijnlijk te maken met het 

verdwijnen van nestgelegenheid. 

Huiszwaluwen verzamelen modder © Vildaphoto – Yves Adams 

Boerenzwaluwen maken hun nest meestal in stallen en andere plaatsen 

met vee. Ze hebben behoefte aan stallen die voortdurend toegankelijk zijn 

en waar voldoende insecten zitten. Hoe minder veeboeren, hoe minder 

boerenzwaluwen. Bovendien zijn stallen om hygiënische redenen steeds 

beter afgesloten en zijn er veel minder insecten te vinden. Ook het gebruik 

van insecticiden, speelt wellicht een rol in hun achteruitgang.

Een huiszwaluw bouwt zijn nest tegen gebouwen en bruggen. In West- 

Vlaanderen – en dat verschilt van provincie tot provincie - maken ze vaak 

gebruik van allerlei voetsteuntjes zoals een uitstekende steen van waarop 

ze het nest beginnen te bouwen. Ook worden vaak afhellende dakranden 

gebruikt. Voor de huiszwaluw mogen dakgoten niet te glad zijn en moet 

er in de buurt modder, met voldoende bindingskracht, beschikbaar zijn. 

Bovendien leven ze in kolonies en zijn ze zeer honkvast. Ze keren elk jaar 

terug naar hun oude nest. Als dat bij renovatie- of schilderwerken wordt 

opgeruimd, keren ze vaak niet meer terug. En als ze dan toch een nieuw 

nest bouwen, verliezen ze daarbij zoveel energie en tijd dat ze vaak maar 

één in plaats van drie broedsel meer maken. Het is dus van groot belang 

dat de vogels voldoende, geschikte modder vinden vlakbij de nestplaats, 

waarmee ze stevige, duurzame nesten kunnen bouwen. Kunstnesten 

kunnen dezelfde functie vervullen. 

Als we kunstnesten aanbrengen, stallen en schuren toegankelijk houden en 

modderpoelen aanleggen, kunnen we het tij doen keren. Om de gevederde 

luchtacrobaten een handje te helpen zal de Provincie West-Vlaanderen 

in het kader van het Europese BiPS-programma (Biodiversiteit in de 

Stadsrand, www.bipsweb.eu) samen met een tiental gemeenten in Zuid- 

West-Vlaanderen 100 nestbakken voor gierzwaluw en 100 kunstnesten 

voor huiszwaluw ophangen. Binnenkort verschijnt de BiPS-brochure 

“Gezocht – luchtacrobaten” met info en weetjes over de verschillende 

zwaluwsoorten en met tips om zelf aan de slag te gaan om de zwaluwen 

een betere toekomst te geven. Sommige gemeenten geven subsidies voor 

het in stand houden van zwaluwnesten of het plaatsen van kunstnesten. 

Meer info: leander.depypere@west-vlaanderen.be of www.bipsweb.eu

DAG 

Grensoverschrijdend 

026 

landschapspark 

Leievallei 

De Leievallei tussen Wervik en Kortrijk vormt één der grootste 

open ruimtes in Zuid-West-Vlaanderen. Op de Ferrariskaarten van 

1770 was de Leievallei vanaf de Franse grens tot Kortrijk ingekleurd als 

moerassig weiland over een breedte van 250 à 500 m. De buitenkant was 

afgezet met bomenrijen en hagen. Eenmaal aangekomen in Vlaanderen 

maakte de Leie enkele meanders en voorzag ze de vochtige weiden 

van water. Oude wilgen en elzen vormden een landelijke erehaag. De 

ondoordringbare klei van de vlakte hield het water tegen. Tot het midden 

van de 20ste eeuw zag de Leievallei er uit als een weids open landschap 

met verspreide wilgen, de rivier kronkelde tussen de Leiemeersen 

die ‘s winters regelmatig overstroomden. Een rijke flora en fauna 

kleurde de vallei: brede oevervegetatie, watervogels, weidevogels... De 

riviervallei heeft veel landschappelijke en natuurwaarde verloren door de 

rechttrekking, industrialisering en intensieve landbouw. 

Maar er is beterschap op komst. 

De komende jaren start een indrukwekkend project: de Leie wordt 

verdiept in het kader van een Europees project voor containertransport

(het “Seine-Scheldeproject”). Tegelijk start het project Rivierherstel, 

waarbij in de komende jaren honderden hectaren in de vallei opnieuw 

een natuurfunctie moeten krijgen: drassige weilanden, rietkragen, 

plassen en natuurvriendelijke oevers, moeten de natuur alle kansen 

geven en de mogelijkheden voor zachte recreatie vergroten. Als kader 

voor dit herstelplan werd in opdracht van Waterwegen en Zeekanaal 

een ecologische gebiedsvisie opgemaakt met een streefbeeld voor 

natuurontwikkeling. Aanpassingen aan meanders (opnieuw opengraven, 

aankoppelen) en het aanbrengen van een alternatieve oeververdediging 

langs de gekanaliseerde Leie moeten ervoor zorgen dat er aansluitend 

op de vaarweg meer ruimte komt voor natuur. De grootste potenties 

voor ontwikkeling van natte natuur situeren zich op de valleigronden. 

Om natuurontwikkeling op de valleigronden te realiseren dient ook het 

drainagesysteem van deze valleigronden herbekeken en aangepast te 

worden. Als streefdoel wordt de ontwikkeling van 500 ha watergebonden 

terrestrische natuur vooropgesteld. De inrichtingsprojecten lopen van 2009 

tot 2027. 

Momenteel loopt ook het Europese Interregproject Corrid’or dat de 

Leievallei tussen Armentières en Kortrijk als een grensoverschrijdend 

landschapspark, als speerpunt van het grensoverschrijdend blauw en 

groen netwerk, op de kaart wil zetten. Partners zijn Lille Métropole 

Communauté Urbaine, Komen/Comines, het Agentschap voor Natuur 

en Bos, Wervik, Menen, Wevelgem, Kortrijk, Intercommunale Leiedal, 

MIROM Menen en de provincie West-Vlaanderen. Corrid’Or moet van 

de Leievallei een waardevolle omgeving maken waar landschappelijke 

kwaliteit, natuurontwikkeling en recreatie hand in hand gaan. Vertrekkend 

vanuit de bestaande initiatieven aan beide kanten van de grens gaan de 

projectpartners na hoe dit landschapspark kan worden uitgebouwd. Hoe 

bewoners, eigenaars, landbouwers en het middenveld hieraan kunnen 

meewerken en welke instrumenten hiervoor kunnen worden ingezet. Tegen 

april 2014 zou het project afgerond moeten zijn. 

Meer lezen 

• Ecologische gebiedsvisie: www.inbo.be/content/page.asp?pid=BEL_VLA_ 

VIS_GEB_GKL_EcologischeGebiedsvisie 

• Corrid’Or 

www.interreg-fwvl.eu/nl/projet-detail.php?projectId=192

DAG 

027 

De Bergelen 

in Wevelgem 

Het provinciedomein Bergelen (57ha) te Wevelgem is gegroeid 

rond de Bergelenput, een zandwinningsput van 10 ha. Het zand werd 

gebruikt voor de aanleg van de autoweg E 403 (A17) begin jaren 

‘70. De gemeente kocht deze put met omliggende gronden aan in de 

periode 1989-1995. Verschillende plantacties en tal van beheerswerken 

(herprofileren oever, aanleg plasberm, bouwen observatiehut en -wanden, 

aanleg wandelpaden, aanleg vleermuiskelder, graven poeltjes,...) werden 

uitgevoerd door het gemeentebestuur en de Provincie West-Vlaanderen in 

© Vildaphoto 

samenwerking met Natuurpunt. Ondertussen is het gebied geëvolueerd 

tot een vijver met een mooie rietkraag. Dit soort biotoop is vrij zeldzaam 

in West-Vlaanderen. In 1996 werd de historische Bulskamphoeve en 29 ha 

landbouwgrond eromheen aangekocht door de Provincie en werden grote 

delen van het nieuw aangekochte gebied bebost. In 1999 sloot de Provincie

een erfpacht af met de gemeente voor het beheer van de Bergelenput 

en omgeving. Zo ontstond het provinciedomein Bergelen waarvan de 

oppervlakte momenteel 47 ha bedraagt. Langs en door het domein loopt 

de Heulebeek, die daar nog een grotendeels natuurlijke loop heeft. 

Het domein biedt een gevarieerd landschap waar diverse gebruikers 

aan hun trekken komen. Alle wegen zijn toegankelijk voor wandelaars. 

Voor andersvalide mensen werd een speciale verbindingsweg aangelegd 

tussen de Bergelenput en de domeinhoeve. Het fietsroutenetwerk 

heeft een doorsteek door Bergelen en de Zilveren Spoor ruiterpad 

route doorkruist eveneens het domein. Een deel van de vijver is voor 

hengelaars gereserveerd. Voor de vogelspotters is er een observatiehut 

en twee wanden. Een bosgedeelte tegen de Hoeve wordt momenteel als 

speelbos ingericht. In 2014 wordt naast de gerestaureerde hoeve ook een 

kleuterspeelplaats aangelegd rond het thema van de boerderij. 

Het jonge bos vormt de ideale plaats voor allerlei zangvogels. Terwijl de 

Heulebeek en de Bergelenput een paradijs zijn voor allerlei oever- en 

watervogels, zoals de fuut, de aalscholver, de tafel- en kuifeend, de kleine 

karekiet en de ijsvogel. De zeldzame oeverzwaluw broedt er in de steile 

vijveroevers. 

Naar aanleiding van het feestjaar ‘50 jaar provinciedomeinen’ organiseren 

de Gezinsbond, VELT, Natuurpunt, de gemeente Wevelgem en de Provincie 

West-Vlaanderen op 30 juni een gezinsdag in het provinciedomein 

Bergelen. Tussen 13h30 en 18h is iedereen welkom aan NEC De Rand 

(Rijksweg in Gullegem). 

www.west-vlaanderen.be/kwaliteit/domeinen/Bergelen/Pages/default. 

aspxwww.natuurpuntwevelgem-menen.be/pagina9.html

DAG 

028 

De juiste boom 

op de juiste plaats 

De Vlaamse overheid stimuleert de gemeenten om een 

gemeentelijk bomenplan op te stellen. Op die manier wordt op een 

doeltreffende en op termijn ook duurzame en financieel verantwoorde 

manier, omgegaan met stadsen straatbomen. Zes gemeenten uit de regio 

Kortrijk (Harelbeke, Kuurne, Waregem, Wervik, Wevelgem en Zwevegem) 

hebben samen met de intercommunale Leiedal in de loop van 2011-12 

een intergemeentelijk bomenbeleidsplan opgemaakt. Hoofdbedoeling van 

een dergelijk bomenbeleidsplan is op een doeltreffender en op termijn 

ook duurzamer en financieel verantwoorde manier om te gaan met stadsen 

straatbomen in de verstedelijkte woonomgeving maar ook in het 

landschappelijke buitengebied. 

Met dit bomenbeleidsplan willen de gemeenten meer ruimte creëren voor 

bomen in straten en op pleinen, richtlijnen formuleren om het bestaande 

bomenbestand beter te beschermen en de kwaliteit van het bomenbestand

op peil houden, verbeteren en uitbreiden. 

De gemiddelde leeftijd van straatbomen schommelt tussen 15 en 25 

jaar. Dit moet beter kunnen. Eén boom die de kans krijgt om 100 jaar te 

worden, heeft op termijn veel meer impact op het straatbeeld en is ook 

ecologisch (wat natuur- en milieuwaarde betreft) veel waardevoller dan vijf 

bomen die na 20-25 jaar moeten verdwijnen. We hebben dan ook liever 

tien goed ontwikkelde bomen dan twintig bomen die een kwijnend bestaan 

lijden. 

• Waar de omgevingsrandvoorwaarden het toelaten wordt het aanplanten 

van bomen als regel aangenomen. 

• Bij de heraanleg van straten en pleinen moet elke mogelijkheid 

worden benut om bomen toe te voegen, mits aan de noodzakelijke 

kwaliteitscriteria kan worden voldaan. 

• De boomkeuze wordt altijd afgestemd op de beschikbare boven- en 

ondergrondse ruimte. De omstandigheden voor de bomen worden zo 

optimaal mogelijk gemaakt door technische eisen en randvoorwaarden 

te respecteren. Op plaatsen waar onvoldoende ruimte is, worden geen 

bomen aangeplant. 

• Het beoogde bomenbestand bestaat voornamelijk uit duurzame bomen 

met een tijdshorizon van 60-100 jaar. Indien onvoldoende onder- en/of 

bovengrondse ruimte aanwezig is of kan gerealiseerd worden, heeft het 

geen zin om (duurzame) bomen aan te planten. Indien op die plaatsen 

toch bomen gewenst zijn, kan geopteerd worden voor bomen met een 

snellere vervangingscyclus: de ‘korte-omloopbomen’. De boomkeuze 

en de groeiplaatsvoorziening worden dan afgestemd op een minimale 

levensduur van 20-30 jaar.

DAG 

029 

Sporen van de 

Gallo-Romeinen 

Het Kooigembos (5 ha) in Kooigem (Kortrijk) vormt samen met 

het Grandvalbos (8 ha) in Sint–Denijs (Zwevegem) één bosrelict van 

ongeveer 13 ha. De heuvel in Kooigem maakt deel uit van de heuvelkam 

tussen de Schelde- en Leievallei. De beboste heuvel van Kooigembos is 

ongeveer 52 m hoog en had een strategische positie in de Scheldevallei. 

Tijdens archeologische opgravingen werden sporen van een nederzetting 

uit de IJzertijd en uit de Gallo-Romeinse periode gevonden. De oudste 

prehistorische vondsten worden gedaan ten oosten van het Kooigembos 

en zouden dateren uit het Epipaleolithicum (circa 11.500 - 8.000 voor 

Christus). De meeste sporen van menselijke bedrijvigheid en van 

nederzettingen gaan in Kooigem en in de onmiddellijke omgeving van 

Spiere terug tot het Neolithicum (circa 4.000 - 1.800 voor Christus). 

Ter hoogte van het Kooigembos werd een typisch Keltisch oppidum, een 

versterkte vesting, teruggevonden. Dit Keltische heuvelfort domineerde de 

Schelde- en Leievallei. Na de komst van de Romeinen (midden 1ste eeuw 

voor Christus) wordt het gebied van de Menapii ingelijfd bij het Romeinse 

Rijk. De heuvel te Kooigem werd waarschijnlijk een Romeins marskamp. 

De heirweg van Kortrijk naar Doornik heeft te Kooigem een Romeins 

diverticulum of een zijweg die leidde naar een Romeinse nederzetting aan 

de Tontekapel.

De twee bossen en de onmiddellijke omgeving vormen sinds 1982 een 

beschermd landschap. In 1991 werd ongeveer 3 ha van het Grandvalbos 

aangekocht door de Vlaamse Gemeenschap. Het is een overblijfsel van 

wat ooit een uitgestrekt bosgebied was tussen Kortrijk en de Vlaamse 

Ardennen. Langs het bos ligt een verharde weg van waaruit u een mooi 

uitzicht hebt op het omliggende landschap. Alhoewel het bos in principe 

niet toegankelijk is voor het publiek, heeft de Dienst Bos en Groen van 

de Vlaamse Gemeenschap een wandelpad vrijgemaakt dat dwars door 

het bos de verharde weg met de Koutermanstraat verbindt. Het is een 

eiken-haagbeukenbos met een zeer gevarieerd bomenbestand en een 

aantrekkelijke onderbegroeiing van onder meer wilde hyacint. Het bovenste 

gedeelte van het bos wordt getypeerd als zuur eiken-beukenbos. 

De bosstrook aan de rand van Kooigembos, langs de weg van Kooigem 

naar Sint Denijs, is eigendom van Natuurpunt en is niet toegankelijk. Hier 

groeien heel wat planten die typisch zijn voor oude bossen: Bosanemoon, 

Gele dovenetel, Gevlekte aronskelk, Salomonszegel, Brede stekelvaren, 

Kleine Maagdenpalm ... De bosstrook is sterk hellend en grenst aan de 

bovenzijde aan een akker, maar is verbonden met het Kooigembos.

DAG 

030 

Het meersenrelict 

van Laag Vlaanderen 

De Leiemeersen in Laag-Vlaanderen of ‘Basflander’ zijn 

een restant van het vochtige meersenlandschap dat hier eeuwen 

geleden ontstond en dat werd in stand gehouden met kleinschalige 

landbouwactiviteiten. Door de rechttrekking van de Leie verkleinde het 

meersengebied drastisch en werd de arm van Bousbecque afgesneden 

waardoor een eiland tussen oude en nieuwe Leie ontstond, dat gebruikt 

werd als baggerslibstort. 

Deze meersen situeren zich in hoofdzaak tussen de industriezone aan de 

Pontstraat in Wervik tot de grens met Menen. Het is een vlak gebied dat 

nauwelijks enkele meters boven de zeespiegel uitstijgt met overwegend 

soortenrijke hooi- en weilanden afgewisseld met oude knotwilgen, elzen, 

populieren, restanten van meidoornhagen en bosjes van Wilg en Populier,

en waardevolle sloot- en oevervegetaties. Er overwinteren en broeden ook 

heel veel vogels, waaronder de veldleeuwerik. Tot in de jaren ’50 kwam 

de otter hier nog voor. De Vlaamse overheid erkende een deel van Laag- 

Vlaanderen in het GRUP Leie-Vallei als natuurgebied (41,3 ha). De Vlaamse 

Landmaatschappij (VLM) en de stad Wervik ondersteunen het beheer van 

dit gebied via beheersovereenkomsten met plaatselijke landbouwers waarin 

niet bemesten, niet sproeien en later maaien de belangrijkste elementen 

zijn. Natuurpunt Gewerveld kon in dit meersengebied een perceel 

aankopen. Om het natuurherstel in deze natte weide te herstellen, werd 

een miniatuuroverstromingsgebied gecreëerd. 

De belangrijkste uitdaging voor de toekomst is het Seine-Schelde 

project. Daarbij moet de Leie verdiept worden om de passage van 

een tonnenmaat van 4.500 ton mogelijk te maken met ‘rivierherstel’ 

als compensatiemaatregel. Op het programma staan o.a. de realisatie 

van natuurlijke oevers en vernatting van meersgebieden zoals Laag- 

Vlaanderen. De Vlaamse Landmaatschappij heeft zopas opdracht gekregen 

om een herinrichtingsontwerp op te maken. 

Via de Laag-Vlaanderenroute, een korte luswandeling langs de Leie met 

start op het einde van de Bootweg, kunt u kennismaken met dit gebied. 

De wandelroute is niet bewegwijzerd maar educatieve borden langs het 

wandelpad voorzien u van info. Dit stukje laaggelegen Vlaanderen doet u 

mijmeren over hoe het was en hoe het ooit zou kunnen zijn...

DAG 

031 

voor een prikje 

Een poel of boomgaard 

Een gierzwaluw boven uw dak, een leeuwerik boven 

de akker, een eik in de tuin, fluitekruid in de berm… Het lijstje van 

spontane natuur in onze dagelijkse werken leefomgeving is eindeloos. 

Natuur speelt zich dus zeker niet enkel af in natuurreservaten. 

Hebt u ergens een lap grond die vochtig genoeg is om er een poel aan te 

leggen? Of hebt u een ‘verloren’ stukje grond in ecologisch kansrijk gebied 

waarop u graag een boomgaard zou zien? De Provincie West-Vlaanderen 

wil de landschapswaarde en de aanplant van boomgaarden en houtkanten 

en de aanleg van natuurlijke poelen in ecologisch kansrijke gebieden 

stimuleren. In het kader van het Europese BiPS-project (Biodiversiteit in 

de Stadsrand, www.bipsweb.eu), biedt de Provincie daarom naast advies 

ook gratis plantgoed (boomgaard) en gratis graafwerken (poel) aan. Op uw 

vraag brengen we een terreinbezoek, waarbij samen wordt bekeken of het 

terrein geschikt is voor de aanleg van een natuurrijke poel of boomgaard. 

Indien dit het geval is, wordt in nauw overleg een ontwerp voor de poel 

/ boomgaard opgemaakt en wordt (voor een poel) een aanvraag voor 

stedenbouwkundige vergunning ingediend. Als de poel vergund is, verzorgt 

het provinciebestuur de aanleg. Als eigenaar sta je na de aanlegwerken 

zelf in voor het onderhoud van de poel. Voor boomgaarden wordt het 

plantmateriaal geleverd, maar de aanplant dien je zelf te organiseren. 

Verder volg je zowel voor een poel als voor een boomgaard de richtlijnen 

die worden vastgelegd in een overeenkomst. En de natuur … die doet de 

rest! 

Voor landbouwers biedt de Provincie West-Vlaanderen gratis zowel 

planopmaak als planuitvoer aan voor een landschapsbedrijfsplan, hetzij een 

combinatie van hagen, houtkanten, solitaire bomen, boomgaard en/of poel. 

Dergelijke Kleine landschapselementen kunnen veel betekenen voor 

natuur in onze dagelijkse omgeving. Een poel is een ideale biotoop voor 

diverse soorten amfibieën en waterplanten. Boomgaarden hebben naast 

culinaire, visuele en cultuurhistorische troeven heel wat te bieden voor 

tal van dieren. Insecten en vogels snoepen van de bloesems of het fruit 

en allerhande zoogdieren waaronder de eikelmuis - of in de volksmond 

slaperke of fruitdiefje - komen er graag op bezoek. 

www.bipsweb.eu

DAG 

032 

Voor vroege vogels 

Vogels kijken en De Gavers zijn sedert het ontstaan van het 

gebied nauw met elkaar verbonden. Het verschijnen van de Fuut eind 

de jaren 60 op de plas, toen nog een zeldzame soort, illustreerde de 

potenties voor dit gebied. In het gebied werden reeds 274 soorten vogels 

waargenomen. De wintermaanden staan garant voor veel watervogels. 

Vooral veel duikeenden zoals Tafeleend en Kuifeend, overwinteren 

op de plas, samen met honderden Meerkoeten. Ook Fuut en Dodaars 

overwinteren er in mooie aantallen, samen met enkele Geoorde Futen. 

En verder Grondeleenden, Wintertaling, Krakeend en Smient. Daartussen 

enkele Brilduikers en sporadisch een Grote Zaagbek of een Nonnetje. De 

laatste jaren overwinteren steeds meer Roerdompen. Buizerd en Sperwer 

zijn dagelijks waarneembaar, Slechtvalk jaagt regelmatig in het gebied. In 

het domein foerageren Sijs, Vink, Kneu, verschillende mezensoorten, ... In 

de rietkragen slapen Rietgorzen en Waterpiepers. 

De zomers zijn rustiger op ornithologisch vlak. Dodaars en Fuut broeden 

hier. In het verste Reigerbos situeert zich een kolonie van ongeveer 

80 koppels Blauwe Reigers. Sperwer, Buizerd en Boomvalk zijn trouwe 

broedvogels, net zoals een resem kleine zangertjes. Naast Steenuil 

en Ransuil is ook de Bosuil hier broedvogel geworden. Dé ster van het 

reservaat is uiteraard de Woudaap, die hier sedert jaren broedt. Ook de 

IJsvogel is er trouw te gast. 

Het voorjaar is hét moment om rond de plas de eerste zwaluwtjes, 

sterntjes en steltlopers te zien. Ook Bruine Kiekendief, Visarend en Zwarte 

Wouw zijn vaak en regelmatig ter plekke. En verder zeldzame doortrekkers 

en dwaalgasten zoals Kuifaalscholver, Ralreiger, Zwarte Ibis, Kleine 

Topper, Roodpootvalk, Klein Waterhoen, Vorkstaartplevier, Poelruiter,Kleine 

Burgemeester, Lachstern, Alpengierzwaluw, Bijeneter, Roodstuitzwaluw; 

Bladkoning, Waterrietzanger, … 

www.west-vlaanderen.be/gavers

033DAG 

De Heerlijke 

Heulebeek 

De Heulebeekvallei vormt één van de belangrijkste groene 

structuren in het noordelijk deel van de regio Kortrijk. De Heulebeek 

was oorspronkelijk een arm van de erg brede Leie. Het is samen met 

de Gaverbeek de grootse beek in Zuid-West-Vlaanderen. Ze ontspringt 

tussen Zonnebeke en 

Passendale en mondt 

20 km verder uit in de 

Leie in Kuurne. 

De intercommunale 

Leiedal heeft in 

samenwerking met 

de Provincie West- 

Vlaanderen, het 

Vlaamse Gewest en de 

gemeenten Wevelgem, 

Kortrijk en Kuurne 

enkele jaren geleden een gebiedsvisie gemaakt voor de Heulebeekvallei die 

de voorbije jaren stap voor stap wordt uitgevoerd. Dit intergemeentelijk 

project rond de ‘Heerlijke Heulebeek’ heeft als doel om een meer groene, 

kwaliteitsvolle woon- en leefomgeving te creëren in het verstedelijkte 

gebied van Moorsele, Gullegem, Heule, Heule-Watermolen tot Kuurne. Bij 

het project worden verschillende sleutelkwesties tegelijkertijd aangepakt: 

waterberging, waterkwaliteit, natuur en landschap, cultureel erfgoed 

en gemeenschapsvoorzieningen, recreatieve fietsen wandelroutes, 

woonprojecten nabij de Heulebeek, enz. In de bebouwde kernen zal de 

Heulebeek vooral als drager van een groene, toegankelijke ruimte fungeren 

(parkfunctie); terwijl in de open ruimte de komvallei van de Heulebeek 

vooral als een groen-ecologische ruimte (natuurfunctie) moet worden vorm 

gegeven. 

www.groenesporen.be 

www.heulebeek.be

DAG 

034 

De zwarte moerbei van 

Valerius De Saedeleer 

Bij het ‘Huis 

Ten Berge’ op 

de Meuleberg in 

Tiegem staat een 

schilderachtige 

zwarte moerbei die 

enkele jaren geleden 

als monument werd 

beschermd. Het 

huis ligt bovenop 

de heuvelkam van 

waaruit men een 

prachtig uitzicht heeft 

op de Scheldevallei, 

de Leievallei en het golvende landschap van de Vlaamse Ardennen. Het 

huis werd gebouwd door de bekende schilder Valerius De Saedeleer (1867- 

1941) die hier van 1908 tot 1914 woonde. Tiegem was in die tijd een 

belangrijke kunstenaarskolonie, enigszins vergelijkbaar met Sint-Martens- 

Latem. 

De zwarte moerbei (Morus nigra) is een schilderachtige boom die veel meer 

aandacht verdient in parken en tuinen. Omdat een Zwarte moerbei er al 

na een jaar of tien oud en doorgroefd uitziet, kan de boom goed worden 

gebruikt om nieuwe tuinen snel een doorleefd tintje te geven. 

Hij werd in de zestiende en zeventiende eeuw dikwijls aangeplant in 

klooster- en kasteeltuinen, later ook rond boerderijen en pastoriën. Hij 

werd vooral gekweekt omwille van de lekkere vruchtjes. Het blad werd 

vroeger, net als dat van de witte moerbei, ook gebruikt voor de zijderups, 

maar het levert een mineure zijdekwaliteit op. 

Ook in Kortrijk, in de tuin van het Baggaertshof en in een tuin aan de 

Erasmuslaan, staan prachtige Zwarte Moerbeien. Ook die laatste is 

beschermd als monument. 

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/81672

035DAG 

Een stadsboerderij 

in Kortrijk 

‘Stadsboerderij Kortrijk’ is een project van enkele 

enthousiastelingen die landbouw en stad opnieuw dichter bij elkaar willen 

brengen. De coöperatieve boerderij wil vanaf 2014 groenten verbouwen op 

2 ha en deze toeleveren aan Kortrijkse gezinnen, scholen en organisaties, 

allen mede-eigenaar van het project. 

“We willen een echte boerderij uitbouwen aan de rand van de stad, om 

zo de landbouw letterlijk dichter bij de stad te brengen.”, stelt Vanya 

Verschoore van Sinergiek. “Daarnaast willen we de stad dichter bij de 

landbouw brengen door andere functies aan te bieden op de boerderij: we 

denken bijvoorbeeld aan een winkel, een soepbar en kinderopvang. Ten 

slotte kan er ook vergader- en ontmoetingsruimte aangeboden worden 

voor bedrijven en organisaties in de buurt.” 

Wilt u bij dit project betrokken worden? Wilt u groenten afnemen van de 

stadsboerderij? Neem dan contact op met Vanya via vanya.verschoore@ 

sinergiek.be. U kan het project ook volgen op de Facebookpagina van de 

Stadsboerderij Kortrijk. 

www.facebook.com/stadsboerderijkortrijk

DAG 

036 

Relict van de 

laatste IJstijd 

Na de rechttrekking van de Leie ontstonden her en der afgesloten 

meanders. Eén van die Leiearmen tussen de brug van Bissegem en de A17 

in Marke werd de voorbije jaren met de omliggende gronden omgevormd 

tot een natuurgebied. Het bestaat uit verschillende deelgebieden: 

struweel, weiland, de spoorwegberm, een ruigte en de Leiemeander ‘t 

Schrijverke. Dit natuurgebied van 6,75 ha is in het dichtbewoonde Zuid- 

West-Vlaanderen een nog relatief ongeschonden stuk valleigebied. Met 

zijn glooiende weiden en een verval van 15 meter op een kleine 200 meter 

tussen de spoorweg en de Leie, is dit een relict van de laatste ijstijd. Dit 

blijkt duidelijk uit de vele fossielen die in een nabij gelegen kleiput te 

vinden zijn. 

In het inrichtingsplan Leiekant Marke-Bissegem worden voorstellen 

geformuleerd voor de oude Leiemeanders, de ‘toegangspoort’ aan de 

Leiestraat, de bestaande weilanden, het microreliëf, de paden, het 

bestaande struweel en de spoorwegberm. Binnen het Europese Corrid’Or 

project worden in een eerste fase een aantal analyses uitgevoerd alvorens 

tot inrichtingen over te gaan. Aangezien het gebied beheerd wordt door 

Natuurpunt-vrijwilligers, is dit het uitgelezen gebied om aan inrichting en 

beheer te doen in een publiek-private samenwerking. Leiekant-Marke wordt 

dan ook beschouwd als een testgebied voor de beschikbare instrumenten 

voor inrichting en beheer in een publiek-private samenwerking (Stad 

Kortrijk, provincie West-Vlaanderen en Natuurpunt). Ook wordt er frequent 

afgestemd met de waterwegbeheerder Waterwegen en Zeekanaal (W&Z). 

Bedoeling is om van Leiekant-Marke de eerste onthaalpoort van het 

landschapspark Leievallei te maken. 

Het gebied is vrij toegankelijk en is bereikbaar via de Leieweg in Marke. 

Het Prikkelpad doorkruist het hele gebied.

037DAG 

‘De heerlyckheede 

van het Mortansche’ 

Het Montagnebos in Sint-Denijs (Zwevegem) is een van de eerste 

voorbeelden in ons land van een geslaagde bebossing van landbouwgrond. 

De naam is afgeleid van ‘de heerlyckheede van het Mortansche’, het 18deeeuwse 

landgoed van het Onze-Lieve-Vrouwhospitaal van Kortrijk. In de 

jaren ’70 besloot de eigenaar, het OCMW van Kortrijk, om het 13ha grote 

gebied te bebossen. Er werden meer dan 25.000 loofbomen aangeplant. 

Ongeveer midden het bos is er een speel en ligweide. Sinds 1993 is het 

Agentschap voor Natuur en Bos verantwoordelijk voor het beheer. 

Er is een rijke variatie aan bomen te vinden, zoals es, wilg, gewone 

esdoorn, zwarte els, winterlinde, zomereik en Amerikaanse eik, populier, 

beuk, Robinia en tamme kastanje. Geleidelijk aan veroveren allerlei 

bosplanten het bos en ook heel wat dieren hebben hun weg naar het 

nieuwe bos gevonden, zoals vos, bunzing, hermelijn, wezel en sinds kort 

ook reeën. Zelfs een aantal bedreigde broedvogels zoals wielewaal en 

zomertortel hebben hier een nieuwe thuis gevonden. Ook bosuil, ransuil, 

torenvalk en sperwer brengen hier hun kroost groot. 

www.natuurenbos.be/nl-BE/Domeinen/West-Vlaanderen/Mortagnebos.aspx

DAG 

038 

De moerascypressen 

van Heulepark 

In het kasteelpark van Heule staan drie monumentale 

moerascypressen. Ze doen hun naam alle eer aan, want het park staat 

geregeld onder water. Maar er is beterschap op komst. 

De Moerascypres, Taxodium distichum, is een naaldboom die afkomstig 

is uit het Zuidoosten van de Verenigde Staten. Hat is een prachtige boom 

met een strakke kegelvorm die tot 30 m hoog kan worden. Het is om 

meerdere redenen een merkwaardige boom. Zo verliest hij bijvoorbeeld 

in de winter zijn naalden. 

Vroeg in het voorjaar loopt de 

boom lichtgroen uit om in de 

herfst oranje tot vlammend 

rood te verkleuren. Een 

andere eigenaardigheid zijn 

de kniewortels die tot een 

meter uit de grond kunnen 

steken en waarmee de boom 

zuurstof ophaalt wanneer hij 

met zijn voeten in het water 

staat. Dat is soms nodig in het 

park van Heule dat regelmatig 

overstroomt als de Heulebeek, 

die dwars door het park loopt, 

buiten haar oevers treedt. Het 

park werd namelijk aangelegd 

in de voormalige winterbedding 

van de Heulebeek die werd omgevormd tot een centrale vijver. Er was zelfs 

een soort overloopsluis om bij hoge debieten de beek te ontlasten in de 

parkvijver. Maar dat kan niet beletten dat de Heulebeek soms buiten haar 

oevers treedt.

Het park in Heule was ooit de tuin van het ‘kasteel’ van Heule. In 1874 

bouwde notaris Lagae hier een landhuis. De rijke familie Goethals, die ook 

het Heulebos bezat, kocht de eigendom in 1882. Zij lieten de tuin (3 ha) 

inrichten als park volgens de plannen van een Parijse architect. Achteraan 

het kasteel kreeg de tuin het uitzicht van een Engels landschapspark. De 

groep moerascypressen bij de vijver dateren waarschijnlijk uit die periode. 

Ze ondersteunen het perspectief van de centrale vista vanuit het kasteel, 

terwijl enkele oude taxussen op de oever de organische vormgeving van 

de vijver versterken. Naast het kasteel werd een kleine tuin in Franse stijl 

aangelegd, maar die werd in 1965 omgevormd tot parking. In 1967 verloor 

het park een strook aan de achterkant voor de aanleg van de Goethalslaan. 

Na de aankoop door de gemeente in 1964 werd het landhuis omgevormd 

tot gemeentehuis, de tuin tot openbaar park. 

Het park verkeert vandaag in vrij slechte staat, ondanks de 

renovatiewerken die enkele jaren geleden werden uitgevoerd. Toen werden 

heel wat zieke bomen verwijderd, de vijvermuren werden versterkt en 

de paden en bruggen hersteld. Er bestaan al jaren plannen om het park 

grondig te renoveren, maar eerst moet het overstromingsvrij worden 

gemaakt. Ooit werd voorgesteld om het park door de aanleg van extra 

keermuren te laten fungeren als een soort wateropvangbekken om zo het 

centrum van Heule te behoeden voor wateroverlast. Maar de degradatie tot 

bufferbekken zou een aanslag betekenen op de historische betekenis van 

het park dat als dorpsgezicht is beschermd. 

Gelukkig is er beterschap op komst. De Vlaamse Milieumaatschappij zal 

net voorbij het centrum van Heule een bypass aanleggen waardoor het 

water uit de Heulebeek versneld kan afgevoerd worden, en overstromingen 

zouden worden voorkomen. Zodra deze werken zijn uitgevoerd, zal de stad 

Kortrijk starten met de renovatie van het historische park. 

Het gebied tussen de Peperstraat en de Heulebeek wordt momenteel door 

intercommunale Leiedal ontwikkeld als een nieuw stedelijk woongebied. 

Het woonproject creëert een nieuw bouwblok met de Peperstraat, met 

openingen en doorsteken naar de Heulebeekvallei. Bovendien komt er 

bijkomende ruimte voor waterberging, een fietspad en recreatief groen 

langs de Heulebeek. De bedding van de beek wordt als ecologische 

groenzone ingericht met aansluitend, op het hoger gelegen terrein, een 

parkzone.

DAG 

039 

Aapjes langs de Leie 

Het Woudaapje is geen aap maar een reiger. Het is de kleinste 

reigersoort in België. Hij is uiterst zeldzaam en staat als ‘ernstig bedreigd’ 

op de Vlaamse rode lijst van bedreigde diersoorten. Voor zover bekend 

zouden er momenteel nog een twintigtal broedkoppels overblijven in 

Vlaanderen. Met minstens drie en mogelijk meer broedkoppels in de Gavers 

en aan de Oude Leie in Wevelgem, is Zuid-West-Vlaanderen misschien wel 

een unicum in de Lage Landen. 

Woudaapjes leven en broeden in rietvelden. Ze zijn uiterst schuw. Bij 

gevaar nemen ze net als de roerdomp een paalhouding aan, waarbij de kop 

gestrekt omhoog gehouden wordt. 

Het mannetje kenmerkt zich door de zwartgroene bovenzijde en het 

roomkleurige veld op de vleugel. Het vrouwtje is minder duidelijk 

getekend, maar heeft net als het mannetje een licht gekleurd deel op de 

vleugels. 

In de broedtijd laat het mannetje een opvallende roep horen die lijkt op het 

blaffen van een hond.

040DAG 

De Schelde en 

haar meersen 

De Scheldevallei tussen Spiere en Kerkhove is met haar 

meersen en oude Scheldemeanders een van de meest waardevolle openruimtegebieden 

van onze regio waar landbouw en natuur sterk met elkaar 

verweven zijn. De voorbije jaren waren de Scheldemeersen het voorwerp 

van het allereerste natuurinrichtingsproject in West-Vlaanderen. 

De natte alluviale gronden van de Scheldemeersen in Avelgem en Spiere- 

Helkijn werden oorspronkelijk niet gebruikt voor de landbouw, wegens de 

frequente overstromingen. Door het opwerpen van dijken en het graven 

van afwateringsgrachten en sloten zoals de Land- en de Bouveriebeek, 

de Moergracht, de Avelgembeek, de Scheebeek, de Rijtgracht, de Ter 

Poelebeek en de Parochiebeek, werden ze gaandeweg beter gedraineerd 

en gebruikt als weideen hooiland. In de lager gelegen moerassige 

delen kreeg de natuur vrij spel. Op de Ferrariskaart uit de 18de eeuw is 

bijvoorbeeld mooi te zien hoe de Scheldemeersen in Bossuit en Outrijve 

in percelen opgedeeld waren door bomenrijen en ontwateringsgrachten 

of ‘laantjes’. Dat bleef zo tot in de jaren ‘70 van de vorige eeuw. Door 

de rechttrekking van de Schelde in die periode bleven de periodieke 

overstromingen van de Scheldemeersen echter achterwege. Grote delen 

van de historische meersen werden opgevuld met baggerslib uit de 

Schelde, andere delen werden gedraineerd en weideland werd beetje 

bij beetje omgezet naar akkerland. Sindsdien ging de ecologische en 

natuurlijke rijkdom van dit gebied sterk achteruit. De laatste jaren is 

er echter een duidelijke kentering waar te nemen. Zo zijn verschillende 

meersen zoals de Rijtmeersen in Avelgem en de meersen in Kerkhove 

erkend als natuurreservaat en worden ze beheerd als half-natuurlijk weideen 

hooiland. In het kader van het natuurinrichtingsproject West-Vlaamse 

Scheldemeersen werden de oevers van de oude Scheldemeanders, 

de zogenaamde coupures, de voorbije jaren heringericht zodat de 

oeverbegroeiing zich kan uitbreiden. Ze doen immers dienst als paaiplaats 

voor vissen en broedplaats voor vogels. Om de natuurwaarden in de 

meersen te verhogen en zeldzame planten en dieren meer kansen te

geven, werden dichtgegroeide ‘laantjes’ uitgediept en poelen gegraven, 

onder meer in de Rijtmeersen en in de Plattemeersen in Kerkhove. 

In de Ruggemeersen werd een stuw geplaatst om het waterpeil te 

verhogen. In de winter zal hierdoor een bijkomende oppervlakte aan 

plassen ontstaan, wat overwinterende vogels zal aantrekken. Er zijn 

wandelen fietsverbindingen gemaakt om de rustige recreanten in de 

Scheldemeersen meer mogelijkheden te geven, en er zijn hengelplaatsen, 

een visponton en parkeerplaatsen aangelegd. Om de waterkwaliteit in 

de meersen te verbeteren, werden langs de meanders en waterlopen 

bufferstroken aangelegd en is gezorgd voor gescheiden riolering in de 

Ruggekouterweg en de Waterhoek zodat het huishoudelijk afvalwater niet 

langer in de Rijtgracht stroomt. De Rijtgracht werd gesaneerd en de oevers 

natuurvriendelijk gemaakt.

041DAG 

Wilde hyacinten in 

Bassegembos 

Het Bassegembos in Tiegem/Kaster is een van de oudste bossen 

uit onze regio. Het is al minstens sinds de 16de eeuw ononderbroken bos. 

Dat blijkt o.m. uit de boswallen die in de Middeleeuwen als veekering 

dienden, en de oude hakhoutstoven van kastanje, esdoorn en es aan de 

bosranden. De heerlijkheid Bassegem waarvan de hoofdhoeve nu nog 

in Kaster is terug te vinden, behoorde eeuwenlang toe aan de familie 

van Caloen de Basseghem. Al die tijd fungeerde het als houtreservaat 

(hakhout, geriefhout, …) en jachtdomein. 

Op de Biologische Waarderingskaart van België is het bos getypeerd als 

biologisch zeer waardevol eiken-haagbeukenbos met wilde hyacint. De 

wilde hyacinten en bosanemonen bloeien overvloedig in het voorjaar. In 

het bos verblijven typische bosvogels zoals buizerd, bosuil en grote bonte 

specht... 

Het bos is niet toegankelijk maar het hele jaar door zijn er geleide 

wandelingen. 

www.natuurpuntanzegem.be/bassegembos

DAG 

042 

Nieuwe 

grensbeelden 

Grenzen spreken tot de verbeelding. Met het 

project Grensverbeelding brengen de vier 

grensgemeenten Menen, Halluin, Wervicq-Sud en 

Wervik verschillende kunstenaars samen met de 

opdracht hun licht te laten schijnen op het thema 

‘Grens’, in de breedste zin van het woord. Iedere 

kunstenaar interpreteerde het begrip grens op 

zijn eigenste manier, vaak met de rivier de Leie 

als rode draad. Zij laten ons op een andere 

manier kijken naar onze grens, soms met een 

kwinkslag, anderen dan weer met heel veel zin 

voor realiteit. De fietsroute Grensverbeelding, in 

samenwerking met de Streekvertelsels, is een 

boeiende en verrassende aaneenschakeling van 

verhalen en kunst op vaak ongewone locaties langsheen de grens en de 

Leie. De fietslus is ongeveer 25 km lang en in iedere gemeente vinden we 

op tal van locaties kunstwerken en radio’s met grensverhalen. 

De instappunten voor de fietsroute zijn het Nationaal Tabaksmuseum 

(Koestraat 63, Wervik), het Stadsmuseum Schippershof (Rijselstraat 77, 

Menen) en de kunstgalerij ‘La Galerie’ (51, rue Maurice-Simono, Halluin). 

Naast de kunst en het erfgoed wordt ook veel aandacht besteed aan de 

groenzones langsheen de Leie. De Leie is niet alleen een vaarweg of een 

300 jaar oude grens, het is ook een groene long in een sterk verstedelijkt 

gebied waar mens en natuur tot rust kunnen komen. Met het project 

Corrid’Or wil de Provincie West-Vlaanderen, samen met verschillende 

Framse, Waalse en Vlaamse partners de Leievallei laten uitgroeien tot 

een betekenisvolle, toegankelijke groene plek in een sterk verstedelijkt 

milieu. Op het recreatie-eiland de Balokken in Wervik krijgt u daarvan een 

voorproefje: de vroegere natte natuur wordt in ere hersteld en recreatie 

krijgt alle kansen in een grensoverschrijdend park. 

http://www.300jaargrens.eu

043DAG 

Het sieraad van Heule 

Halverwege tussen Heule en Heule-Watermolen, in de Hoge Dreef vlak 

bij de Heulebeek, staat de Preetjes Molen. Het is een voor Europa uniek 

voorbeeld van een vlaszwingelmolen. Hij dateert uit het midden van 

de 19de eeuw en was de eerste molen die gebruikt werd om vlas te 

zwingelen. Blijkbaar was het een succes, want enkele jaren later waren 

er in Heule alleen al 11 van die molens actief. Het is een vrij bescheiden 

houten staakmolen met een strodak op een bakstenen ‘torenkot’. De 

molen, die al sinds 1944 als monument is beschermd, werd in de jaren 

’90 onder impuls van de vzw Vrienden van Preetjes Molen, vakkundig 

gerestaureerd. In 1995 werd ook de wijde omgeving rond de Preetjesmolen 

beschermd ‘als historische as in de ontwikkelingsgeschiedenis van de regio, 

nauw verbonden met de vroegere vlasteelt en vlasnijverheid die een sterke 

stempel drukten op de historische, sociale en economische ontwikkeling 

van de streek.’ Dat betreft onder meer de schilderachtige vallei van de 

Heulebeekvallei tot aan ‘Watermeulen Plaetse’ met de watermolensite. Ook 

het grootste deel van de dorpskern van Heule-Watermolen is trouwens 

beschermd als monument. En verder het Hof van Heule met zijn cichoreiast, 

“als nog gaaf bewaarde, laatmiddeleeuwse site met walgracht waarbij 

het geheel met omwalling, bebouwing en beplanting, beeldbepalend zijn in 

het totaalkader van het valleikouterlandschap.” 

Aansluitend bij dit beschermde landschap hebben de stad Kortrijk en 

Natuurpunt in de komvallei langs de Heulebeek, tussen de Warandestraat 

en Heule-Watermolen, de voorbije jaren gronden aangekocht. Bedoeling 

is om de kronkelende loop van de beek te accentueren en de vallei op een 

natuurlijke wijze in te richten. Aan de zuidelijke kant van de beekvallei 

komt een fietspad. Het natuurgebied de Warande, een vochtig weiland, 

wordt omgevormd tot een bloemrijk hooiland. 

www.molenechos.org/molen.php?AdvSearch=816

DAG 

De Groene Long 

van Kuurne044 

De Groene Long aan de 

Oudstrijderslaan in Kuurne is 

een educatief natuurpark een 

oppervlakte van ongeveer 7 

ha, midden in een woonwijk 

en op wandelafstand van het 

centrum van de gemeente 

met. Aanvankelijk bedoeld 

als woonuitbreidingsgebied, 

besliste de gemeente in de 

jaren ’90 om hier een park aan te leggen. Bij de aanleg streefde men 

naar een evenwicht tussen de ecologische, recreatieve, educatieve en 

maatschappelijke functies van het gebied. Het park is langs alle zijden 

toegankelijk en word daardoor ook door veel mensen gebruikt als 

verbinding met de verschillende delen van de wijk of als doorsteek naar het 

centrum. 

Het park omvat een verscheidenheid aan kleine biotopen en halfnatuurlijke 

landschapselementen die de bezoeker via een uitgebreid 

netwerk van comfortabele wandelpaden - gedeeltelijk ook voor 

rolstoelgebruikers toegankelijk - een beeld geven van de ruime 

verscheidenheid die de natuur te bieden heeft: waterpartijen, hooilanden, 

een hoogstamboomgaard met schapen, poelen en grachten, hagen en 

houtkanten, knotwilgenrijen, bos en struweel, moeras, rietkragen, een 

holle weg, een vleermuizenkelder, een ezelsweide, een ijsvogelwand, een 

observatiehut, ... In de omgeving van Het Slot is een speelzone met een 

speelheuvel, waar geen klassieke speeltoestellen zijn opgericht, maar 

wel enkele hutjes in snoeiafvalmateriaal, houten evenwichtsbalken over 

een smal watergedeelte en een klein speelbosje. De ‘Groene Long’ is een 

levend bewijs dat zelfs middenin een sterk verstedelijkte omgeving erg 

waardevolle stukjes natuur kunnen worden ontwikkeld. 

Het park is vrij toegankelijk voor wandelaars tussen zonsopgang en 

zonsondergang.

045DAG 

In de schaduw 

van de linde 

Lindebomen spelen van oudsher een belangrijke rol in het 

dorpsleven. Ze werden bij het dorpskasteel of op het dorpsplein geplant 

als symbool van wereldse macht, ze werden gebruikt als gerechts- en 

vrijheidsboom, als herdenkingsboom, als grens- en bakenboom of 

als welkomst- en beschermboom bij de ingang van boerderijen. Aan 

weerszijden van de ingang van kerken en begraafplaatsen werden vaak 

twee linden geplant die een symbolische poort of drempel vormden tussen 

de wereld van de levenden en de wereld van de doden. 

De linde is ook de kapelboom bij uitstek. Bij veel kapellen staan een of 

meerdere lindenbomen en aan veel lindenbomen hangt een kapelletje. 

Waarschijnlijk gaat de oorsprong daarvan terug op oude, voorchristelijke 

boomvereringen en waren ze bedoeld om de oude boomgeesten te 

vervangen. 

Een mooi voorbeeld daarvan in onze regio zijn de drie lindebomen bij de 

veldkapel aan de hoeve Oud Hof Van Bellegem. Of de linde bij de ‘Kapel der 

Drie Linden’ in de Drielindenstraat in Sint-Denijs (Zwevegem). 

Wellicht het mooiste voorbeeld zijn de knotlinden rond het kruis aan 

‘de Meiboom’ in Gullegem. Deze eeuwenoude sacrale plek, op het 

kruispunt van de verbindingsweg tussen twee belangrijke heerlijkheden, 

de heerlijkheid Hondschote en de Heerlijkheid Bergelen, was de eerste 

halte op de bedevaartsweg van Gullegem naar O.L.Vrouw van Dadizele. 

Ieder jaar, op de vooravond van de meimaand, en dit tot aan de laatste 

wereldoorlog, werd door de bewoners van de Bulskamphoeve, een grote 

‘sperre’ of mast geplant bij het ijzeren kruis. De ‘sperre’ was spiraalvormig 

geschilderd in witte en blauwe kleuren (de kleuren van Maria).

DAG 

046 

Een hagedis die 

lijkt op een slang 

De hazelworm (Anguis fragilis) is ondanks zijn naam geen worm 

en ondanks zijn uiterlijk geen slang: het is een pootloze hagedis. Omdat hij 

op een slang lijkt, worden hazelwormen soms doodgetrapt door mensen die 

vrezen met een gevaarlijke slang te maken te hebben. Maar u hoeft geen 

schrik te hebben, de hazelworm is volkomen onschuldig en bovendien erg 

schuw, bij verstoring vlucht hij snel weg. De hazelworm is voornamelijk te 

vinden op open plekken in bossen, bosranden en houtwallen, maar ook in 

kalkgrasland en spoorwegbermen. Overdag verstopt hij zich onder stenen 

of boomstronken, tussen bladeren of in holle boomstronken. In de tuin 

kunt u hem soms aantreffen onder een houtstapel, in de composthoop of in 

hoog gras. 

Het is een beschermde diersoort, die niet mag worden gevangen of 

gedood. In onze regio is de hazelworm een zeldzame verschijning. Hij 

wordt wel geregeld gesignaleerd in onder meer het Orveytbos in Zwevegem 

en in het Bouvelobos en het domein van Hemsrode in Anzegem.

047DAG 

De ‘Groene Voet’ 

van Bossuit 

Het kasteelpark aan de rand van Bossuit is een prachtig voorbeeld 

van een Engels landschapspark in onze streek. Het vormt het hart van de 

‘groene voet’ van het kanaaldorp Bossuit. 

Het kasteelpark aan de rand van Bossuit is een prachtig voorbeeld van een 

Engels landschapspark. Het kasteel, geïnspireerd op de kastelen van de 

Loire, dateert uit de 18de eeuw, maar het Engelse park werd in het midden 

van de 19de eeuw aangelegd onder graaf Henri de Beauffort. Mogelijk is 

het een restant van het uitgestrekte bos dat hier vroeger lag en waaraan 

Bossuit zijn naam dankt. 

Het kasteel en de prachtige orangerie (die spijtig genoeg gedeeltelijk is 

ingestort) werden enkele jaren geleden beschermd als monument, het park 

met de vijvers en de beukendreef, als dorpsgezicht. 

In de gebiedsvisie voor de omgeving van het kanaal Bossuit-Kortrijk die 

Leiedal in opdracht van de Provincie West-Vlaanderen heeft opgemaakt, 

vormt het kasteelpark, dat aansluit bij de vallei van de Bouvriebeek, 

het hart van de ‘groene voet’ van het kanaaldorp Bossuit. Het is de 

bedoeling om Bossuit en het Kasteelpark door middel van bomendreven 

landschappelijk te verbinden met het Kanaal Bossuit-Kortrijk. 

Het kasteel is privébezit en het park is niet toegankelijk. 

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/79040 

www.west-vlaanderen.be/kwaliteit/Leefomgeving/afbakening/Pages/ 

kanaal_bossuit_kortrijk.aspx

DAG 

048 

De Mammoetboom 

van Gullegem 

De mammoetboom in de tuin van de pastorij van Gullegem is met 

een stamomtrek van bijna 5 m en een hoogte van meer dan 28 m een van 

de grootste en oudste mammoetbomen van West-Vlaanderen. Hij zou goed 

150 jaar oud zijn. 

De boom is goed te zien 

vanop de houten brug over de 

omwalling rond de oude pastorie. 

Het is een zeer statige boom met 

een dikke, doorgaande stam en 

een hoge smalle kegelvormige 

kruin. De Mammoetboom 

(Sequoiadendron giganteum) is, 

zoals de naam perfect aangeeft, 

een gigantische boom. De 

Amerikaanse ‘General Sherman’, 

de grootste mammoetboom ter 

wereld, is meer dan 80 meter 

hoog met een stamomtrek van 

25 meter. Zijn leeftijd wordt 

op 2100-2200 jaar geschat. 

De mammoetboom werd 

pas in 1852 ‘ontdekt’ in het 

Sierra Nevada gebergte in California. In de tweede helft van de 19de en 

het begin van de 20ste eeuw werden ze ook bij ons vaak aangeplant in 

parken en kasteeltuinen. De huidige pastorij van Gullegem was vroeger de 

woning van een notaris, wat de aanwezigheid van de mammoetboom als 

statussymbool verklaart. Ook in het park van het voormalige gemeentehuis 

van Tiegem staat een grote mammoetboom. Ondanks hun relatief jonge 

leeftijd, kunnen het ook hier majestueuze bomen worden, zoals de 

exemplaren in Gullegem en Tiegem bewijzen. Tot voor kort stond er een 

nog groter exemplaar in het Banhoutbos in Zwevegem.

049DAG 

Bomen koelen de stad 

Recent onderzoek leert dat steden gemiddeld 2,3°C 

warmer zijn dan hun omgeving. Door klimaatverandering 

wordt daarbovenop nog eens 2°C extra gemiddeld verwacht. Parken met 

bomen verminderen temperatuurextremen in een verstedelijkte omgeving 

en kunnen de omgevingstemperatuur in de bebouwde omgeving doen 

dalen en het ‘hitte-eilandeffect’ voorkomen en doen afnemen. Het belang 

hiervan zal in het licht van de klimaatsopwarming alleen maar toenemen. 

• Onderzoek toont aan dat een toename van het totale volume aan bomen 

met 10% in een verstedelijkte omgeving de omgevingstemperatuur 

tijdens warme zomerdagen met 3-5° C kan doen dalen. 

• Een belangrijke bron van de stad als hitte-eiland is de 

oppervlaktetemperatuur. Alleen al het verwijderen van verhard oppervlak 

leidt tot een afname van de oppervlaktetemperatuur, waardoor minder 

warmte in de stad blijft hangen. Het effect ligt in de orde van 1°C 

wanneer het percentage verharde of groenoppervlak verandert met 10%. 

• Wanneer de totale oppervlakte aan groene ruimte in de 

bebouwde omgeving met 10% toeneemt, kunnen de verwachte 

temperatuurstijgingen ten gevolge van de klimaatopwarming grotendeels 

geneutraliseerd worden. Wanneer de groene oppervlakte daarentegen 

met 10% daalt, zou de gemiddelde temperatuur in steden tegen 2080 

met 8°C kunnen stijgen. 

• Stadsparken zijn overdag gemiddeld 1°C koeler dan de omliggende 

bebouwde gebieden. Veel is afhankelijk van het type park: parken 

met veel verharding en weinig beplanting kunnen ook warmer zijn. 

Stadsparken zijn niet alleen zelf koeler, maar koelen zowel overdag en 

vooral ’s nachts de omgeving. Het verkoelende effect van een park kan 

op 2 kilometer afstand nog meetbaar zijn. 

• Onderzoek in Berlijn heeft aangetoond dat verschillende kleinere 

groenvoorzieningen van één ha groot (circa één voetbalveld) effectiever 

zijn bij het verkoelen van de stad dan één groot park. De verkoeling is 

nog meetbaar op 300 meter afstand van een park. Een aantal kleinere 

parken kan in totaliteit een grotere verkoelingszone creëren dan één 

groot park.

DAG 

050 

Landschappelijke 

tweeling 

De landschappelijke tweeling Bellegembos 

en Argendaalbos in Bellegem, op de kam 

tussen de Schelde- en Leievallei, vormt een 

van de mooiste boscomplexen van Zuid- 

West-Vlaanderen. Beide bossen worden 

van elkaar gescheiden door een smalle 

strook waardevol agrarisch landschap. Het 

wandelpad, Kromwegelke, slingert langs 

en tussen de bossen. In de 18de eeuw was 

het nog één aaneengesloten bos, dat toen 

den Oubert werd genoemd. Beide bossen 

zijn grotendeels privébezit. Tussen 1950 en 

1985 werd een groot deel van Bellegembos 

verkaveld. Bellegembos is vandaag nog 

15 hectare groot, waarvan 2 hectare 

eigendom is van stad Kortrijk. Dit stuk is vrij 

toegankelijk om in te wandelen. 

De grote hoogteverschillen - van 20 

tot 40 m op hoogstens 200 m afstand 

– en de aanwezigheid van een aantal 

bronnen, bepalen in belangrijke mate de fauna en flora in het bos. In de 

vochtige delen groeien o.a. Dotterbloem, Pinksterbloem en Waterviolier, 

in de drogere gedeelten floreren o.a. Boshyacint, Slanke Sleutelbloem, 

Spekwortel, Gevlekte Aronskelk, Veelbloemige Salomonszegel, Boswederik, 

Bosanemoon, enz. Het is ook een vogelparadijs. 

Er is een uitgestippelde wandeling van 11 km die vertrekt vanaf de 

Doornikseweg in Bellegem aan het infobord over het Argendaal- en 

Bellegembos. Rustige plattelandswegen brengen u langs tal van kapelletjes 

en oude, typische vierkanthoeven, zoals het Goed Ten Ackere en het 

Goed te Argendaele. Vlakbij ligt ook de Katteberg, met bijna 80 meter de 

hoogste ‘berg’ van Kortrijk.

051DAG 

De Wilde Floraliën 

van de Vaarttaluds 

Het is bijna niet te geloven dat uit een afgegraven stuk grond een van de 

mooiste bloemenweiden uit de streek is ontstaan. We hebben het over 

de Vaarttaluds van het kanaal Kortrijk-Bossuit in Moen/Zwevegem. Bij de 

graafwerken voor de verbreding van het kanaal Bossuit-Kortrijk begin jaren 

zeventig werd de heuvelkam, die de waterscheidingslijn vormt tussen het 

Leie- en het Scheldebekken, doorgesneden. Daarmee verdween een bijna 

mythische plek in de streek, het ‘souterrain’ van Moen, de scheepstunnel 

onder de heuvelkam. In de plaats daarvan ontstond een diepe vallei met 

glooiende hellingen. 

Het landschap was totaal veranderd. Zo’n 50 hectaren grondgebied van 

Moen waren verdwenen, omgewoeld of gewijzigd van uitzicht. Samen 

met het weggraven van de berg was ook alles bovenop verdwenen.

Er waren huizen afgebroken waar families generaties lang hadden 

gewoond, het kapelletje van O.L.V. van de Souterrain dat jaarlijks veel 

bedevaarders lokte was gesloopt. De spoorweg waar zoveel treinen hadden 

overgedenderd, was opgebroken. Koeien hadden er gegraasd, melk 

geproduceerd. Een volledige boerderij was verdwenen om plaats te maken 

voor het storten van de afgegraven grond. Generaties jagers en stropers 

of ‘pensejagers’ hadden hier rondgelopen en geschuild in grachten en 

houtkanten in de hoop een haas of fazant te verschalken. 

Maar tijd heelt wonden. Op de hellingen langs het kanaal, waar de kalkrijke 

Ieperiaanse klei aan de oppervlakte komt en kalkhoudende kwel optreedt, 

is in de loop der jaren een schitterende vegetatie ontstaan met honderden 

wilde orchideeën zoals de Bijen-, Riet-, Moeraswespen- en Vleeskleurige 

orchis en Parnassia. Langs het jaagpad staan de bermen begroeid 

met witte margrieten. Een prachtige combinatie met de orchideeën en 

grassen. Het gebied herbergt ook een rijke dierenwereld met onder 

meer de Roodborsttapuit, Meervleermuis, Hazelworm, Koninginnepage 

en Kamsalamander. Om zijn uitzonderlijke waarde werd de omgeving, 

samen met de Oude Spoorweg en het Orveytbos, dan ook uitgeroepen 

tot Europees Habitatrichtlijngebied. Alleen gebieden met een zeldzame 

flora krijgen deze erkenning. Het beheer gebeurt door vrijwilligers van 

Natuurpunt Zwevegem. Recent werd het gebied uitgebreid met een nieuw 

bos, het Braebos, genoemd naar een toponym op de Ferrariskaart uit de 

18de eeuw. 

De Vaarttaluds zijn niet vrij toegankelijk maar zijn volledig zichtbaar vanaf 

het jaagpad. De mooiste bloemenweiden bevinden zich langs de kant van 

de Keiberg vanaf het sas in Moen richting Zwevegem. Dichtbij bevindt zich 

ook het St-Pietersbrugje met een deel van het oude sas. 

http://npz.natuurkoepel.be/

052DAG 

Merkwaardige bomen 

in het kasteelpark 

van Blommeghem 

Het kasteelpark van Blommeghem in Marke werd rond 1900 

aangelegd bij het neogotische landhuis dat hier in opdracht van Joseph 

(de) Bethune was gebouwd. Het kasteel werd bewoond door professor 

François (de) Bethune, broer van de opdrachtgever en burgemeester van 

Marke van 1909 tot 1922. De naam van het kasteel werd ontleend aan de 

verdwenen heerlijkheid Blommeghem uit de 14de eeuw. In 1951 kocht de 

gemeente Marke het kasteel aan en deed het dienst als gemeentehuis tot 

aan de fusie met Kortrijk. 

Vroeger was de toegang tot het kasteel gelegen in de Markekerkstraat. 

Het kasteel was rechtstreeks verbonden met de kerk, waardoor de 

geloofsovertuiging van de bouwheer en het aanzien van het domein 

moesten benadrukt worden. Er was een tweede toegang aan de Koedreef, 

thans de Rode dreef. Die beide toegangen zijn verdwenen, maar de 

oorspronkelijke smeedijzeren poorten zijn wel bewaard gebleven. De 

huidige toegang is gelegen langs de Van Belleghemdreef. 

Het oorspronkelijk privaat karakter van het landhuis vertaalt zich in 

de gesloten rand van het park. Volledig omheind met een gesnoeide 

haagbeukenhaag en beplant met een vrij gevarieerd bomen- en 

struikenbestand werd de inkijk van buitenaf afgeschermd. 

De grote wandeling wordt gevormd door golvende paadjes die zo dicht 

mogelijk de rand benaderen. De kleine wandeling wordt gevormd door 

een pad rond het centrale gazon dat zich ten zuidwesten van het kasteel 

uitstrekt. Een mooie Christusdoorn besluit dit zicht vanuit het kasteel 

en benadrukt de mogelijkheid tot een ruimere wandeling. Langs de 

oorspronkelijke toegang tot het park staan twee imposante Libanonceders, 

die als scherm gebruikt werden om de bezoeker van dichtbij het gebouw 

te laten ervaren. Ceders van deze omvang zijn uiterst zeldzaam in onze

streek. De vele olmen die ooit in het park stonden, zijn grotendeels geveld 

door de olmenziekte, maar de dode bomen bieden nu een ideale nesten 

broedplaats voor tal van vogels. Andere mooie bomen in het park zijn 

onder meer de Honingboom (Sophora japonica) in de oostelijke hoek van 

het domein, en verder enkele Valse acacia, Rode beuk, Veldesdoorn en 

Meidoorn. 

Het beschermde kasteelpark is 1,25 hectare groot en ligt op de 

wandelroute ‘Het prikkelpad’.

053DAG 

Kruid van de 

geslagen vrouwen 

Rond deze tijd bloeit de spekwortel, Tamus of Dioscorea 

communis, een uiterst zeldzame klimplant die op de rode lijst van 

bedreigde planten staat. In onze streek groeit hij onder meer langs de 

oude spoorwegberm aan de Zwarte Brug in Zwevegem, en in Bellegembos. 

Hij slingert zich langs takken en bomen omhoog en kan tot drie meter hoog 

worden. De kleine stervormige bloemen zijn groengeel en staan in kleine 

trossen bij elkaar. Het grote, glanzend groene blad is eirond tot hartvormig. 

In het najaar verschijnen de rood-oranje bessen die giftig zijn. Ook de 

wortel is giftig, al behoort de plant tot de familie van de Dioscorideaceae 

waarvan een aantal soorten in West-Afrika de bekende yam-wortel leveren 

die daar tot het basisvoedsel behoort. In de volksgeneeskunde werd de 

plant vroeger gebruikt tegen kneuzingen. Vandaar de Franse naam ‘herbe 

aux femmes battues’, Kruid 

van de geslagen vrouwen. 

De spekwortel groeit aan 

de randen van loofbossen, 

in heggen en struiken. 

Het is een typische 

vertegenwoordiger van de 

bosflora uit het zogenaamde 

‘eiken-haagbeukenbos 

met wilde hyacint’-type. 

Andere typische planten 

uit dat bostype zijn onder 

meer bosanemoon, 

gele dovenetel, kleine 

maagdenpalm, speenkruid 

en, maar veel zeldzamer, 

witte rapunzel en heelkruid.

DAG 

054 

Een groen spoor 

door Hoog Kortrijk 

De intercommunale Leiedal heeft de voorbije maanden in opdracht 

van de stad Kortrijk een nieuwe toekomstvisie uitgewerkt voor Hoog 

Kortrijk. In die visie wordt onder meer gepleit voor een ‘Groen Spoor’ 

dwars door Hoog Kortrijk, van het stadsrandbos in Marke tot de Gavers. 

Hoog Kortrijk werd vanaf de jaren 1970 ontwikkeld voor het vestigen van 

een aantal grootschalige activiteiten, zoals Xpo Kortrijk, Kinepolis, de 

kantorenzone Kennedypark, de universiteitscampus KULAK, de hogeschool 

Katho, Syntra West, de brandweer enzovoorts. De voorbije jaren werden 

vele nieuwe projecten uitgevoerd en staan er nog vele op stapel, zoals de 

ziekenhuiscampus AZ Groeninge, de topsporthal van de Lange Munte, de 

nieuwe begraafplaats en het crematorium, de kantoren- en bedrijvenzone 

Beneluxpark, de uitbreiding van Kulak en Katho, het bedrijventerrein Evolis 

en diverse woonprojecten zoals Langwater, Schaapsdreef enzovoort.

In de nieuwe toekomstvisie wordt veel aandacht besteed aan een betere 

bereikbaarheid van Hoog Kortrijk met de fiets en met het openbaar 

vervoer, en aan een betere ruimtelijke organisatie en integratie van de vele 

functies. Ondanks de explosie aan activiteiten op Hoog Kortrijk is er ook 

plaats voor groenontwikkeling. In de nieuwe visie wordt voorgesteld om 

het stadsrandbos van Marke in het westen te verbinden met het provinciaal 

domein De Gavers in het oosten via een ‘Groen Spoor’ dat dwars door 

Hoog Kortrijk loopt. Dit groen spoor bestaat uit diverse groene ‘stapstenen’ 

die elk een eigen identiteit moeten krijgen: meer ecologisch gericht groen 

zoals het stadsgroen Marionetten, het Kennedybos, het Ecolab van de 

Kulak en het natuurreservaat Kleiputten; parkgroen zoals het Kasteelpark 

’t Hoge, de Vlasakker, wijkgroen Sint-Paulus en het nieuwe stedelijk 

woongebied Langwater; groene campusstructuren zoals het Kennedy- en 

Beneluxpark, de campussen van Kulak en Katho; en de groen-blauwe 

assen van het bedrijventerrein Evolis. Dit brede scala aan publieke groene 

ruimten moeten de biodiversiteit, de identiteit en de leefbaarheid van 

Hoog Kortrijk verhogen. Aan deze groenstructuur worden ook integrale 

watersystemen gekoppeld met zachte vormen van recreatie. 

www.leiedal.be/nieuws/toekomstvisie-hoog-kortrijk-plaatst-openbaarvervoer-groen-en-kenniseconomie-centraal

DAG 

055 

Akkervogels 

in Sint-Denijs 

In een typisch open akkerbouwlandschap zoals dat van Sint- 

Denijs met ruige overhoekjes en perceelsranden vonden akkervogels 

als veldleeuwerik, geelgors, patrijs, kneu of grauwe gors vroeger 

voldoende oogstresten, onkruidzaden en insecten als voedsel. Door de 

intensivering van de landbouw werd het landschap “opgekuist” en ging 

het akkervogelbestand drastisch achteruit. Elke graankorrel wordt efficiënt 

geoogst en akkervogels vinden ook 

geen plek meer om op de grond 

nesten te maken of te schuilen voor 

hun vijanden. Vandaag hoor je nog 

een zeldzame leeuwerik zingen 

boven de akkers, maar de geelgors 

is reeds een lang verdwenen uit de 

streek. 

Omdat de klok terugdraaien geen 

optie is, zochten de provincie West- 

Vlaanderen en INAGRO mee naar 

oplossingen aangepast aan moderne 

landbouwtechnieken. Midden in het 

akkervogelgebied van Sint-Denijs worden sinds 2007 langs de Trimaarzate 

stroken met vogelvoedselgewassen ingezaaid, zoals quinoa, kool en 

zomergerst. Dit gebeurt in samenwerking en overleg met de omwonende 

landbouwers. De stroken worden niet geoogst tijdens de wintermaanden 

en vormen dan een ideale voedselbron tijdens de schrale wintermaanden. 

Vrijwilligers van Natuurpunt volgen ondertussen op hoe het met 

het akkervogelbestand is gesteld en met de betrokken landbouwers 

wordt overlegd hoe de maatregelen het best geïntegreerd wordt in de 

landbouwbedrijfsvoering. 

De recreant wordt ondertussen getrakteerd op een bloemrijk en biodivers 

fietsavontuur van 2 km van het kanaal Bossuit-Kortrijk tot Sint-Denijs.

056DAG 

Energie bepaalt 

het landschap 

We staan aan de vooravond van de derde energie-revolutie. 

Althans voor het landschap. De regionale energiestrategie wil onze regio 

tegen 2050 energie-neutraal maken. 

Energie is een basisbehoefte. Niet alleen vandaag, maar sinds de mens 

het vuur beheerst. Sindsdien wordt het landschap geconsumeerd, 

getransformeerd en opgeladen door onze groeiende honger naar energie. 

In een eerste fase, die duurde tot pakweg 1850-1900, werden bossen 

gekapt, werd turf gestoken, werden op de toppen van de heuvels 

windmolens gebouwd en in de rivierdalen watermolens. 

Tot we de energiepakketjes in de grond leerden benutten: steenkool 

en bruinkool, en later ook aardolie, aardgas en uranium. Er ontstond 

een ondergronds energielandschap met mijnen, ontginningsgebieden 

en transport- en distributieleidingen, vervolledigd met bovengrondse 

infrastructuren. Kijk maar naar de centrale van Ruien met zijn 

hoogspanningslijnen en kanalen om steenkool te vervoeren zoals het 

kanaal Bossuit-Kortrijk. 

Vandaag is de derde energie-revolutie begonnen: nieuwe technieken 

laten sinds kort toe om hernieuwbare energie te gebruiken. Windmolens, 

zonnepanelen, vergistingsinstallaties enzovoort. Milieuvriendelijk en 

duurzaam, maar ze hebben veel ruimte nodig en leggen beslag op het 

landschap. En die ruimte is schaars. Energie eist zijn plaats op in het 

landschap. De integratie van die energietechnieken wordt in de komende 

jaren een belangrijke ruimtelijke en landschappelijke uitdaging.

Tegelijk moeten we veel efficiënter omgaan met energie. De regionale 

energiestrategie, die de voorbije twee jaar door Leiedal werd uitgewerkt 

samen met lokale besturen, streekorganisaties en experten wil onze regio 

tegen 2050 energieneutraal maken: 

• alle gebouwen energieneutraal tegen 2050, 

• vijf keer meer hernieuwbare energie in 2020, 

• een duurzamere mobiliteit, 

• openbare gebouwen energieneutraal binnen 25 jaar, 

• het preventief tegengaan van energie-armoede 

• competitieve energieprijzen. 

Ons energieverbruik is 

goed voor 93% van de 

broeikasgassen (vnl. 

CO2). Een energieneutrale 

regio is de sleutel om de 

klimaatproblematiek te 

tackelen. 

Daarnaast zijn groen en natuur 

essentieel bij een opgewarmd 

klimaat om de “urban heat island” effecten te counteren: steden en 

verstedelijkte en versteende regio’s warmen véél harder op. Grote, 

aaneengesloten groenstructuren zorgen voor een “natuurlijke koeling” op 

regionale schaal. 

Meer info op http://www.leiedal.be/leefmilieu/energie/ 

regionaleenergiestrategie

057DAG 

In de sporen 

van de trimaars 

Het fietsen ruiterpad op de Trimaarzate, van Avelgem naar 

Spiere en van Avelgem naar Heestert, is aangelegd op de vroegere 

spoorweglijnen 83 Kortrijk-Ronse en 85 Avelgem-Herseaux (ten zuiden 

van Moeskroen). Het sluit aan op het Guldensporenpad van Kortrijk 

naar Zwevegem, dat zopas nog werd uitgebreid op het grondgebied van 

Zwevegem. 

De naam Trimaarzate herinnert aan de trimaars of ‘Franschmans’, de 

Vlaamse seizoens- en grensarbeiders die in Noord-Frankrijk en in het 

Henegouwse kolenbekken gingen werken. ‘Zate’ betekent ‘bedding’ , 

‘trimaar’ is een vervlaamsing van het Franse ‘trimard’, wat zwerver of 

vagebond betekent. In de tweede helft van de 19de eeuw trokken vele 

duizenden Vlamingen uit armoede naar Frankrijk om er als seizoenarbeider 

te werken op de bietenvelden, in de suikerfabrieken, in de vlasnijverheid 

en de cichorei-asten. Vooral de textielsteden Roubaix, Tourcoing en Rijsel 

lonkte naar goedkope Vlaamse werkkrachten. Toen spoorlijn 85 in 1880

werd geopend waren duizenden streekbewoners al uitgeweken naar Noord- 

Frankrijk. Met de ‘werkmanstreinen’ probeerde men die ‘Franschmans’ in 

België te houden. Aanvankelijk liep de spoorlijn van Avelgem naar Hersaux, 

later werd ze vanuit Avelgem uitgebreid tot in Leupegem bij Oudenaarde 

en vanuit Hersaux richting Roubaix. Men raamt het aantal Westvlaamse 

seizoenarbeiders rond 1900 op circa 15.000. Na verloop van tijd deed zich 

een merkwaardig fenomeen voor: Noord-Franse textielbaronnen begonnen 

fabrieken te bouwen in België langs spoorlijn 85. Er kwam een keten van 

spinnerijen en weverijen van Herseaux over Dottignies, Spiere, Sint-Denijs, 

Avelgem en Ruien tot Berchem. Een vroege vorm van delokalisatie in de 

textielbranche. 

Vanaf de jaren ’30 van de vorige eeuw liep de seizoensarbeid terug en 

werden ook de ‘werkmanstreinen’ afgebouwd. In 1959 reed de laatste 

reizigerstrein tussen Leupegem en Herseaux. Het goederenverkeer 

werd in drie fasen afgebouwd. Vanaf 1960 reden goederentreinen nog 

slechts tot Avelgem. In 1966 werden de sporen tussen Avelgem en 

Herseaux opgebroken. Vanaf 1975 werd het goederenverkeer beperkt tot 

steenkooltreinen voor de centrale van Ruien. Dat transport stopte in 2000 

en in 2006 werden ook die sporen opgebroken. 

De provincie West-Vlaanderen heeft deze oude spoorwegbeddingen van 

de NMBS gekocht en wil deze als onderdeel van haar ‘groene assen’ in 

de komende jaren herinrichten, met aandacht voor de functionaliteit, 

recreatieve waarden en uitbouw van natuurlijke potenties. Momenteel 

loopt een studie over de herinrichting van de Trimaarzate tussen Spiere en 

Avelgem. Voor het stuk op het grondgebied van Avelgem dat eigendom is 

van de gemeente, heeft de intercommunale Leiedal een inrichtingsvoorstel 

uitgewerkt. Het is ook de bedoeling om het fietspad via een nieuwe 

fietsbrug over de Schelde in Avelgem te verbinden met het Ravelfietsnetwerk 

in Henegouwen.

058DAG 

Een ecologisch 

laboratorium 

Naast de gebouwen van de Kulak en vlak bij de nieuwe 

begraafplaats op Hoog Kortrijk ligt een merkwaardig ecologisch 

laboratorium. Voor de Universiteit Leuven zich hier in de jaren ’70 

vestigde, was het landbouwgebied. De eerste jaren graasden er bij wijze 

van spreken nog koeien tussen de gebouwen van de Kulak. Onder impuls 

van biologieprofessor Paul Busselen werd een deel van het terrein de 

voorbije jaren omgevormd tot een ecologisch laboratorium of Ecolab. Het 

6 hectaren grote, sterk hellende terrein werd opgedeeld in een aantal 

natuurzones met oude landschapselementen zoals hagen en houtkanten, 

grasland en ruigten, een bosje, een boomgaard met oude appelsoorten, 

poelen enzovoorts. Een deel van het terrein wordt op traditionele wijze 

als akkerland bewerkt. Bedoeling was om het historisch landbouwgebied 

zoals afgebeeld op de Ferrariskaarten uit de 18de eeuw te reconstrueren. 

Daardoor ging wel het indrukwekkende panorama van op de Spoelberg 

over Kortrijk-stad verloren. Maar in de plaats daarvan is een interessant 

natuurgebiedje ontstaan met een grote variëteit aan wilde planten en 

dieren. Het Ecolab beschikt trouwens over een uitgebreide plantengids op 

internet met meer dan vierduizend foto’s. 

Het Ecolab is op de eerste plaats bedoeld als een veldlabo waar 

wetenschappelijk onderzoek en natuurobeservatie gebeurt en waar de 

biologiestudenten hun boekenwijsheid kunnen toetsen aan de praktijk. 

Maar ook als niet-student kunt u gerust rondwandelen – ondanks het 

bordje ‘Privaat terrein, toegang verboden’. 

Ecolab: www.kulak.be/facult/wet/biologie/pb/kulakbiocampus/ecolab 

Plantengids: www.kulak.be/bioweb

DAG 

059 

Landschapsbedrijfsplannen 

Sinds 2005 voert de provincie jaarlijks in Zuid-West-Vlaanderen 

een 10-tal “landschapsbedrijfsplannen” uit bij landbouwers. De provinciale 

landschapsplanner maakt hiervoor een plan op in overleg met de 

landbouwer, dat op kosten van de gemeente en het provinciebestuur wordt 

uitgevoerd. 

Het Interreg project BiPS was een belangrijke hefboom om met het 

graven van poelen, de aanplant van boomgaarden en andere kleine 

landschapselementen ook aan de slag te gaan bij gewone particulieren via 

“landschapsplannen” (LP). Deze inrichtingsprojecten worden gekoppeld aan 

symbool- en doelsoorten als eikelmuis en kamsalamander. In tegenstelling 

met de landschapsbedrijfsplannen zijn ze enkel gratis voor de particulier 

indien ze uitvoering geven aan het provinciale soortenbeschermingsbeleid. 

In 2012 kregen we een opvallende toename van het aantal projecten. 

2013 is het jaar om nog een stapje verder te gaan en samen met de 

gemeenten het beleid voor deze kleine landschapselementen en de 

bescherming van de biodiversiteit in de regio verder uit te werken.

060DAG 

Regio Kortrijk hotspot 

voor bijzondere 

nachtvlinder 

De prachtige Zwartvlekspikkelspanner, een bijzondere en zeer 

zeldzame nachtvlinder, vinden we in België alleen in Zuid-West-Vlaanderen. 

Recent werd deze zeldzaamheid weer opgemerkt. 

Spikkelspanners zijn over het algemeen grijze nachtvlinders die slechts 

door te kijken naar de juiste streepjes en lijntjes op naam te brengen zijn. 

De Zwartvlekspikkelspanner doet daar echter niet aan mee. Saai grijs heeft 

hij ingeruild voor twintig tinten bruin, die dan nog gecombineerd worden in 

een prachtig patroon. Daarmee weet de vlinder zich perfect te camoufleren 

als hij bijvoorbeeld tegen een stam of paal zit. 

De Zwartvlekspikkelspanner is een zuidelijke soort, waarvan het 

zwaartepunt van het verspreidingsgebied in de Middellandse Zee-regio 

ligt: van Noord-Afrika en Anatolië tot in het zuiden van Duitsland en 

Zuid-Engeland. In de Benelux heeft deze soort geen duurzame populaties 

gehad. Voor België ligt enkel een oude waarneming (van voor 1980) uit 

de provincie Luxemburg voor. De voorbije tien jaar wordt ze echter vooral 

in Henegouwen en West-Vlaanderen opgemerkt. Op diverse locaties, 

met name in de omgeving van Kortrijk en Moeskroen, wordt de soort 

sinds 2007 in tuinen gezien. Eén tuin in Wevelgem blijkt momenteel de 

hoogste aantallen van deze soort te herbergen: op 24 april werden tot 

5 exemplaren opgemerkt, een Vlaams record. Buiten deze regio is de 

Zwartvlekspikkelspanner nog niet gemeld, op een enkel exemplaar in het 

Mechelse na. 

De waardplanten van de Zwartvlekspikkelspanner zijn voornamelijk 

Gewone liguster en Sering, beide courant aangeplant in tuinen. Volgens de 

literatuur kunnen rupsen ook van Gewone es leven. Gezien het courante 

voorkomen van deze planten is het onduidelijk waarom deze soort toch 

zo schaars is (en blijft). Mogelijk kan ze standhouden in het stedelijke 

microklimaat. 

Bron: Natuurpunt Studie

DAG 

061 

Uniek devotiepark 

op Tiegemberg 

Ooit een druk bedevaartsoord en een kunstenaarskolonie is 

Tiegemberg of ’t Vossenhol, op de waterscheidingskam tussen de Leie en 

de Schelde, vandaag vooral populair bij wandelaars en wielertoeristen die 

er genieten van het golvende landschap. 

Tiegem is de poort tot de Vlaamse Ardennen met prachtige vergezichten 

over het heuvelachtige, groene landschap dat in de verte gedomineerd 

wordt door de Kluisberg en de elektriciteitscentrale van Ruien. Vroeger, 

in de tijd van Stijn Streuvels, werd het panorama van Tiegemberg 

bepaald door de windmolens op Tiegemberg. Daarvan is alleen nog de 

witte Berg- of Stampersmolen bewaard gebleven. De oorspronkelijke 

molen werd enkele jaren geleden gesloopt en enkele tientallen meter 

verder volledig heropgebouwd. De vlakte voor de molen werd in 1943 in 

volle bezettingstijd door een Duitse filmploeg gebruikt als decor voor de 

verfilming van De Vlaschaard van Streuvels, getiteld ‘Wenn die Sonne 

wieder scheint’, een 

feit waaraan Streuvels 

later niet graag 

herinnerd werd. Vlak 

daarbij staat ook 

nog de Uitkijktoren 

(Verrekijker) die 

tijdens W.O. I 

fungeerde als 

observatiepost voor de 

Duitse troepen. 

Op de top van de heuvel ligt het Sint-Arnolduspark, sedert mensenheugenis 

een bedevaartsoord. De H. Arnoldus werd namelijk in Tiegem geboren, 

en in het park, vroeger een groot bos, ligt de zogenaamde Arnoldusbron 

waaraan geneeskundige krachten werden toegeschreven. Rond 1891 werd 

het Holdenbroekbos onder impuls van de rijke Tiegemse koopman Vital

Moreels omgevormd tot een bedevaarts- en ontspanningsoord met vijvers, 

paviljoentjes, kunstmatige rotsen en grotten, wandelpaden en ligweide. 

Het park, aanknopend bij het Engelse landschapspark, is één van de 

merkwaardigste devotionele parken in Vlaanderen. Het is een voorbeeld 

waar het wereldlijke en het geestelijke programma in elkaar overlopen. De 

combinatie van een laatpittoresk landschapspark en een religieus park is 

in deze vorm uniek. Het is een typisch Belgisch verschijnsel dat met name 

de versieringen in zogenaamde cementrustiek in een religieus park ook 

seculiere elementen vertonen. Men kan geen onderscheid maken, behalve 

in thematiek, in devotioneel en recreatief bedoelde elementen. Vlak bij de 

ingang aan de zogenaamde “Villa Moortgat” (Warandedreef 3) ligt een 

bronweide met in de kom van het amfitheatervormige dal een grot met 

haar front naar een vijver. Op de kleine heuvelrug in het struweel staat 

een cementen boomkruis. Van hieruit dalen tal van trapjes af die via kleine 

grottunnels naar het centrum van het park leiden. Het merkwaardigste 

is de kluizenaarsgrot, die voorheen vermoedelijk een in gebed verzonken 

Heilige Arnoldus bevatte. De weg daalt verder af naar de neogotische 

Sint-Arnolduskapel die het centrum van het park vormt. Voor de kapel 

een cementen openlucht preekstoel, in de vorm van een holle boomstam, 

die zogenaamd afgebroken en verrot is. Ten noorden van de kapel ligt het 

zogenaamd “Sint-Arnoldusputje”, de miraculeuze bron die in de loop der 

tijd verzonken is in de grond. De trap naast de kapel daalt af naar drie 

opeenvolgende vijvers van elkaar gescheiden door cementen brugjes. De 

vijvers zijn opgevat als een cascade-systeem. 

Vandaag is het domein eigendom van het Bisdom Brugge. Door de 

gemeente Anzegem werd een beheersovereenkomst afgesloten, waarbij 

de gemeente instaat voor het natuurbeheer in het gebied. Er werden de 

voorbije jaren verscheidene natuurinrichtingswerken uitgevoerd. De vijvers 

werden uitgebaggerd, oeverversteviging en wandelpad heraangelegd, 

kappingen werden uitgevoerd, een deel van de hooiweide werd afgeplagd, 

een houtwal werd aangelegd, ... Een gedeelte van het park is beschermd 

gevoelig natuurgebied en wordt in samenwerking met de gemeente 

Anzegem beheerd door de VZW Landschapswacht. In het centraal 

gelegen bronnenhuis werd een natuureducatief lokaal “De Boomklever” 

ingericht. Op en rond Tiegemberg lopen ook verschillende kerkwegels en 

wandelpaden, zoals het Streuvelswandelpad.

DAG 

Transfo Zwevegem: 

062 

van elektriciteitscentrale 

naar recreatieve ‘hotspot’ 

De elektriciteitscentrale Transfo in Zwevegem bestaat dit jaar 

100 jaar. In de komende jaren wordt de voormalige industriële enclave 

van negen hectare aan het kanaal Bossuit-Kortrijk opengesteld om er te 

vertoeven in een groen kader, avontuurlijk te sporten, doorheen te fietsen 

of te wandelen, van cultuur te genieten, te wonen of te werken. 

De monumentale elektriciteitscentrale 

Transfo langs het kanaal Bossuit- 

Kortrijk maakt sinds mensenheugenis 

deel uit van de gemeente Zwevegem. 

In 2001 werd de centrale buiten 

gebruik gesteld. Dit plaatste de 

gemeente voor een bijzonder 

grote uitdaging: de beschermde en 

verlaten industriële site had een strategische betekenis voor de gemeente 

Zwevegem maar tegelijkertijd was het zonneklaar dat een duurzame 

herbestemming buitengewoon moeilijk is. Sinds 2002 werd daarom een 

intensieve samenwerking met verschillende partners opgezet met als doel 

een ambitieus herontwikkelingsproject uit te werken en te realiseren. 

De herbestemming van dit monumentale industriële erfgoed gaat uit 

van een driedubbele functie. Het hoofdgebouw krijgt stapsgewijs een 

multifunctionele herbestemming als volwaardig evenementencentrum. 

Op het programma staan een polyvalente evenementenhal, ruimte voor 

congressen, recepties, tentoonstellingen en horeca. Ook wordt onderzocht 

om logies onder te brengen op de site. 

In de geïntegreerde gebiedsvisie voor het kanaal Bossuit-Kortrijk wordt 

de Transfo-site een recreatieve ‘hotspot’ die samen met de Gavers 

deeluitmaakt van een recreatief parkgebied.

De omgeving wordt ingericht als een eigentijdse parkzone waar het 

aangenaam wandelen, luieren, kuieren, spelen en vertoeven is. Een mix 

van lichte vormen van actieve vrijetijdsbesteding (fietsen, wandelen, varen, 

etc.) en avontuurlijke sporten - op maat van en als het ware vergroeid 

met de site (klimmen, duiken, mountainbike, roeien, etc.) - vinden er 

hun plaats. De ketelzaal in het hoofdgebouw wordt als binnenzone voor 

avontuurlijk sporten ingericht. Het oliereservoir van 15 meter diep wordt 

een duiktank voor duikers. 

Voor de inrichting van de buitenomgeving is een masterplan opgesteld 

door de Franse landschapsarchitect Michel Desvignes. Het gedeelte aan de 

waterkant wordt opgewaardeerd als attractieve plek voor recreatie. Tussen 

het kanaal en Transfo komt een volwaardige dijk met een trappenpartij 

tot aan het water. Het complex van de Brug wordt verbonden met de 

Transfo-site door de dijk door te trekken zodat één ‘platform’ ontstaat. 

Fiets- en wandelpaden doorkruisen het groengebied en sluiten naadloos 

aan op het fietsen wandelcircuit langs het kanaal dat zich via de Schelde 

en het Spierekanaal uitstrekt tot in Wallonië en Noord-Frankrijk. De oude 

spoorwegbedding, die Kortrijk en Avelgem met elkaar verbindt, wordt op 

regionale schaal verder uitgebouwd tot een recreatieve as in een groene 

omgeving. 

Op die manier wordt Transfo-Zwevegem geleidelijk aan getransformeerd 

tot een nieuwe unieke en aangename publieke plek. Dit jaar wordt 

100 jaar Transfo gevierd met in september een kunstproject waarbij 

gerenommeerde kunstenaars samenwerken met mensen en verenigingen 

uit Zwevegem. 

www.zwevegem.be/transfo 

www.zwevegem.be/over-zwevegem/beleid/projecten/transfo/transfo-100- 

jaar

Biodiversiteitscharter: DAG 

een lokaal engagement 

063 

voor meer duurzame 

natuur 

22 mei is de Internationale Dag van de Biodiversiteit. In 

2010 ondertekenden Leiedal en dertien gemeenten uit de regio een 

biodiversiteitscharter met Natuurpunt.koepel en de Natuurpuntafdelingen. 

Daarmee wilden ze benadrukken dat biodiversiteit ook een locale 

verantwoordelijkheid is. 

Wereldwijd is er sprake van een biodiversiteitscrisis. Dit leidt niet enkel tot 

een onherstelbaar verlies aan soorten, maar ook tot de teloorgang van de 

ecosysteemdiensten aan mens, maatschappij en economie. Het jaar 2010 

werd dan ook door de Verenigde Naties uitgeroepen tot het internationaal 

jaar van de biodiversiteit.

Biodiversiteit is ook een lokale verantwoordelijkheid. In dit charter 

concretiseren de lokale besturen en Leiedal hun bijdrage om 

de verscheidenheid in de natuur en het landschap te behouden 

en te versterken. Leiedal was het eerste intergemeentelijk 

samenwerkingsverband in Vlaanderen dat een dergelijk charter aanging. 

Leiedal besteedt in haar ontwerpen, plannen en projecten nu bewust 

aandacht aan de ecologische aspecten. Dit vertaalt zich in een aantal 

concrete aandachtspunten zoals het integreren van natuur als een 

basiskwaliteit in projecten, een regelmatig overleg met Natuur.koepel, 

ruimte voor groen in inrichtingsplannen, …. Binnen het strategisch project 

Groene Sporen vormt het versterken van ecologische netwerken een 

van de basisdoelstellingen. Ook de steden en gemeenten hebben tal van 

lokale acties op zich genomen, gaande van heel gerichte soortgerichte 

maatregelen (bijvoorbeeld huiszwaluwen), subsidiereglementen 

(bijvoorbeeld knotwilgen), een ecologisch wegbermbeheer, het gebruik 

van autochtoon plantgoed, … tot het inrichten en beheer van nieuwe 

natuurterreinen en groengebieden. 

De natuurverenigingen presenteren zich als partners van de lokale 

besturen om samen acties uit te werken en de brug te maken naar een 

bewustwording bij de bevolking over het belang van lokale biodiversiteit 

en van natuur in de nabijheid van de stad. Samen willen gemeenten en 

natuurverenigingen werken aan een duurzame regio waar ook natuur 

zijn vaste plaats heeft en bijdraagt tot een aangename woon- en 

werkomgeving.

DAG 

064 

De geboorte van een 

stadsrandbos 

Het Preshoekbos is het stadsrandbos van Kortrijk. En ‘rand’ 

kunt u letterlijk nemen, want het domein ligt niet alleen aan de rand van 

het stedelijk gebied, het ligt ook aan de rand van twee autosnelwegen. 

Ondanks de beperkingen is het bos in volle ontwikkeling. 

Het Preshoekbos ligt tussen Marke, Lauwe en Aalbeke. Sinds 2009 bezit 

of beheert het Agentschap voor Natuur en Bos 140 hectare van het 

Preshoekbos. 63 hectare hiervan zijn al bebost. Eenmaal volwassen, wordt 

dit een gebied van 250 hectaren. Voor de aanleg van de bospercelen in het 

Preshoekbos gebruikt ANB enkel inheemse en waar mogelijk autochtone 

bomen zoals zomereik, gewone es, zwarte els, haagbeuk, berk en beuk. 

Rond het bos worden struiken zoals Gelderse roos, veldesdoorn, meidoorn, 

sleedoorn en hazelaar geplant. Zij beschermen de percelen tegen betreding 

en zorgen voor hogere natuurwaarden. Brede dreven doorkruisen de 

aangeplante percelen.

Het Preshoekbos wordt aangelegd op percelen waar de laatste tientallen 

jaren aan landbouw werd gedaan. Dit betekent dat de ecologische waarde 

zal toenemen naarmate het bos ouder wordt. Kleine en iets grotere dieren 

hebben hun weg al gevonden. Wie het domein bezoekt in de lente of de 

zomer, moet zeker eens tot aan de Keizerstraat in Marke stappen. U loopt 

er over een lichte helling langs de E17. Deze helling ontstond bij de aanleg 

van de autosnelweg. De grond bevat er kalkrijke klei en is daarom ideaal 

voor tal van planten. Breedbladige wespenorchis, aardaker, donderkruid, 

duizendblad, Sint-Janskruid en massa’s knoopkruid toveren deze helling om 

tot een prachtig kleurenpalet. 

In het deel van de Preshoekstraat dat langs de E403 loopt en het uiteinde 

van de Watervalstraat werd een nieuw fietspad aangelegd. Grazende pony’s 

en koeien moeten voorkomen dat de open ruimte dicht groeit. Nog dit jaar 

zal een wandelroute van 2,3 km langs de Watervalstraat, de Keizersberg en 

de nieuwe bebossingen bewegwijzerd worden. In 2014 zal deze wandeling 

worden uitgebreid tot 4 km. Ook in de omgeving van de wijk Preshoek is 

een bewegwijzerde wandeling van 4,3 km gepland. In 2014 wordt ook het 

ruiterpadennetwerk uitgebreid. 

Het Preshoekbos vormt een landschappelijk geheel met de zuidelijke flank 

van de Leievallei tussen Menen en Kortrijk. Kenmerkend voor het landschap 

van de Preshoek zijn enkele ‘kleikoppen’ zoals de Kobbe, de Lauweberg en 

de Keizersberg. Hier werd vroeger klei gewonnen voor de steenbakkerijen 

in de streek. De laatste kleireserves worden nu nog ontgonnen en zullen na 

opvulling met inerte materialen (grond, stenenmisbaksels…) en afdekking, 

geïntegreerd worden in het bosgebied. 

www.natuurenbos.be

DAG 

065 

Heulebeekdomein 

in Kuurne 

Het Heulebeekdomein langs de 

Heulebeek is met 2 ha een van 

de grootste groengebieden van 

Kuurne. Het is een restant van de 

vochtige valleigronden die sinds 

mensenheugenis in gebruik werden 

genomen als wei- en hooiland. Hier 

schilderde Evariste Carpentier ooit 

zijn doek ‘De verboden zwempartij’ 

met op de achtergrond het oude 

kerkje van St. Michiel. Gezien de sterke verstedelijking in onze regio 

is het merkwaardig dat het domein als restant van de oorspronkelijke 

valleibiotoop bewaard is gebleven. Vooral het zeggeveld en de omgeving 

van de twee poelen hebben grote biologische waarde. Het beheer is er 

onder meer op gericht om in het bos enkele open ruimtes te behouden 

om de vegetatie van de vroegere vochtige hooilanden (dotterbloem, 

pinksterbloem, echte koekoeksbloem...) in stand te houden. Het domein 

doet ook dienst als overstromingsgebied voor de Heulebeek, waardoor het 

‘s winters soms moeilijk toegankelijk is. Door het gebied loopt een 700 m 

lang wandelpad. In de komende jaren wordt het gebied nog uitgebreid in 

de richting van de Leiemeersen.

066DAG 

Patersmote 

een uitzonderlijk 

historisch landgoed 

Zowel het 17de-eeuwse landhuis in renaissancestijl als het 18deeeuwse 

Engelse landschapspark van het domein Patersmote in Marke zijn 

uitzonderlijk. 

‘Patersmote’ ligt op een mote, een kunstmatige aarden heuvel met 

een ringgracht, te midden van de Leiemeersen. De woning in Vlaamse 

Renaissancestijl dateert uit 1655 en was oorspronkelijk een buitenverblijf, 

een lusthof van de Kortrijkse Jezuieten. In 1930 kocht baron Jean de 

Bethune het vervallen landgoed. Hij spaarde geld noch moeite om het 

van de ondergang te redden. Sinds 1965 wordt het huis bewoond door de 

zoon van Jean de Bethune, baron Guy de Bethune. Hij heeft het park op 

voorbeeldige wijze hersteld en herbeplant. 

Op het einde van de 

dreef, naast het vroegere 

hoveniershuis, staan 

twee indrukwekkende 

vormgesnoeide taxussen, 

die mogelijk driehonderd 

jaar oud zijn. Langs twee 

al even indrukwekkende 

haagportieken en een 

boogbrug over de 

ringgracht, komt men in de formele tuin voor het landhuis. Ooit moet 

hier een renaissancetuin met parterres hebben gelegen. Aan de oostkant, 

buiten de eerste omwalling, ligt een kleine moestuin en een boomgaard, 

en verder een Engels landschapspark, met een grote vijver en slingerende 

paden tussen de bomen en struikmassieven. Dat park werd rond 1790 

aangelegd en is vandaag nog grotendeels intact. Zelfs de oude taxushaag 

die het domein afsluit en waarin merkwaardige uitstulpingen zitten die een 

prachtig uitzicht over de Leiemeersen bieden, is bewaard gebleven. In een 

hoek van domein staat een pittoresk neogotisch paviljoentje op een met 

buxus begroeide heuvel.

Het Engelse park is ook vanuit botanisch oogpunt bijzonder interessant. 

Naast de vele oude bomen die bewaard zijn gebleven – zoals enkele 

indrukwekkende beuken (waaronder een prachtige treurbeuk, platanen, 

essen en kastanjes – heeft Guy de Bethune de voorbije 40 jaar een 

indrukwekkende collectie bomen en heesters aangeplant. Zijn verzameling 

telt meer dan 400 verschillende bomen en coniferen en heel veel bloeiende 

heesters zoals rododendrons, azalea’s en rozen, magnolia’s, enz. Een 

indrukwekkende Abies nordmanniana van meer dan 3 m omtrek, die hij 

pas 40 jaar geleden heeft geplant, wordt beschouwd als de ‘kampioen van 

België’ (dikste in zijn soort). Sinds 1949 houdt hij een logboek bij over de 

vogels in en rond Patersmote. Van de 43 soorten broedvogels van 1950 

verdwenen er 21 soorten of 49%. 

Het domein werd enkele jaren geleden als monument en landschap 

beschermd, samen met de omringende Leiemeersen. 

Patersmote kan soms op afspraak bezocht worden. 

www.open-tuinen.be

067DAG 

Op zoek naar de 

fruitdief 

In het kader van het grensoverschrijdende BIPS-project 

(Biodiversiteit in de Stadsrand) werd eind vorig jaar in Aalbeke de eerste 

West-Vlaamse Eikelmuistuin geopend. De Eikelmuis (Eliomys quercinus), 

of in de volksmond ‘fruitratje’, ‘fruitdiefje’ of ‘tuinslaapmuis’, is met haar 

zwarte Zorro-masker en lange pluimstaart een opvallende verschijning. 

Maar het gaat niet zo goed met de Eikelmuis. Terwijl ze vroeger wijd 

verspreid voorkwam in de zuidelijke helft van Vlaanderen, komt ze nu nog 

slechts op een paar plekken voor. De plekjes waar ze het liefst vertoeft, 

zoals boomgaarden, hagen of bosranden verdwijnen en we zijn ook minder 

gastvrij dan vroeger. Bovendien moet de eikelmuis voortdurend op zijn 

hoede zijn voor huiskatten en andere roofdieren. Ook rattenvergif maakt 

heel wat slachtoffers. 

© Vildaphoto 

Samen met de zoogdierenwerkgroepen van Natuurpunt streeft de 

Provincie West-Vlaanderen naar bescherming van de soort. Kleine 

ingrepen zoals het verhogen van het voedselaanbod door aanplant van 

vruchtdragende bomen en struiken zijn al een stap in de goede richting. 

Zonder verbindingen raken de resterende, op dit ogenblik vaak zeer kleine

eikelmuispopulaties geïsoleerd en kunnen ze uitsterven. Een netwerk van 

houtige (spoor)wegbermen met besdragende struiken in combinatie met 

natuurgebieden en hoogstamboomgaarden zorgt ervoor dat de Eikelmuis 

op een aantal plaatsen nog kan overleven. Voor wat betreft de aanplant 

van boomgaarden en andere vruchtdragende soorten wil de Provincie West- 

Vlaanderen samen met de Stad Kortrijk en de stad Moeskroen prioritair 

inzetten op de as Kortrijk-Moeskroen. De bermen langs de spoorlijn vormen 

een ideale grensoverschrijdende levensader voor de eikelmuis, maar ook 

voor tal van andere planten en dieren. In 2011 werd het eerste West- 

Vlaamse eikelmuisreservaat officieel geopend langs de spoorlijn Kortrijk- 

Moeskroen. 

Al deze inspanningen zorgen ervoor dat de Eikelmuis het hier en daar 

lokaal terug een beetje beter doet. Af en toe worden zelfs nog onbekende 

populaties ontdekt, zoals recent in Wevelgem. 

Meer informatie en tips om de Eikelmuis te helpen vindt u op 

www.eikelmuis.be 

www.bipsweb.eu

068DAG 

Het parkbos 

van Hemsrode 

Het parkbos van het voormalige kasteeldomein Hemsrode in 

Anzegem en het daarbij aansluitende Bouvelobos in Petegem vormen 

een uniek boscomplex in onze streek. Het hele gebied is erkend als 

‘ankerplaats’, dat is een waardevol landschap met een geheel van 

landschappelijke en bouwkundige erfgoedelementen. De ankerplaats 

‘Bouvelobos en Hemsrode’ wordt gekarakteriseerd door de hooggelegen, 

van zuidwest naar noordoost verlopende waterscheidingskam tussen het 

bekken van de Leie (ten noordwesten) en het bekken van de Bovenschelde 

(ten zuidoosten). Op de topzones van deze heuvelkam, met hoogtes tot 

85m boven zeespiegelniveau, domineren open akkerlandstructuren met 

weidse vergezichten op de valleien van Leie en Schelde. Deze heuvelkam 

wordt ook ‘Kleine Kluis’ genoemd, naar analogie met de omvangrijkere 

Kluisberg. Op de steile hellingen en langs de smalle insnijdingen van 

waterlopen zoals de Kasteelbeek, de Tjammelsbeek/Watermolenbeek en 

de Snepbeek, zijn enkele middelgrote en kleine boskernen bewaard. Deze 

kernen vormen de restanten van de oude bosstructuur rond het vroeger 

veel uitgestrektere Bouvelobos. Er zijn aanwijzingen dat het Bouvelobos 

een restant vormt van het vroegere foreest ‘Methela’ of ‘Medele’, een 

grafelijk jachtgebied of houtreservaat dat zich westelijk uitstrekte over 

Harelbeke, Deerlijk, Beveren-Leie, Desselgem, Waregem (Potegem) en 

oostelijk reikte tot Anzegem, Wortegem en Petegem. Mogelijke restanten 

hiervan zijn een boswalstructuur aan de zuidzijde van het huidige 

Bouvelobos. De bossen van het voormalige kasteeldomein Hemsrode en 

het Bouvelobos met aansluitende akkerlanden en valleistructuur van de 

Snepbeek zijn ook geselecteerd als Habitat-richtlijngebied en een deel 

ervan is VEN-gebied.

Het 17de eeuwse kasteel van Hemsrode werd in het begin van de 

Tweede Wereldoorlog volledig vernield door brand. De niet geteisterde 

bijgebouwen, vroeger in gebruik als koetshuis en personeelsverblijf, werden 

rond 1955 als kasteel heringericht. Alhoewel de voormalige domeingronden 

van dit kasteel inmiddels versnipperd zijn, zijn nog heel wat oude 

parkconstructies bewaard gebleven, waaronder een ruïneuze tempel met 

sokkel bestaande uit gemetste watergangen, een sluisconstructie, enkele 

parkbruggen, een moestuinruimte en enkele tuinbergplaatsen. Ook het 

strakke drevenpatroon, dat zich vanuit het parkbos in het omgevende, 

agrarische landschap doorzet, draagt als het ware nog een feodaal karakter 

uit. In september gaat hier de Internationale Military Waregem door.

069DAG 

Monumentale 

venijnbomen 

in Moorsele 

Het kasteel van Moorsele of het kasteel Grimaldi zoals het ook 

wordt genoemd, ligt langs de Heulebeek in het centrum van Moorsele. Het 

staat op een omwalde mote, en bestaat uit een donjon uit 1420 en een 

woonvleugel van 1779. Het is een zeldzaam voorbeeld van een donjon in 

West-Vlaanderen. Een donjon is een middeleeuwse versterkte woontoren. 

De heerlijkheid van Moorsele was één van de twaalf burchtgenootschappen 

van het kasteel van Kortrijk. De bakstenen toegangsbrug tot het kasteel 

wordt geflankeerd door twee grote venijnbomen (Taxus). Die werden in 

2005 samen met het kasteel en de omwalling als monument beschermd. 

Op oude kaarten is te zien dat de site vroeger was omgeven door een 

brede gracht die reikte tot aan het Sint-Maartensplein en de huidige 

Overheulestraat. Het kasteel is niet te bezoeken, maar de twee bomen zijn 

vanaf de straat te zien. 

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/71477

DAG 

070 

Spierebeken komen 

terug tot leven 

De gemeente Spiere-Helkijn heeft samen met de Provincie West- 

Vlaanderen en de intercommunale Leiedal een landschapsplan voor de 

Zwarte en de Grote Spierebeek opgemaakt. Bedoeling is het landschap en 

de natuur rond de beekvalleien te herstellen en recreatief te ontsluiten. 

De Zwarte en de Grote Spierebeek 

zijn twee grensoverschrijdende 

beken die via Spiere naar de 

Schelde vloeien. Beide beken 

hadden jarenlang een slechte 

reputatie omwille van wateroverlast 

en vervuiling. De Grote Spierebeek 

was bij wijze van spreken een groot 

riool uit de Rijselse metropool en 

hiermee één van de grote vervuilers 

van de Schelde. Het water wordt via een bypass rechtstreeks afgevoerd 

naar de Schelde. De Zwarte Spierebeek werd rechtgetrokken tot een 

rechtlijnig afvoerkanaal. 

Na een reeks van investeringen in waterzuivering in Frankrijk en Wallonië 

zijn beide beken aan de beterhand en bestaat nu de mogelijkheid de 

Spierebeken op te waarderen. Daarom heeft de gemeente Spiere-Helkijn 

samen met de Provincie West-Vlaanderen en de intercommunale Leiedal 

een landschapsplan voor de Zwarte en de Grote Spierebeek opgesteld. 

Bedoeling is het landschap en de natuur rond de beekvalleien te herstellen 

en recreatief te ontsluiten. Het leeuwendeel van de voorgestelde ingrepen 

situeert zich rond de dorpskern van Spiere. Door een herprofilering en 

herinrichting van de beekvallei wordt het water terug bij het Robecynplein 

gebracht. De aanleg van een wandelpad maakt de vallei toegankelijk 

en vormt een aantrekkelijke verbinding tussen de oude dorpskern en 

het nieuwe centrum. Het Vlaams gewest (Agentschap voor natuur en 

bos) heeft er een aantal gronden aangekocht om ze te bebossen. De 

Spierevalleiroute, een fietsroute van 40 km verkent het landschap van de 

Schelde en het Spierekanaal, die beiden de grens met Wallonië vormen.

071DAG 

Kalkslib zorgt voor 

nieuwe natuur 

Eind 2005 kocht het stadsbestuur van Menen de Holcim-site, 

de terreinen van de voormalige tegelfabriek Agma-Novobloc achter het 

oude station van Lauwe. De helft van het terrein, vier hectare groot, is 

onder impuls van de plaatselijke Natuurpuntafdeling de voorbije jaren 

omgevormd tot een hoogst origineel natuurgebied, de Bramier. Op het 

terrein lagen kalkbezinkingsbekkens en duizenden ton kalkslib afkomstig 

van het polijsten van de tegels. De kalkhopen werden deels vermengd met 

zand en leem om een systeem van kalkrijke duinen na te bootsen en de 

hellingen kregen een zongerichte oriëntatie. Bij het saneren van het terrein 

werd ervoor geopteerd om spontane natuurontwikkeling optimale kansen 

te geven. Daarbij wordt vooral op de ontwikkeling van kalkminnende flora 

en bijhorende fauna gemikt. En dat lijkt te lukken. Verschillende orchideeën 

hebben er zich al gevestigd, en ook heel wat vlinders en libellen hebben 

hun weg gevonden naar de Bramier. Het werd door de Provincie ook 

uitgekozen als biotoop voor het eikelmuisproject. Het terrein is alleen onder 

begeleiding te bezoeken. 

https://sites.google.com/site/natuur2012/bramier

DAG 

LEILEKKERLAND, 

072 

nomadentuin 

aan de Leie 

Leilekkerland, de nomadentuin van Velt Eetbaar Kortrijk, op het 

tipje van het Buda-eiland, biedt vandaag een plek aan 34 moestuiniers. 

De laatste jaren werd er in het centrum van de stad Kortrijk degelijk 

werk gemaakt van de doortocht van de Leie. Naast de nieuwe kades, de 

bijhorende groenaanleg en reeds 5 nieuwe stijlvolle nieuwe bruggen die 

beeldbepalend zijn voor het centrum van de stad, ontstond er ook een 

nieuw stukje land van om en bij 0,25 ha op de meest westelijke tip van het 

Buda-eiland. 

Het is op deze, voor velen nog ongekende, braakliggend plek in het midden 

van de stad dat de Kortrijkse vereniging Velt Eetbaar Kortrijk in 2012 

startte met de buurttuin Leilekkerland. Hiervoor kreeg ze een tijdelijke 

vergunning van de NV Waterwegen en Zeekanaal.

Het project heeft vandaag de wind in de zeilen. Vele mensen willen weer 

meer betrokkenheid bij waar hun voedsel vandaan komt, zijn op zoek naar 

authenticiteit en gezonde en lokale groenten. Nog nooit was de interesse 

om eigen groenten te telen zo groot. De wachtlijst van ongeveer 40 

mensen voor de Volkstuin in de wijk ‘De Venning’ spreekt boekdelen. 

Leilekkerland biedt vandaag een plek aan 34 moestuiniers op perceeltjes 

van 10m². Velen onder hen zijn starters en tuinieren voor het eerst. Op 

de veertiendaagse werkdagen wordt er samen gewerkt in de collectieve 

groentetuin. Het is vooral op die momenten dat je de sociale meerwaarde 

voor de buurt kan voelen. Heel wat mensen sluiten aan omdat ze het 

leuk vinden om samen vorm te geven aan de tuin. Tussen de zeer diverse 

tuiniers worden nieuwe vriendschappen gesmeed. Buren leren elkaar 

kennen en af en toe wordt er gefeest. In de tuin wordt er ook veel geproefd 

en uitgewisseld, ook over de kneepjes van het ecologisch moestuinieren. 

Heel wat nieuwsgierige bezoekers leren voor het eerst deze unieke plek in 

de stad kennen. 

Leilekkerland wordt ook een Nomadentuin genoemd die dus per 

definitie tijdelijk is van aard. Immers, vroeg of laat worden hier wellicht 

andere plannen uitgevoerd. Velt Eetbaar Kortrijk wil daarom ook elders 

gelijkaardige initiatieven opstarten, stimuleren en inspireren als onderdeel 

van een netwerk van eetbare plekken in de stad. 

www.velt.be/eetbaarkortrijk/pag1349

DAG 

073 

Fietsnetwerk 

Leiestreek 

Waterwegen vormen een leidraad in het fietsnetwerk 

Leiestreek (900 km). De Leie ontspringt in het Noord- 

Franse Lisbourg en vloeit van de Franse grens tot 

haar monding in de Schelde in Gent. Ook de kanalen 

Bossuit-Kortrijk en Roeselare-Leie doorsnijden het zacht 

heuvelende landschap. Zelfs de Schelde komt zich even 

bij de Leiestreek vervoegen en vormt er de grens met de 

Vlaamse Ardennen. 

Het fietsnetwerk Leiestreek biedt u een netwerk van 

mogelijkheden op de fiets het vele moois dat onze streek te bieden 

heeft, te leren kennen. De vele vrijliggende jaagpaden langs de kanalen 

en rivieren bieden u een ontspannende fietstocht zonder autoverkeer. 

Ook zijn er heel wat oude spoorwegbeddingen die nu omgevormd zijn 

tot fietspaden. Het volledige fietsnetwerk is goed voor meer dan 900 km 

fietsplezier. Op elk knooppunt staat een bord met het knooppuntennummer 

en richtingaanduidingen naar de eerstvolgende knooppunten. Tussen de 

knooppunten wijzen doorverwijzingsbordjes je de weg. U vindt er twee 

soorten bewegwijzering: de zogenaamde doelenbewegwijzering langs de 

waterwegen waarmee u zorgeloos via jaagpaden langs de Leie, de Schelde 

of de kanalen in de Leiestreek van punt A naar punt B kunt fietsen. Dankzij 

de doelenbewegwijzering kunt u perfect nagaan hoever u nog van uw 

uiteindelijke gemeente/stad verwijderd bent. 

Daarnaast is er de knooppuntenbewegwijzering waarmee u fietsend van 

knooppunt naar knooppunt de vele bezienswaardigheden in de Leiestreek 

met elkaar kunt verbinden. Hierbij is het wel belangrijk dat u vooraf een 

fietskaart aanschaft om uw tocht uit te stippelen. 

De fietskaart Leiestreek West is verkrijgbaar bij de toeristische diensten in 

de Leiestreek, Westtoer of via www.fietsen-wandelen.be. 

De fietskaart Leiestreek Oost is beschikbaar bij de toeristische diensten in 

de Leiestreek, Toerisme Oost-Vlaanderen of via www.tov.be. 

www.toerisme-leiestreek.be/leiestreek/recreatie.aspx?id=20225

074DAG 

Waterdraken 

in Kortrijk 

Tot voor kort was de Kamsalamander of Grote watersalamander 

een vrij algemene soort in de regio Kortrijk. Met zijn hoge kam op de rug 

en staart en met zijn geeloranje buik met zwarte vlekken, lijkt hij een 

beetje op een miniatuurdraak, vandaar zijn populaire naam waterdraak. De 

diertjes leefden ondermeer in oude bomputten, drinkpoelen, kasteelvijvers 

en diverse plassen in de streek. Tegenwoordig is deze salamander heel 

wat zeldzamer geworden. De soort wordt nu actief beschermd door de 

Europese ‘Habitatrichtlijn’. In West-Vlaanderen is de kamsalamander 

uitgeroepen tot symboolsoort als uithangbord voor terreinacties rond 

herstel en aanleg van poelen. 

© Vildaphoto 

Hebt u ergens een lapje grond dat vochtig genoeg is om er een poel op 

aan te leggen? Of dient uw poel dringend geschoond te worden? Neem dan 

contact op met de Provincie West-Vlaanderen. Samen met u wordt bekeken 

of het terrein geschikt is voor de aanleg van een natuurrijke en natuurlijke 

poel. Indien dat het geval is, helpt de Provincie West-Vlaanderen u gratis 

met advies, begeleiding en uitvoering. 

www.bipsweb.eu

DAG 

075 

De Meense Groenvallei 

De Meense Groenvallei omvat het valleigebied van de Leie tussen 

het hartje van Menen en het agrarisch gebied dat aansluit met Lauwe. 

Het is een aaneenschakeling van relatief kleine biotopen met een vrij 

grote diversiteit op beperkte oppervlakte. Het omvat onder meer het 

natuurgebiedje De Poel, het slibdepot, de oude Leiearm, de open ruimte ter 

hoogte van de Barakken, het Diefhondbos en de oude Leiearm de Notelaer. 

In 2010 werd een inrichtingsplan voor de Meense Groenvallei opgemaakt 

dat nu stap bij stap wordt uitgevoerd. Eén van de uitgangspunten is de 

bedding van de vroegere natuurlijke Leie landschappelijk weer ‘tot leven te 

wekken’. Daarbij wordt gestreefd naar een evenwicht tussen ecologische 

doelstellingen en de toegankelijkheid voor recreanten en natuurontdekkers. 

Het eerste deelgebied dat wordt afgewerkt is het Diefhondbos waar tegen 

2014 een nieuw landschapspark met speelbos moet komen. De Poel is een 

relict van een oude meander die gedeeltelijk verland is. 

Na beheerswerken in de voorbije jaren door de natuurwerkgroep de 

Leiemeersen is er nu een mooi gebied bestaande uit open water in 

combinatie met een rietkraag en moeraszone. Het is alleen toegankelijk 

onder begeleiding. Het opgespoten terrein (OT) maakt deel uit van de 

oorspronkelijke Leievallei, en werd na de rechttrekking van de Leie 

opgehoogd met slib en nadien beplant met pionierssoorten zoals wilgen.

076DAG 

Stadsgroen 

Marionetten 

Het Stadsgroen Marionetten verbindt het Kennedybos, de 

afgedekte stortplaats aan de Bosstraat en de relictbosjes van Sint- 

Anna met de Keizersberg in Marke waar het Preshoekbos, het nieuwe 

stadsrandbos van Kortrijk begint. In deze nieuwe groenstructuur worden 

de typische eigenschappen van het landschap, licht heuvelachtig vol 

wisselende vergezichten, bewaard en versterkt. Op het hoogste punt, 

op de afgedekte stortplaats op de Schittenberg, staat de Libel. Vanaf de 

facetogen kunt u het prachtige natuurgebied rondom en de torens van de 

lager gelegen stad bewonderen. Een wandelpad loopt dwars doorheen het 

lijf van de Libel.

Het ontwerpbureau Omgeving heeft recent een landschapsplan voor 

het Stadsgroen Marionetten opgesteld. Bedoeling is om dit gebied uit te 

bouwen tot een groene, multifunctionele pool voor het Kortrijkse. In het 

landschapsplan wordt veel aandacht besteed aan de inpassing van het 

recreatieve netwerk met aandacht voor het landschap en de natuurwaarde 

van het gebied. Het moet ook de bestaande gebouwen en de omgeving 

van het nieuwe ziekenhuis in deze groenstructuur integreren. Centraal 

loopt een hoofdpad dat als een soort van ruggengraat voor het gebied 

fungeert, waarop secundaire wandelpaden worden aangesloten. Die paden 

vormen lussen die langs de mooiste plekjes leiden. Aan het netwerk 

zijn ook vier ‘ontvangstruimten’ gekoppeld die het publieke, recreatieve 

en ecologische karakter van De Marionetten moeten onderstrepen. De 

deels gerestaureerde historische hoeve Goed te Coucx is de belangrijkste 

ontvangstplek met een cafetaria. Daar komt een boomgaard en een 

picknickweide. Ter hoogte van Rodenburg komt een hondenloopbaan. 

Langs de E17 worden ‘geluidsheuvels’ voorzien. Verder wordt het gebied 

in zeven ‘kamers’ verdeeld met elk een eigen identiteit, programma en 

relatie tot natuur, landschap en cultuur. Landschapskamer Sint-Anna zal 

bijvoorbeeld een speelbos krijgen, terwijl bij de Bosstraat ingezet wordt op 

natuurontwikkeling met een extensief graasbeheer met koeien. De hoogst 

gelegen ‘kamer’ met De Libel zal vooral mikken op de vergezichten. Het 

hele plan kost 2,5 miljoen.

077DAG 

Picknick op de hoeve 

Ontdek de West-Vlaamse Scheldestreek met al uw zintuigen en laat u 

verleiden door de pure smaken van het platteland: verse hoevelekkernijen 

gebundeld in een verrassend rijk picknickpakket. De picknick kunt u 

afhalen en gebruiken op één van de deelnemende hoeves. Zij hebben voor 

u het mooiste plekje op de hoeve gereserveerd, op de weide, het erf, het 

zomerterras… 

• Sterhoekhoeve, Landergemstraat 30, 8570 Anzegem T 056/68 10 77 

• Hoeve Freezebeeze, Sint-Denijsstraat 23, 8550 Zwevegem 

T 056/75 83 09 

• Bouvriehoeve, Bouvriestraat 11, 8583 Bossuit T 056/45 53 62 

U moet wel vooraf reserveren - ten 

laatste op donderdag (vóór 17u) 

voor het weekend en de week die 

volgen – op volgend adres: 

VVV West-Vlaamse Scheldestreek, 

Doorniksesteenweg 402, 

8583 Bossuit 

T 056/45 72 82 of 

vvv.scheldestreek@skynet.be 

Daar kunt u ook fietsen huren om 

de Scheldestreek te verkennen. 

www.westvlaamsescheldestreek.be

DAG 

078 

Unieke paddenstoel 

in de Kleiputten 

In het natuurreservaat De Kleiputten op ’t Hoge in Kortrijk werd 

in 1992 de allereerste Rozerode wasplaat (Hygrocybe calyptriformis) 

van Vlaanderen gevonden. Dat is een uiterst zeldzame plaatjeszwam 

die nadien op twee andere plaatsen werd gevonden, in de Voerstreek en 

in een weiland bij het Beiaardbos in de Vlaamse Ardennen. Wasplaten 

worden omwille van hun felle kleuren wel eens de orchideeën onder de 

paddenstoelen genoemd. In de Kleiputten komen een tiental verschillende 

wasplaten voor, naast tal van andere paddenstoelen. En ook heel wat wilde 

orchideeën zoals de schitterende rietorchis, een beschermde orchideesoort 

die op de Vlaamse Rode Lijst van bedreigde planten staat, en de 

addertong, een zeer zeldzaam varentje. 

Het Natuurreservaat De Kleiputten ontstond vanaf de jaren ‘80 is het 

resterende deel van een oud ambachtelijk kleiwinningsgebied. Het bestaat 

uit twee grote delen: een natuurgebied van 2 ha en een vrij toegankelijk 

parkgebied van 4 ha op een gedempte kleiput. Het reservaat bestaat uit 

een gemengd moerasbosje, enkele hooilandjes, rietveldjes met ondiepe 

plassen en de zogenaamde ‘kalkvijver’. Het vloeit harmonieus over in het 

parkgebied waar hooilandjes en waterpartijen afwisselen met struweel, en 

van waaruit men een uitzicht heeft over het prachtige golvende landschap. 

Het parkgedeelte is vrij toegankelijk op zondag. Het reservaatgedeelte 

alleen tijdens geleide wandelingen. 

www.natuurpuntkortrijk.be/content/natuurgebieden/kleiputten

079DAG 

Het eerste speelbos 

van Vlaanderen 

Zoals de naam doet vermoeden ligt het Leiebos in Wevelgem 

aan de oevers van de Leie. Het situeert zich tussen de autoweg E 403 

en de A19. Het bos is gedeeltelijk ingericht als speelbos voor de jeugd 

– het was een van de eerste speelbossen in Vlaanderen, de rest van het 

bos is voor de wandelaars vrij toegankelijk via de bospaden. De twee 

Oude - Leiearmen, een gevolg van de rechttrekking van de Leie, hebben 

een grote natuur-en recreatiewaarde. De noordelijke Leiearm is ingericht 

als paaiplaats voor vissen en is ook een geliefde rustplek voor vogels en 

amfibieën. Voor hengelaars is de westelijke oude Leiearm een paradijs. 

Ze vinden er een tiental soorten vis waaronder baars, karper, brasem, 

rietvoorn en snoek. De fuut, ijsvogel, dodaars, bergeend, nachtegaal, 

fitis, rietgors en kleine karekiet komen in dit gebied voor. Af en toe is het 

woudaapje een zomergast in het Leiebos. Samen met het Kennedybos is 

het 26 hectare grote Leiebos een ‘satellietbos’ van hun grote broer, het 

Preshoekbos, iets verderop. Het bos wordt beheerd door het agentschap 

van Natuur en Bos. 

www.natuurenbos.be

DAG 

Interactieve website 

080 

over de toekomst 

van de Leievallei 

In het kader van het Europese Value+ programma heeft 

intercommunale Leiedal een interactieve website gemaakt over de 

transformatie die de Leie en zijn landschap de komende jaren zal 

ondergaan. 

De website geeft een overzicht weer van de vele projecten langs de Leie 

van diverse private en publieke actoren. De website die nog in volle 

ontwikkeling is, bundelt projecten in uitvoering, maar ook wensbeelden 

en projecten in planning bij de lokale besturen. Dit moet de afstemming 

en samenwerking tussen de verschillende overheden en partners 

vergemakkelijken. 

Leiedal is partner in het Europese project Value Added +, een 

transnationaal project met partners uit Duitsland, Nederland, Het Verenigd 

Koninkrijk, Vlaanderen en Wallonië. 

Het project wil een methodiek uittesten om strategisch planning in groene 

infrastructuur te combineren met lokale projecten. ‘Groene infrastructuur’ 

wordt, naast zijn bijdrage tot ecosysteemdiensten, gezien als een middel 

tot economische ontwikkeling en sociale cohesie in een regio. 

Elke projectparnter neemt deel aan het uittesten van methodieken om 

de doelstellingen van een toekomstgericht groenbeleid op een efficiënte 

en duurzame manier te realiseren. Een aantal projectpartners, zoals de 

VLM en de stad Luik investeren in een pilootproject, andere partners, 

zoals Leiedal werken eerder aan een lokaal draagvlak voor een regionale 

visie op groene infrastructuur. Sleutelbegrippen daarbij zijn participatieve 

benadering, integrale planning, ontwerpend onderzoek, driedimensionele 

visualisatie, coöperatie met lokale actoren en inbedding in een 

streekstrategie.

Met dit Europees project wil Leiedal in de eerste plaats expertise en 

ervaringen opdoen en gebruiken binnen de ontwikkeling van een eigen 

groen netwerk. Naast de digitale kaart zal Leiedal aan de hand van een 

workshop een concreet plan voor een projectgebied uitwerken. Daarbij 

zullen nieuwe technieken en tools rond sociale media, participatie en topdown 

planning worden uitgeprobeerd. 

www.value-and.com

DAG 

081 

Oeverzwaluwen 

langs de Leie 

De oeverzwaluw (Riparia riparia) is de kleinste zwaluw (12 cm) 

die bij ons voorkomt. Hij heeft een dof grijsbruine bovenzijde en een witte 

onderzijde met een bruine borstband. Hij is gemakkelijk te herkennen 

omdat hij kleiner is, trager vliegt en een kortere staart heeft dan de andere 

zwaluwen. 

Het unieke aan de oeverzwaluw is dat hij met de ijsvogel de enige 

vogelsoort in ons land is die zelf een broedgang graaft in kale steile 

wanden langs rivieren en zandputten. Die broodgangen kunnen meer dan 

1 m diep zijn. 

De oeverzwaluw was vele jaren een trouwe gast in de zandige oevers 

van de Leie. Nu broeden er nog enkele koppels in de Leie-oevers tussen 

Wevelgem en Menen. Langs het Gavermeer werd een klein deel oeverrand 

in het noordoosten ingericht als overzwaluwenwand. 

In het kader van de verbredingswerken van de Leie heeft het Instituut 

voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in opdracht van het Agentschap 

Waterwegen en Zeekanaal in 2009 een studie uitgevoerd naar de 

aanwezigheid van oeverzwaluwen en voorstellen gedaan voor de duurzame 

inrichting en het beheer van oeverzwaluwranden langs de Leie. 

www.inbo.be/content/page.asp?pid=BEL_VLA_VIS_GEB_GKL_ 

Oeverzwaluwen

082DAG 

Geld groeit 

aan de bomen 

Bomen zijn niet alleen mooi en zijn niet alleen belangrijk voor de 

biodiversiteit en de luchtkwaliteit. Ze zijn ook geld waard. 

Bomen zijn de meest duurzame groene elementen van de openbare ruimte. 

Het zijn de dragers van de groenstructuur. Ze zijn sfeerbepalend en dragen 

in sterke mate bij aan de herkenbaarheid en het karakter van plekken, 

routes en landschappen. Ze hebben bovendien een belangrijke ecologische, 

sociale, cultuur-historische, esthetische en economische waarde en ze 

dragen bij tot een aangenamer en gezonder woon- en leefmilieu. Dat 

laatste geldt zeker voor de bomen in onze woonstraten, langs speelpleinen 

of op schoolpleinen. 

De aanwezigheid van bomen heeft een positieve invloed op de waarde van 

de woningen. Woningen in een bomenrijke buurt zijn, zo wijst onderzoek 

uit, tot 7-15% meer waard. Voor grondprijzen kan dit oplopen tot 75%. 

Bomen kunnen karakter geven aan bedrijfsgebouwen en bedrijventerreinen 

en daardoor de aantrekkelijkheid voor investeerders verhogen. 

Bomen in de bebouwde omgeving kunnen indirect ook een positief effect 

hebben op bezoekers en toeristen. Zo heeft onderzoek bijvoorbeeld 

aangetoond dat mensen bereid zijn om zich voor hun boodschappen 

verder te verplaatsen naar en ook meer te spenderen in een winkelstraat 

of winkelcentrum met bomen in vergelijking met een omgeving zonder 

bomen. 

In parken kunnen bomen bijdragen tot een vermindering van de 

onderhoudskosten omdat het onderhoud van een groepje bomen op 

termijn minder duur is dan het onderhoud van eenzelfde oppervlakte 

grasland.

Volgens berekeningen in Nederland zou elke stadsboom gemiddeld €66 per 

jaar opbrengen. Alleen al de economische baten van de luchtzuiverende 

functie van een stadsboom wordt op €41 geschat. Dat is beduidend 

meer dan de kosten van onderhoud van die boom. Volgens deskundigen 

bedragen de jaarlijkse kosten voor goede verzorging van stadsbomen €5 

per boom als deze gezond is. Voor een boom met achterstallig onderhoud 

zijn deze jaarlijkse kosten €10 per boom. De gezondheidswinst die wordt 

geboekt doordat bomen de concentraties schadelijke stoffen verminderen, 

is naar verwachting vele malen groter. 

Aspect 

Bedrag/boom/jaar 

Vastleggen CO2 € 0,18 

Luchtzuivering € 41,05 

Voorkomen ongelukken 

(1300 €/jaar vanaf 25ste jaar) 

Verminderen ligdagen ziekenhuis 10% 

Verhoging huisprijzen € 37,40 

Onderhoud boom € 12,50 

Saldo per boom € 66,13 

Bron: T. Bade et al (2008)

083DAG 

Het kasteelpark Casier 

Het 19de-eeuwse 

kasteelpark Casier in 

Waregem werd aangelegd 

in een romantische Engelse 

landschapsstijl rond een 

achtvormige omwalde 

site in de vallei van de 

Gaverbeek. De vroegere 

walgrachten werden 

uitgegraven tot siervijvers met elegant gedecoreerde loopbruggetjes. 

Het park herbergt ook een zeer waardevol oud bomenbestand. Naast de 

monumentale beuken en paardenkastanjes pronken er onder meer een 

Honing- en Trompetboom, een Moerascypres, een majestueuze linde, een 

Libanonceder, een Zwarte den en een Japanse lork. In de vroegere ijskelder 

hebben vleermuizen, meer bepaald snorvleermuizen, een thuis gevonden. 

De opdrachtgevers en eerste eigenaars waren het echtpaar Felix Deruyck 

en Nathalie Storme, dochter van burgemeester Storme. Deruyck lag, 

samen met Jules Storme, aan de basis van Waregem Koerse. Na hun 

dood kwam het domein in handen van de adellijke familie Casier. In 1977 

werd het park met kasteel aangekocht door de gemeente Waregem en 

in 2003 werd het beschermd als stadsgezicht. Het kasteel, het koetshuis 

met orangerie, de hondenkennel, het erehek aan de Stationsstraat, de 

waterpartijen met eilanden en bruggen, de ijskelder, de O-L-V-kapel met 

aanleunende muur aan de Keukeldam zijn beschermd als monument. 

Dit jaar is de stad gestart met een groot renovatieprogramma dat drie 

jaar zal duren. Het hele park krijgt een grondige opknapbeurt met nieuwe 

beplantingen en nieuwe paden. Niet-passende bomen en struiken worden 

verwijderd, de vijvers worden schoongemaakt en er komt een grote 

recreatiezone met een vast podium, nieuwe speeltuinen, een vernieuwde 

hondenweide, een nieuwe ijspiste, enzovoort.

Evolis, DAG 

een bedrijvenpark 

084 

waar ecologie en 

economie samengaan 

Het bedrijvenpark Evolis langs de E17 aan de uitrit Kortrijk-Oost, 

moet een bedrijventerrein worden waar ecologie en economie samengaan 

en waar Leiedal, dankzij doorgedreven parkmanagement, de kwaliteit ook 

op lange termijn kan garanderen. 

Eind 2006 werd Evolis door de Vlaamse regering verkozen als Topproject. 

Het park werd daarmee dé referentie voor de aanleg, inrichting en 

beheer van bedrijventerreinen in Vlaanderen. De landschappelijke 

kwaliteit vormde de leidraad in het algemene concept. Het meervoudig 

ruimtegebruik wordt gestimuleerd door de integratie van het recreatief 

netwerk doorheen het bedrijventerrein en het meervoudige gebruik van de 

semi-publieke bedrijfsparkings. Het ecologisch circuit op Evolis integreert 

en versterkt bestaande waardevolle en landschappelijke elementen. 

Het circuit bestaat uit een natte zone met een moerasbosje, poelen en 

droog struweel, de oude spoorwegberm met ecologische gracht, brede

groenstroken met wadi’s en bufferbekkens en een groenberm langs de 

E17. Een collectieve waterbuffering van 200 m³ per hectare verharde 

oppervlakte spaart ruimte op de individuele percelen, creëert grote 

blusvijvers ten behoeve van de brandweer en biedt een landschappelijke 

en ecologische meerwaarde. Wadi’s zorgen voor een natuurlijke infiltratie 

van het opgevangen oppervlaktewater. Afwateringsgrachten voorzien in 

de vertraagde afvoer van het water naar de beek. Poelen zorgen voor 

een opname van het opgevangen oppervlaktewater. Een extra blusvijver 

als aanvulling op de watervoorraad in de collectieve waterbuffering. De 

parkings worden aangelegd in waterdoorlatende materialen. De bedrijven 

zijn verplicht om regenwaterreserves aan te leggen, voor hergebruik in 

onder meer het sanitair. De ecologische driehoek, gelegen nabij de oude 

spoorwegberm en de Keizerstraat, wordt bewaard en uitgebreid. Het gebied 

van circa 6000 m² krijgt een ecologische inrichting. Er werden ook meer 

dan duizend bomen geplant, in zes rijen langs de dreven die het gebied 

doorkruisen, en meer dan 6 kilometer hagen rond de bedrijfspercelen. Het 

onderhoud van de groenzones, de bomen en de ecologische zones gebeurt 

gemeenschappelijk via het parkmanagement. 

www.evolisbusinesspark.be/nl/downloads/informatie-evolis

DAG 

085 

De Venning: 

natuur in de stad 

Het Stadsgroen Venning is een groene long in een sterk 

verstedelijkt gebied ten noord-oosten van de Kortrijkse binnenstad, 

vlak bij de gelijknamige woonwijk. Het is een relict van een kleinschalig 

landbouwlandschap dat gekenmerkt wordt door verschillende lineaire 

landschapselementen zoals grachtjes, bomenrijen en hagen. Die 

structuur is nog duidelijk herkenbaar in de huidige aanleg, met hagen 

en een kraakwilgenbosje, bloemrijke hooilanden, een boekweitakker, 

een speelveldje, een vlindertuin en een volkstuincomplex waar een 

veertigtal tuiniers hun huurtuintje bewerken. Een gedempte poel werd 

heruitgegraven en verbindt de grachtjes. Wandelpaden verbinden de 

verschillende landschapskamers. 

De Stad Kortrijk, het 

OCMW en de NMBS zijn 

eigenaar van het gebied 

dat beheerd wordt door 

Natuurpunt Kortrijk, de 

leerwerkplaats vzw De 

Poort en het buurtcomité 

Vaart. De spoorwegberm 

werd samen met de 

wijkbewoners beplant. Zij 

hielpen eveneens om de 

Vlindertuin te beplanten. 

Wijkbewoners staan in voor het toezicht, klein onderhoud en signaalfunctie. 

Via de Leerwerkplaats van vzw De Poort onderhouden langdurig 

werklozen bijna het volledige gebied. Ze krijgen er onder leiding van een 

technische begeleider een opleiding als natuurarbeider en tuinarbeider 

en krijgen hierdoor mogelijkheden om door te stromen naar de reguliere 

arbeidsmarkt. 

www.natuurpuntkortrijk.be/content/natuurgebieden/Venning

086DAG 

Reutelen langs 

de Reutelbeek/ 

Geluwebeek 

De vallei van de Reutelbeek/Geluwebeek is de voorbije jaren uitgebouwd 

tot een belangrijke groen-recreatieve ader die Geluwe met Menen verbindt 

en het stedelijk gebied van Menen doorkruist tot aan de Leie. 

De Reutelbeek/Geluwebeek vertrekt in Zonnebeke en loopt door het 

centrum van Geluwe om uit te monden in de Leie in Menen. Oorspronkelijk 

was de Geluwebeek een echte laaglandbeek, die traag vloeiend door het 

landschap kronkelde. Zoals zovele beken werd ze recht getrokken waardoor 

het typische meanderend patroon verdween. De oevers werden op heel wat 

plaatsen verhard, de nabijgelegen weiden en akkers werden gedraineerd 

en nieuwe woonwijken werden pal in de beekvallei neergepoot. In de 

stadskern van Menen en Geluwe werd de beek grotendeels overwelfd. Door 

al die ingrepen hadden de omwonenden geregeld last van overstromingen. 

Om dit tegen te gaan heeft de Provincie een tiental jaar geleden ter 

hoogte van Ons Dorp, waar de Reutelbeek het stedelijk gebied van Menen 

binnenkomt, een bufferbekken aangelegd. Dit zorgde niet alleen voor een 

betere waterbeheersing, er ontstond ook een interessant natuurgebied. 

Hier broeden onder meer Kleine karekiet, Bosrietzanger, Blauwborst, 

Steenuil en Boomvalk. 

Door het bufferbekken werd een vlonderpad aangelegd en rond het bekken 

loopt het educatieve Geluwe – Reutelbeekpad. Het is een onderdeel 

van een nieuwe groene fietsverbinding tussen het centrum van Geluwe 

en Menen. Het fietspad slingert langs de beek en gaat via twee nieuwe 

fietstunnels onder de drukke N58. 

In het recente verleden namen zowel Provincie, de Stad Wervik, de 

Stad Menen als Natuurpunt vzw initiatieven om de natuurverbindende 

functie van de beekvallei vorm te geven. Zo hebben de Stad Wervik en 

de Provincie samengewerkt voor de realisatie van het parkgebied in het 

centrum van Geluwe. Verder stroomafwaarts namen Stad Menen en 

Natuurpunt het initiatief om natuurinrichtingsmaatregelen op resterende 

toegankelijke stukjes van de beekvallei uit te voeren. Een deel van de vallei 

in Menen is ingericht als avontuurlijke-natuurlijke speelruimte.

087DAG 

Van monofunctionele 

buffers naar groene 

infrastructuur 

Bufferzones rond bedrijven en bedrijventerreinen worden vaak 

stiefmoederlijk behandeld. Met steun van het Agentschap Natuur en Bos 

(ANB) onderzoekt Leiedal hoe deze buffers meer multifunctioneel kunnen 

ingezet worden om meerwaarden te creëren op het vlak van biodiversiteit, 

waterbuffering, geluidsbuffering, recreatie, productie biomassa enzovoorts. 

De verplicht aan te leggen bufferzones bij bedrijventerreinen zijn relatief 

smalle zones, ontoegankelijk en monofunctioneel, zonder maatschappelijke 

meerwaarde. Het zijn vergeten stukjes groen, tussenruimtes die de 

ene ruimte van de andere scheiden. Vaak wordt hier terecht de titel 

‘schaamgroen’ op gekleefd. Nochtans hebben ze dikwijls de potentie om 

deel uit te maken van een kwalitatief netwerk van groene ruimten waarin 

ecologische, recreatieve en/of sociale linken kunnen gelegd worden, die de 

ene ruimte met de andere verbinden. Zeker nu de verplichte oppervlakte 

van die bufferzones steeds groter en breder wordt. 

Als intercommunale voor streekontwikkeling is Leiedal op zoek naar 

nieuwe invullingen van deze ruimtes. De beperkende term ‘buffer’ die aan 

deze ruimtes werd toegekend, willen we graag vervangen door ‘groene 

infrastructuur’, wat verwijst naar de meervoudige functies van deze stroken 

groen zowel op lokale als op de bovenlokale schaal. Leiedal wil enerzijds 

een aantal voorbeeldstellende projecten selecteren. Anderzijds zal een 

ontwerpstudie voor een bedrijventerrein in de regio worden gemaakt 

waarop vernieuwde concepten en alternatieve beheermodellen getest 

worden. Zo willen we aangeven hoe het verstedelijkte gebied baat kan 

hebben bij het inrichten en inweven van deze stroken groen. Dat moet 

uiteindelijk uitmonden in een ideeënboek.

DAG 

Zeldzaam 

088 

studentenroosje langs 

de vaarttaluds 

In de Vaarttaluds langs het kanaal Bossuit-Kortrijk groeit 

Parnassia, een uiterst zeldzaam plantje dat in ons land alleen in de duinen 

langs de kust voorkomt. 

Het Studentenroosje of Parnassia palustris met zijn wetenschappelijke 

naam, is een uiterst zeldzaam plantje dat in ons land alleen in de 

kustduinen is te vinden. En in de Vaarttaluds langs het kanaal Bossuit- 

Kortrijk. De plant is vernoemd naar de Griekse berg Parnassia, waar Apollo, 

de beschermgod van de poëzie, woonde. Het is een prachtig plantje met 

grote witte bloemen die geuren naar honing. De plant vormt polletjes 

met hartvormige bladeren. De bloeistengels hebben voelbare ribbels, 

met aan het eind één bloem. De bloembladeren zijn wit met geelgroene 

doorschijnende aders. Voor elk bloemblad staat een sierlijke onvruchtbare 

en vervormde meeldraad. Het lijkt op een handje met vingers die in een 

glanzend knoopje eindigen. Het zijn ‘honingorganen’ die bestuivende 

insecten lokken. Aan een bloem kun je zien hoe lang ze al heeft gebloeid: 

elke dag gaat er namelijk een meeldraad naar buiten. De echte meeldraden 

staan daar met witte helmdraden tussen. 

Waar Parnassia bloeit, groeien meestal nog tal van andere zeldzame 

planten, zoals wilde orchideeën.

089DAG 

André Le Nôtre 

in Spiere 

Frankrijk viert dit jaar de 400ste verjaardag van André Le Nôtre, 

de tuinman van Louis XIV die onder meer de koninklijke parken van 

Versailles en Les Tuileries ontwierp. Weinig bekend is dat ook in Spiere 

sporen van Le Nôtre te vinden zijn. 

Frankrijk herdenkt dit jaar met grootse feestelijkheden de 400ste 

verjaardag van André Le Nôtre, de tuinman van Louis XIV die onder meer 

de koninklijke parken van Versailles en Les Tuileries ontwierp (zie www. 

lenotre.culture.gouv.fr/). Weinig bekend is dat ook in Spiere sporen van 

Le Nôtre te vinden zijn. De tuinen rond het kasteel van Spiere zouden 

namelijk van de hand van een leerling van Le Nôtre zijn. 

Het imposante kasteel van Spiere in de Jacquetbosstraat wordt beschouwd 

als één van de belangrijkste 18de eeuwse kastelen van West-Vlaanderen.

Het werd rond 1710 gebouwd in opdracht van Baron Nicolas del Fosse 

d´Espierres. De oorsprong van het kasteel gaat echter veel verder 

terug, minstens tot de 12de eeuw toen de adellijke familie Mortagne de 

Heerlijkheid van Spiere in bezit had. Het wandelnetwerk ‘het Land van 

Mortagne’ tussen de Schelde, de Leie en het Kanaal Bossuit-Kortrijk 

verwijst daarnaar. Nadien was het een tijdlang eigendom van de Brugse 

familie Gruuthuuse. De familie del Fosse d´Espierres bewoonde het kasteel 

ononderbroken tot in 2004 toen het werd verkocht aan de ondernemer 

Filip Balcaen. Die herstelde het kasteel en het park in zijn oude glorie. Een 

lange gekasseide dreef, geflankeerd door twee rijen beuken, leidt naar het 

kasteel. Het park met grasvelden en mooie eiken, beuken en treurbeuken 

en een grote vijver grenzend aan de Grote Spierebeek, is samen met 

de kasteeldreef en de omliggende bossen beschermd als landschap. Het 

kasteel noch het park zijn toegankelijk, maar het is wel vanaf de straat te 

zien. 

In het bos achter het kasteel, vlak bij de voormalige kasteelhoeve die in 

2000 grotendeels werd afgebroken, ligt een uitzonderlijk gaaf bewaarde 

feodale mote met als bijnaam ‘La Cave aux Diables’. De mote, die zou 

teruggaan tot de 12de eeuw, is een restant van een versterkte burcht 

die in 1477 werd vernietigd door de Fransen tijdens de oorlog tegen de 

hertog van Bourgondië. De mote bestaat uit een kunstmatige heuvel met 

een circulair grondplan. Deze heuvel is zowat vier meter hoog en wordt 

omgeven door een gracht van 10 tot 15 meter breed. Hij werd in de 18de 

eeuw geïntegreerd in het huidige kasteelpark. Onder de mote bevindt zich 

nog een kelder met gewelven in Doornikse kalksteen en wellicht teruggaat 

tot de 12de of de 13de eeuw. In Vlaanderen zijn slechts enkele van deze 

motekastelen bewaard gebleven.

090DAG 

De bomen van 

Stijn Streuvels 

Stijn Streuvels woonde van 1905 tot aan zijn dood in 1969 in 

het Lijsternest op de Kleikop in Ingooigem. Naast het huis namen ook de 

bomen een belangrijke plaats in in Streuvels’ leven. 

Vanuit het raam van zijn werkkamer had hij een prachtig uitzicht over het 

sierlijke heuvellandschap van Tiegem. De Streuvelswandelroute verkent 

dat landschap waar de schrijver vaak vertoefde. Zowel het huis als de tuin 

zijn als monument en dorpsgezicht beschermd. In zijn boek ‘Ingooigem 

2’ vertelt Streuvels hoe hij huis en tuin terugvond in 1918, na wegens 

oorlogsfeiten enkele tijd te hebben moeten uitwiijken. Op geringe afstand 

waren bommen ingeslagen en de woning was erg gehavend. Zo goed en zo 

kwaad als het ging nam het gezin er zijn intrek. ‘Ik heb er mijn behagen in’

schrijft hij, ‘door het venster mijn bomen te bewonderen, die er heelhuids 

van afgekomen zijn. Ze hebben wel schrammen op hun stam, doch 

hun gestalte hebben ze bewaard. Het zijn liefelijke vertrouwde wezens, 

gedaagde treffelijke bomen, door mij zelf geplant, die ik heb zien groeien 

en groot worden, en in de tijd doen ze aan als leden van mijn familie, mijn 

naaste geburen en wachters van het huis.’ In zijn testament dat hij op 3 

oktober 1953 eigenhandig schreef, drukte Streuvels de wens uit dat zijn 

‘Lijsternest’ als een monument tot zijn nagedachtenis zou bewaard worden. 

‘Een grafmonument of een zerk wil ik niet. Het monument, dat ik wens te 

behouden en in zijn oorspronkelijke vorm bewaard, is ‘t geen ik persoonlijk 

heb opgericht, nl. het domein door mij aangekocht, waarop ik bomen heb 

geplant en groot heb zien worden, die woning op mijn kosten heb laten 

bouwen, met alles wat erin bevat is en van mij is, onbelast, waar ik heb 

geleefd en gewerkt.’ Die wens werd vervuld. Toen de weduwe van Streuvels 

overleed, verkochten de erfgenamen ‘het Lijsternest’ aan de provincie 

West-Vlaanderen. Het is nu een provinciaal museum. Momenteel is het 

wegens restauratiewerken gesloten.

091DAG 

Het Schoondaalbos: 

een open stadsrandbos 

voor Waregem en 

Wielsbeke 

Het Schoondalbos is het toekomstige ‘open stadsrandbos’ van 

Waregem en Wielsbeke. Hoewel nog in volle ontwikkeling, is het vandaag 

al een heel gevarieerd landschap natte weiden, oude zandwinningsputten, 

recente bossen en landbouwbedrijven langs een oude Leiemeander. 

In 2005 bakende men op de grens van Waregem en Wielsbeke een 

gebied van 240 hectare af waar bos, natuur, landbouw en recreatie alle 

ruimte zullen krijgen. Stap voor stap wordt dit natuurontwikkelingsproject 

gerealiseerd. Het uiteindelijke Schoondalbos zal bestaan uit drie kernen 

van bos- en natuurgraslanden rond de oude Leie-arm van Sint-Baafs-Vijve, 

de Schoendalebocht en Zavelputten, beiden in Desselgem. Vandaag is 

een kleine 50 hectare reeds in eigendom of beheer van het Agentschap 

voor Natuur en Bos. De eerste natuurkern wordt ontwikkeld rond de 

oude Leie-arm van Sint-Baafs-Vijve. In de winter werden hier de eerste 

bebossingen gestart. De oostelijk gelegen natte weilanden worden beheerd 

als natuurmeersen. Tussen de kern van Sint-Baafs-Vijve en de Leie 

heeft de gemeente Wielsbeke een bosje aangelegd voor een toekomstig 

speelbos. Aan de overkant van de Leie-arm bij Sint-Baafs-Vijve ligt de 

Schoendalebocht (Desselgem). Het is het hart van de tweede natuurkern 

die ook erg populair is bij vissers. Achter de begraafplaats Schoendale ligt 

de derde boskern rond de Zavelputten (Desselgem). In 2008 beplantte 

de stad Waregem hier een eerste bosperceel dat later ook een speelbos 

zal worden. Bedoeling is om het gebied rond de Zavelputten verder uit te 

bouwen als recreatief groengebied en te verbinden met het landschappelijk 

en historisch waardevol Goed te Beaulieu. 

Binnen het kader van het Seine-Scheldeproject en de uitdieping van de 

Leie wordt de sluis in St-Eloois-Vijve vernieuwd en een vistrap voorzien, 

worden de opgehoogde Leiebermen afgegraven en de oevers natuurlijker 

heringericht. Ook zouden de oude Leiemeanders van St-Baafs-Vijve en 

Schoondale opnieuw aangesloten worden op de Leie. Bovendien kome ner 

ook nieuwe fietsverbindingen en nieuwe fietsen voetgangersbruggen.

Recent werd langs de oude Leiearmen tussen Harelbeke en Waregem een 

nieuwe wandelroute geopend. Ze is negen kilometer lang en leidt langs 

mooie verborgen plekjes in Bavikhove, Ooigem en Waregem. De wandeling 

loopt door de vallei van de Plaatsebeek naar de eerste oude Leiearm. Via 

weidedoorsteken, knuppelpaden en graspaden gaat het vervolgens via het 

jaagpad langs de Leie naar de sluis van Ooigem, het kasteel van Ooigen en 

de historische hofstede Munkenhof. 

© Tom Linter 

www.natuurenbos.be/nl-BE/Domeinen/West-Vlaanderen/Schoondalbos. 

aspx

092DAG 

Natuurpark 

Wijmelbroek 

Een natuurgebiedje van 3,5 ha in het centrum van Deerlijk 

klinkt niet als het meest spectaculaire reservaat. Toch kan dit gebied een 

voorbeeld vormen van hoe op een kleine oppervlakte veel kan bereikt 

worden. 

Ondanks zijn bescheiden oppervlakte functioneert het als een volwaardig 

natuurgebied. Anderzijds heeft een deel van het terrein een functie als 

buffer tegen wateroverlast. Tenslotte is het voor omwonenden de plaats om 

binnen een groene omgeving te verpozen. 

Voor de aanleg van dit park bestond het gebied uit een aantal vochtige, 

moerasachtige weiden die ook wel eens ‘broek’ worden genoemd. Langs 

de Wijmelbeek, die ontspringt in dit gebied, was er veel wortelopslag van 

wilgentwijgen of wijmen. Dit verklaart meteen de naam Wijmelbroek.

Restanten van oude drainagesloten tonen aan dat het gebied voorheen nog 

natter moet zijn geweest. In de jaren 1930 was aan de beboste noordzijde 

van het terrein een recreatieoord, ‘t Vijverpark. Bij de aanleg van het park 

werd ervoor geopteerd het oorspronkelijk landschap zoveel mogelijk te 

herstellen. Zo werd een gebied met kleinschalige landschapselementen 

gecreëerd met onder andere sloten, een bloemenweide en een 

hoogstammige boomgaard van oude fruitsoorten. De vochtige graslanden 

van het gebied zijn uniek. Aan dergelijke vochtige gebieden zijn specifieke 

plantensoorten gebonden, zoals de pinksterbloem en moerasspirea. Er 

werden houtmijten aangelegd, die dienen als leefplaats voor tal van 

kleinere dieren zoals de egel of de winterkoning. Nestkasten werd geplaatst 

voor zangvogels, torenvalk en kerkuil. Bermen, beplant met bosgoed en 

hoogstammige bomen zorgen voor een afscherming van het gebied. Het 

water van de sloten is vrij zuiver en kent dan ook een heel gevarieerde 

plantengroei. Naast allerlei waterplanten worden de sloten bevolkt met 

stekelbaarsjes, kikkers, oppervlaktewantsen en allerlei waterkevers. Bij 

de officiële opening in mei 1999 werd er bijvoorbeeld een ‘Schrijverke’ 

opgemerkt. Deze kleine kever komt nu in België bijna niet meer voor. Op 

het wandelpad zijn uitkijkposten voorzien, van waaruit het gebied kan 

bekeken worden, zonder de aanwezige fauna te storen. 

www.deerlijk.be/leefomgeving/groen/natuurgebieden/wijmelbroek

093DAG 

Groene Slinger 

Moorsele 

Na de succesvolle herinrichting van de Heulebeek in de kern van 

Moorsele (Groen Lint), in samenwerking met de VMM, wil de gemeente 

Wevelgem verder gaan met de ‘Groene Slinger Moorsele’. 

Moorsele is één van de drie 

deelgemeenten van Wevelgem 

en wordt gekenmerkt door 

de Heulebeek die vanuit 

Zonnebeke zijn weg zoekt 

naar de Leie in Kuurne. 

De gemeenten Wevelgem, 

Kortrijk en Kuurne hebben 

samen met Leiedal een totaal 

project opgezet onder de 

naam ‘Heerlijke Heulebeek’ 

om de groenontwikkeling 

te integreren met het 

waterbeheer. 

In opdracht van de gemeente Wevelgem heeft Leiedal een landschapsplan 

opgemaakt voor de Heulebeek en de vallei tussen centrum en de E403, 

onder de naam ‘Groene slinger Moorsele’. Hierbij wordt een samenhang 

gezocht tussen landschap, waterbeheer, natuur, landbouw en recreatieve 

verbindingen. Op basis van een analyse van de ecologische en andere 

potenties van het gebied, is de strip langsheen de snelweg, met de 

aanwezigheid van de ‘Kleine Bergelen’ (verlaten zandwinning, gedeeltelijk 

als stort opgevuld) verder uitgewerkt als een toekomstig natuurgebied met 

een mozaïek van water, ruigte, grasland en struwelen. Om dit te realiseren 

wordt onder meer een planologische ruil voorzien waarbij enerzijds 

parkgebied (nu actief landbouwgebruik) omgezet wordt in landbouwgebied 

en anderzijds agrarisch gebied (met minder productieve landbouwgronden) 

in natuurgebied.

Een netwerk van recreatieve paden zal het geheel toegankelijk maken 

waarbij de kwetsbare biotopen als rustgebied gevrijwaard blijven. Binnen 

het natuurgebied wordt ten opzichte van de landbouw een buffer voorzien 

als overgang. Binnen het landbouwgebied wordt een perceelsrandbeheer 

aanbevolen als agrarisch natuurelement. 

Tijdens de opmaak van het landschapsplan werden zowel de lokale 

landbouwers als de lokale natuurvereniging betrokken. Uit de dialoog kon 

een algemeen aanvaard landschapsplan worden gedestilleerd. De acties en 

maatregelen om deze ‘groene slinger’ te realiseren worden opgesomd in 

een actieplan met vermelding van de initiatiefnemer. 

In een volgende stap wordt het gemeentelijk RUP ‘Groene slinger Moorsele’ 

goedgekeurd (voorzien begin 2014) als eerste actie. Binnen het strategisch 

project ‘Groene Sporen’ worden de verdere stappen opgevolgd en 

ondersteund om deze plannen effectief te realiseren.

DAG 

Europese Natura 2000 

094 

netwerk levert 

200 miljard op 

De economische baten van het Europese netwerk van 

natuurgebieden, beter gekend onder de naam ‘Natura 2000’, worden 

geraamd op 200 tot 300 miljard euro per jaar, wat ongeveer 2 à 3% 

bedraagt van het Europese BNP. 

De Europese commissie voert een actief beleid om het netwerk van 

natuurgebieden, beter gekend onder de naam ‘Natura 2000’ uit te bouwen 

tot een robuust geheel om habitats en populaties te laten overleven. 

Hiervoor heeft de EU de ‘Biodiversiteitsstrategie 2020’ uitgewerkt als 

één van de focuspunten binnen het Europese milieuactieprogramma. 

Een recente studie in opdracht van de Europese commissie onderzocht 

de economische baten van het Natura 2000, vooral gebaseerd op de 

ecosysteemdiensten die natuur en natuurgebieden de maatschappij kan 

leveren. De globale conclusie luidt dat de totale potentiële baten ongeveer 

2 à 3% bedragen van het Europese BNP. 

De belangrijkste componenten die bijdragen tot de economische 

waardering zijn de opslag van CO2, buffer voor klimaatsverandering en 

water, aanbod voor toerisme en recreatie, pool van genetische diversiteit, 

zelfzuiverend vermogen voor water en lucht, ecosysteemdiensten aan 

landbouw (bv. bestuiving). Daarenboven dragen ze ook bij tot het 

algemeen welzijn, de regionale diversiteit, tewerkstelling in de natuur- en 

landschapssector en een beter wetenschappelijk inzicht tot het groter 

ecosysteem. 

De slotzin van het rapport luidt dan ook: “Investeren in de aanduiding, 

het behoud, de bescherming, het beheer en de monitoring van een Natura 

2000-netwerk is dan ook vanuit economisch denken bijzonder zinvol. 

Deze conclusie kan zeker en vast ook overgezet worden op lokale groene 

infrastructuren zoals ‘Groene Sporen’.

095DAG 

Een droom voor het 

Kanaalbos 

Het Kanaalbos is een langwerpig natuurgebied langs het kanaal 

Bossuit-Kortrijk in Stasegem. Het is de bedoeling om dit bos in de komende 

jaren uit te breiden en te verbinden met het natuur- en recreatiedomein de 

Gavers. 

Het kanaalbos ontstond in de jaren ’70 toen het Kanaal Bossuit-Kortrijk 

werd verbreed en rechtgetrokken. Op de oude kanaalbedding in Stasegem 

werd toen een bos aangeplant. Het fungeert zowel als scherm naar de 

bedrijfsactiviteiten aan de overkant en als onderdeel van het recreatief 

en ecologisch netwerk langs het kanaal. Het bestaat zowel uit bos als uit 

enkele open velden. De afwisseling van hoger naar lager en van droger 

naar natter in combinatie met een sterk wisselende bodem zorgt voor 

variatie in flora en fauna. Sinds 2003 is een deel van het bos in beheer 

gegeven aan Natuurpunt Harelbeke-Deerlijk. Het deel van het bos dat 

achter de dorpskern van Stasegem ligt, is eerder een parklandschap. Dit 

deel wil de gemeente Harelbeke in de komende jaren uitbreiden en verder 

ontwikkelen tot een echt parkbos. Bovendien is het de bedoeling om het 

bestaande fietspad te verbeteren en te verbinden met het jaagpad langs 

het kanaal, en in het bos een rustplek voor fietsers en wandelaars aan te 

leggen. Ook wil de gemeente het Kanaalbos verbinden met de Gavers als 

een onderdeel van het openruimtegebied tussen het Kanaal en de Gavers.

DAG 

096 

Bomen zuiveren 

de lucht 

De luchtkwaliteit verbeteren door bomen en struiken aan te 

planten, dit lukt alleen als de juiste bomen en struiken op de juiste manier 

worden geplant. 

Volgens sommige studies zouden bomen bij een juiste toepassing een 

vermindering kunnen geven van 15 tot 20% van fijn stof, 10% minder 

stikstofoxide (NO2) en 8% minder ozon. Bomen compenseren ook een deel 

van de CO2 die ontstaat door ons energieverbruik. Britse wetenschappers 

becijferden dat in een middelgrote stad per m2 groen gemiddeld 3,16 

kg CO2 wordt opgeslagen, vooral door bomen. Indien 10% van het 

publieke groen zou bestaan uit bomen in plaats van gras, dan zou de CO2 

opslagcapaciteit met 12% toenemen. Afhankelijk van de plek kan een 

boom elk jaar 3000 tot 10.000 autokilometers compenseren wat betreft de 

stikstof- en CO2 uitstoot. 

In Nederland werd berekend dat de waarde van het luchtzuiverend effect 

van alle stadsbomen samen neerkomt op 800.000 euro voor Amsterdam, 

130.000 Euro voor ’s-Hertogenbosch, 350.000 euro voor Groningen en 

90.000 voor Haarlem. Voor heel Nederland zou het om 28 miljoen euro per 

jaar gaan. Wanneer het aantal bomen in de kernen met 10% toeneemt, 

dan zou dit jaarlijks een waarde van 2,8 miljoen euro opleveren. 

De effectiviteit van het filteren is afhankelijk van het soort boom en van de 

plaatsing van de bomen. 

• Gezonde, volwassen bomen hebben het meeste effect. 

• Boomsoorten die de ene component goed uit de lucht opnemen, doen dit 

niet bij een andere. Het is dus aangewezen om verschillende bomen en 

bladtypes te mengen om de cocktail aan vervuiling op te vangen. 

• Naaldbomen (bij voorkeur wintergroen) onderscheppen meer fijn stof 

en vluchtige organische stoffen dan loofbomen. Binnen de categorie van 

loofbomen zijn bomen met ruwe en behaarde bladeren effectiever dan 

die met gladde en platte bladeren. 

• Loofbomen met platte en brede bladeren vangen meer NO2 en Ozon op.

• Boomsoorten die veel vluchtige organische stoffen uitscheiden (zoals eik, 

populier, plataan, wilg) verhogen de kans op zomersmog en worden beter 

niet in grote aantallen gebruikt. 

Ook de manier waarop de bomen worden toegepast, de boomstructuur, is 

belangrijk. 

• Vrijstaande bomen en lijnelementen zijn effectiever dan een brede 

beplanting (bijvoorbeeld een bos). De verontreinigde lucht moet immers 

door de beplanting stromen, niet er overheen. Door de schermwerking 

van de bosrand komen de meeste bladeren in het bos niet in aanraking 

met de vervuilde lucht. 

• Bij opgekroonde bomen gaat veel van de vervuilde lucht onder de kroon 

door en wordt niet gezuiverd. Het is dan ook aangewezen om onder 

opgekroonde bomen extra struiken aan te planten die met hun blad 

verontreiniging uit de lucht halen waar de stammen van de opgekroonde 

bomen dit niet of nauwelijks doen. 

• Bomen pal naast de weg filteren wel maar ze dempen ook de 

windsnelheid (‘groene tunneleffect’). Als gevolg daarvan worden de 

uitlaatgassen met minder lucht gemengd dan in een situatie zonder 

bomen en kunnen de concentraties van fijn stof en NO2 lokaal verhogen. 

Het ‘groene tunneleffect’ treedt op binnen 100 tot 150 meter van de weg. 

Het ‘groene tunneleffect’ kan (gedeeltelijk) worden voorkomen door te 

zorgen voor een beplanting met voldoende porositeit (meer dan 40%). 

• Voor woongebieden, waar het fijn stof van buiten de woonbuurt 

aangevoerd wordt, lijkt een ringvormige groenstructuur, of eventueel 

een groenstructuur bestaande uit meerdere ringen, het meeste 

effect te hebben. Bevindt de emissiebron van het fijn stof zich in de 

woonomgeving, dan lijkt het efficiënter om een lineaire groenstructuur in 

de nabijheid van deze bron te positioneren. 

• Op plaatsen waar geen plaats is voor bomen of waar de luchtcirculatie te 

veel wordt belemmerd, kan gevelgroen en dakgroen ingezet worden.

DAG 

Pompgebouw Bossuit, 

097 

recreatieve spil van de 

Scheldevallei 

Het Oude Pompgebouw van Bossuit is de ideale startplaats voor 

een recreatieve tocht door het Zuiden van de Leiestreek (Scheldevallei). 

Het Pompgebouw huisvest een ‘bezoekerscentrum’ en een aantrekkelijke 

onthaalruimte met tentoonstelling die de bezoeker wegwijs maakt in de 

regio. 

Door de industrialisatie in de 19de eeuw was er een kortere verbindingsweg 

nodig om de Noord-Franse en de Henegouwse nijverheid op een snelle 

manier met de Noordzee te verbinden. De aanleg van een kanaal tussen 

Leie en Schelde was hiervoor de oplossing. 

Het kanaal Bossuit-Kortrijk werd door 1.100 arbeiders met de hand 

gegraven. Doordat het kanaal hoger ligt dan de Leie en de Schelde, moet 

er een hoogteverschil overbrugd worden. Hiervoor moesten 11 sluizen, 

een souterrain (ondergrondse tunnel van 600m lang) en een Pompstation

gebouwd worden. Het Pompstation van Bossuit pompte het nodige water 

uit de Schelde om het kanaal te voeden. Door de toenemende scheepvaart 

was het rond 1970 noodzakelijk om het kanaal te verbreden. De pompen in 

het oude pompstation hadden niet meer voldoende kracht om het verbrede 

kanaal van water te voorzien, daarom werd er een nieuw en modern 

pompstation nabij het oude opgetrokken. Het oude pompgebouw verloor 

zijn functie en geraakte stilaan in verval. In 1992 kocht de gemeente 

Avelgem dit gebouw. Het werd gerenoveerd om er een toeristisch recreatief 

onthaalpunt van te maken. De oude pompen zijn nog steeds op hun 

oorspronkelijke plaats zichtbaar en vormen zowat het visitekaartje van het 

bezoekerscentrum in het oude pompgebouw. 

Het Pompgebouw is de belangrijkste publiekstrekker langs het kanaal. Als 

startpunt van verschillende fietsen wandelroutes is het oude Pompgebouw 

een echt trefpunt voor dagjestoeristen. Hier kan men makkelijk parkeren, 

een fiets huren, even uitrusten op het terras van het café enz. Er is ook 

een aanlegsteiger voor pleziervaart en de snelvaartroute voor waterski en 

wakeboard is vlakbij. Vanop de sluisbrug in Bossuit hebt u een prachtig 

zicht op de samenloop van het kanaal met de Schelde. De omgeving van 

het pompgebouw speelt vandaag echter onvoldoende in op de troeven die 

deze locatie te bieden heeft: de nabijheid van de Schelde, van het Kanaal 

en van het dorp van Bossuit. Daarom wordt momenteel gewerkt aan een 

plan om de hele omgeving rond het Pompgebouw op te waarderen. Het 

streefdoel is het verbeteren van de omgevingskwaliteit door o.m. het 

optimaliseren van de recreatieve infrastructuur en het visueel en ruimtelijk 

verbeteren van het contact met het kanaal en de Schelde. 

Pompgebouw Bossuit / VVV West-Vlaamse Scheldestreek 

Doorniksesteenweg 402 - 8583 Avelgem-Bossuit 

T 056 45 72 82 - F 056 45 75 80 

vvv.scheldestreek@skynet.be 

www.westvlaamsescheldestreek.be

DAG 

Feest in de 

098 

Internationale 

Rozentuin Kortrijk 

De rozentuin van Kortrijk ontving vorig jaar van de World 

Federation of Rose Societies (wfrs) een ‘Award of Garden Excellence’. 

Slechts 42 rozentuinen wereldwijd ontvingen deze Award. 

De rozentuin van Kortrijk bij het Kasteel ‘t Hooge ontving vorig jaar van de 

World Federation of Rose Societies (wfrs) een Award of Garden Excellence. 

Er zijn veel mooie rozentuinen in de wereld, maar slechts 42 ontvingen tot 

nu toe deze Award. 

De Kortrijkse rozentuin werd in 1959 door de Provincie West-Vlaanderen 

opgericht. Aan de eerste rozentuin werkten tuinarchitecten mee als 

Defevere en Carlos Demeyere. In 2002 werd de tuin heraangelegd naar 

een ontwerp van de Brugse tuinarchitect Jan Swimberghe. Hij bevindt zich 

in de tuinen van het kasteel ’t Hooghe in Kortrijk en is gratis te bezoeken.

De rozentuin bestaat uit een rozendemonstratietuin met een ‘Snijrozen’ 

tuin, de ‘Gouden Roos’ tuin, de ‘Engelse Tuin’ en de ‘Franse Tuin’. In de 

historische rozentuin wordt de geschiedenis van de roos geëvoceerd. 

In de rozenproeftuin worden jaarlijks een groot aantal nieuwe rozen 

opgeplant die nog niet in de handel zijn of hoogstens tijdens de laatste 

vijf jaar in de handel werden gebracht. Deze rozentuin is uniek omdat 

het de enige Vlaamse tuin is die behoort tot het internationaal netwerk 

van rozenproeftuinen. Dit zijn tuinen waar rozenselecties officieel getest 

worden. Bedoeling van deze rozenproeftuin is de rozen te beoordelen op 

hun geschiktheid voor de bij ons heersende groeiomstandigheden. De 

rozen in de proeftuin worden niet behandeld tegen ziekten. Zo kunnen de 

variëteiten goed vergeleken worden. Zo krijgen bijvoorbeeld de ziektearme 

variëteiten een hogere score bij de keuringen. De rozen blijven gedurende 

twee jaar in de proeftuin en worden er het eerste jaar driemaal en het 

tweede jaar tweemaal door een permanente vakjury beoordeeld en 

gekeurd. Elk jaar worden de rozen in Kortrijk ook door een internationale 

jury gekeurd en bekroond. Er wordt een erelijst samengesteld en de beste 

roos wordt bekroond tot ‘Gouden Roos’. 

Internationale Rozentuin, Doorniksesteenweg 220, Kortrijk.

DAG 

099 

Het Lettenhofpark 

in Zwevegem 

Het Lettenhofpark in Zwevegem zal in de komende jaren 

ontwikkeld worden tot een natuurlijke en landschappelijk waardevolle 

groene ruimte tussen de woonkernen Zwevegem-Centrum en Knokke. Het 

is ook de bedoeling om hier een nieuwe centrale parkbegraafplaats aan te 

leggen. 

Het Lettenhofpark ligt tussen Zwevegem centrum en de deelgemeente 

Knokke, in de onmiddellijke omgeving van het Kanaal Bossuit-Kortrijk. 

Hier smelten drie landschappen samen: de resten van de stad en de 

industrie en de eerste indrukken van het open landschap naar de Schelde. 

Er verknopen ook drie lijnen die het landschap van de kanaalzone 

structureren: het kanaal, het oude spoorwegtracé en de N8 die hier het 

kanaal kruist.

Momenteel vormt het park een geïsoleerd ruimtelijk element en maakt 

het nauwelijks deel uit van het recreatieve netwerk langs het kanaal. 

Bedoeling is om het hele gebied in de komende jaren te ontwikkelen tot 

een natuurlijke en landschappelijk waardevolle groene ruimte tussen 

de woonkernen Zwevegem-Centrum en Knokke. Bovendien wordt de 

site ruimtelijk verbonden met het Kanaal en de site Transfo, waardoor 

het onderdeel wordt van een bovenlokaal netwerk van groene zones 

en fietsverbindingen. Het oude stortterrein, dat momenteel spontaan 

begroeid is met pioniersgewassen, moet een duidelijker structuur krijgen 

en beter toegankelijk gemaakt worden. Mits heraanleg kunnen hier 

grotere landschappelijke en natuurwaarden worden gecreëerd. Aansluitend 

op de bestaande fietsen wandelweg op de spoorwegbedding en de 

woonwijk Paridaanstraat-Ellestraat kan een recreatieve speelzone met 

kinderspeelplaats en/of speelbosje ontwikkeld worden. De bestaande vijver 

wordt geïntegreerd in het park. Het zuidelijke deel van de site, aansluitend 

bij het centrum van Knokke, wordt ingericht als centrale begraafplaats van 

Zwevegem (ter vervanging van de huidige begraafplaatsen van Zwevegemcentrum, 

Knokke en Kappaert). Bij de inrichting van de begraafplaats wordt 

ernaar gestreefd dat ze naadloos overvloeit in het parkgedeelte en als het 

ware integraal onderdeel uitmaakt van het park. 

Via het project Groene Sporen kan de gemeente rekenen op 60% subsidies 

voor de aankoop van de nodige gronden.

DAG 

100 

Natuur langs de oude 

Gaverbeekmeanders 

De oude Gaverbeekmeanders met hun vochtige meersen in 

Waregem vormen samen met de oude spoorwegbedding die dit gebied 

doorkruist, één van de laatste waardevolle groene ruimten in en om 

Waregem. 

De benedenloop van de Gaverbeek is tot op vandaag een belangrijk 

overstromings- en natuurverwevingsgebied met de oude meanders, met 

beken en sloten, beekgraslanden, populieren, akkers, wei- en hooiland, 

veedrinkpoelen, meidoornhagen en knotwilgenrijen. In de loop der jaren 

heeft er zich een zeer rijke fauna en flora ontwikkeld. De meersen zijn 

zowel ‘s zomers als in de winter een ideale rust- en broedplaats voor 

vele vogels zoals de kievit, steenuil, veldleeuwerik, witte kwik, buizerd, 

torenvalk, sperwer en blauwe reiger. Dwars door dit gebied loopt de 

bedding van de oude spoorlijn Waregem-Ingelmunster, spoorlijn nummer 

66, die sinds 1985 niet meer in gebruik is. De spoorlijn is nagenoeg intact 

gebleven. Slechts over een lengte van 500 meter werden de spoorstaven 

en de dwarsliggers verwijderd. Die dienen om de mascotte van het 

gebied, de levendbarende hagedis, zoveel mogelijk levenskansen te 

bieden. Er staan ook nog oude telefoonpalen, enkele overwegen en het 

oude stationnetje op het grondgebied Sint-Eloois-Vijve. Een oud Pools 

treinwagonnetje dient als educatief lokaal. Dit mini-natuurgebied bevindt 

zich ten noorden van het station van Waregem en is te bereiken via de 

Slekkeput die een zijstraat is van de Vijfseweg. 

Meer info: http://home.scarlet.be/~depodt/

Groene 

Sporen 

R E G I O N A L E 

G R O E N S T R U C T U U R 

Groene 

Sporen 

R E G I O N A L E 

G R O E N S T R U C T U U R 

www.groenesporen.be - vormgeving: Giovanni Maes, intercommunale Leiedal

100 dagen groen in Zuid-West-Vlaanderen - Leiedal

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?